Alleen een select aantal journalisten opleiden?

Er zijn vier officiële HBO-opleidingen journalistiek. De School voor Journalistiek in Utrecht, Windesheim in Zwolle, Fontys in Tilburg en de Christelijke Hogeschool in Ede. Zij brengen ieder jaar ongeveer vijfhonderd kersvers afgestudeerde journalisten de markt op, blijkt uit cijfers van het CBS. Daarnaast zijn er nog verschillende masteropleidingen in de journalistiek, die ieder jaar iets minder dan tweehonderd studenten afleveren. Bij elkaar komen er jaarlijks tussen de zes- en zevenhonderd journalisten bij. En dan zijn de vele cursussen en MBO-opleidingen journalistiek nog niet eens meegerekend. Bovendien zijn er buiten de vier officiële opleidingen journalistiek nog zeker drie HBO-opleidingen die onder de vlag van ‘Communicatie’ uitstroomprofielen aanbieden die dicht tegen journalistiek aanzitten.

‘Dat zijn er teveel’, vindt freelance journalist Kemal Rijken, die eerder een opiniestuk schreef in de Volkskrant over dit probleem. Hij pleit voor één HBO-opleiding journalistiek, met een strenge selectie. ‘Er moet een strengere numerus fixus komen. Studenten moeten worden geselecteerd op taal, algemene ontwikkeling en kritisch denken. Als er in totaal –‘ dus met universitaire masteropleidingen erbij‘– ongeveer tweehonderd studenten per jaar afstuderen, dan is dat voldoende. We kunnen dat een “journalistieke top” noemen. Alleen al qua aantal voldoen deze tweehonderd mensen aan de hoeveelheid waar de journalistieke arbeidsmarkt om vraagt. De kans is dan groter dat deze studenten aan werk komen.’

Peter Vasterman, mediasocioloog en docent op de masteropleiding Journalistiek & Media aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) is het daarmee eens. ‘Laten we even zeggen dat ongeveer de helft geen baan vindt in het journalistieke werkveld. Als dat structureel zo is, moet je je als opleiding toch afvragen waar je mee bezig bent. Kijk bijvoorbeeld naar kunstopleidingen: daar vindt nu ook een inkrimping plaats.’

Peter de Vries, directeur van de School voor Journalistiek in Utrecht, vindt niet dat er teveel journalisten worden opgeleid. ‘Het gaat in alle beroepsgroepen slecht. Ik wil niets bagatelliseren; er is alle reden tot zorg. Maar het is een groteske overdrijving dat wij opleiden voor werkloosheid. Als ik kijk naar onze alumni-enquête – geen heiligverklaring van dat soort enquêtes overigens – dan werkt ongeveer 50 procent in loondienst en 40 procent als freelancer.’ Dat werk wijkt wel deels af van de klassieke journalistiek: ‘Binnen de journalistiek zijn er nieuwe vormen aan het ontstaan. Entrepeneurial journalism (een soort mix tussen freelancer, ondernemer en verslaggever, red.); webjournalistiek; datajournalistiek. Daar hadden we het vijf jaar geleden nog niet over. Maar daar is zeker werk in.’

Rijken is bepaald geen voorvechter van een verbreding van het journalistieke werkveld naar bijvoorbeeld de communicatiesector: ‘Er zijn al genoeg communicatieopleidingen. We kunnen beter een select aantal kwaliteitsjournalisten opleiden. De journalistiek blijft een prachtig vak, dat met aandacht behandeld dient te worden. Niet vermengd met commercie of communicatie.’

De Vries ziet het anders. ‘De kwaliteitsjournalistiek is slechts een onderdeel van het hele journalistieke metier. Wij leiden ook op voor Libelle. Tegenwoordig maken journalisten ook bedrijfsbladen. Dan kunnen we zeggen “dat is journalistieke vervaging”, maar we kunnen ook zeggen “dat is nu eenmaal de economie”.’ Dat is ook het pleidooi dat Vasterman houdt voor de HBO-opleidingen journalistiek. ‘Zorg voor een verbreding van de arbeidsmarkt waarvoor je opleidt. Waarom moeten we altijd maar de NRC of het NOS Journaal als norm hanteren? Dat is maar voor een kleine groep weggelegd.’

En die kleine groep, daar horen de HBO-studenten steeds minder bij. Dat is tenminste wat Vasterman ervaart, als voormalig docent aan de School voor Journalistiek in Utrecht. ‘De inhoudelijke bagage van masterstudenten is gewoon veel groter. Als HBO-studenten in de kwaliteitsjournalistiek terecht willen komen, moet er echt een kwaliteitsverbetering optreden binnen die scholen. Dat was in ieder geval mijn ervaring op de School voor Journalistiek, en dat is later ook wel bevestigd. Vooral de grote kwaliteitskranten vinden dat journalisten een academisch denkniveau moeten hebben. En vanwege het overschot kunnen ze die eisen ook stellen.’

De Vries verwerpt dat gegeven. ‘Dit debat wordt gevoerd op het gevoel dat het slecht gaat. Ja, het is een zware markt en de jonge generatie gaat dat keihard voelen. Onze taak als opleiding is om jonge journalisten daar zo goed mogelijk tegen te wapenen.’

VERSE JOURNALISTEN
Francisca Eitjes (24), net afgestudeerd aan de School voor Journalistiek in Utrecht, zag zich gedwongen om als freelancer aan de slag te gaan. ‘Zowel tijdens mijn eerste stage bij De Gooi en Eemlander als tijdens mijn tweede stage bij Nieuwe Revu zag ik dat er geen plek was voor vaste banen. De markt is extreem krap. Ik heb dus besloten om me op het freelancewerk te richten. Dat bevalt eigenlijk beter dan ik had verwacht.’ Ze beseft dat ze niet kieskeurig kan zijn. ‘Ik heb mijn verwachtingen moeten bijstellen. Ik kan niet alleen journalistiek werk doen. Dat vind ik niet per se jammer. De tegenstelling van bedrijfsopdrachten die naar je toekomen en de journalistieke opdrachten die ik moet binnenhalen vind ik wel een lekkere mix.’ Christel Voorn (26) is ook aan het afstuderen, maar dan aan de universitaire master Journalistiek & Media aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het is nu heel moeilijk om aan een vaste baan te komen. Ik heb geluk gehad met een goede stage bij Nieuwsuur. Die werd verlengd. Daarna kreeg ik een contract van drie maanden en nu heb ik er een van zes maanden. Het zijn lastige tijden, maar ik hoop dat er nog een verlenging volgt.’ Christel merkt dat de master in haar voordeel werkt. ‘De opleiding staat goed bekend. Het is een kleine klas met enorm gemotiveerde studenten. We worden opgeleid om grondige research te doen en daar is volgens mij behoefte aan. Het schijnt zelfs dat er redacties zijn die actief op zoek gaan naar studenten van onze opleiding.’