— zondag 2 april 2017, 10:00 | 0 reacties, praat mee

Aan vrouwen geen gebrek, maar…

In de nieuwsindustrie van vandaag is nog steeds sprake van een glazen plafond, een loonkloof, seksisme op de werkvloer en een draaideur-effect’, aldus De Stichting Vrouw & Media. Ook in de beeldvorming zijn vrouwen ondervertegenwoordigd. En dat terwijl het aantal vrouwen in de pers – zeker in de freelance sector – toeneemt. De Stichting helpt vrouwen bij de bewustwording van de achterstelling en streeft naar een volwaardige geëmancipeerde beroepspraktijk. Laatste wijziging: 6 april 2017, 14:15

Dit artikel wordt met je gedeeld door NVJ-lid Marjolein Slats. Ook lid worden?

De krant is een meneer en de journalistiek is een mannenberoep. Zo concludeerden de onderzoekers in het boek ‘Voor Zover Plaats aan de Perstafel’ uit 1986, waarin de positie van vrouwen in de journalistiek in kaart werd gebracht. Sindsdien is – een enkele uitzondering daargelaten – geen fundamenteel onderzoek meer verricht over de rol, positie en ervaring van vrouwen in het vak. Wie vandaag rondloopt op een nieuwsredactie in Nederland zal concluderen: aan vrouwen geen gebrek. Ook tijdens bijeenkomsten van belangenorganisaties en borrels voor freelancers zijn vrouwen zelfs vaak in de meerderheid.

Het lijkt daarom overbodig om nog steeds dezelfde vragen te stellen die in de jaren 80 van de vorige eeuw courant waren: hebben vrouwen wel een plek aan de perstafel, zijn zij aanwezig bij de redactievergadering, worden ze serieus genomen als collega? Het antwoord op al die vragen is: ja. Dat zou kunnen suggereren dat tegenwoordig geen sprake meer is van ongelijkheid op basis van sekse of gender. Het tegenovergestelde is helaas het geval. In de hele nieuwsindustrie is anno 2017 nog steeds sprake van een glazen plafond, een loonkloof, seksisme op de werkvloer en een draaideur-effect. Het werk van een aparte belangenorganisatie voor vrouwelijke journalisten is juist van groot belang – vooral nu de meerderheid van alle nieuwe journalisten vrouw is.

Vrouwen zijn in de beeldvorming nog altijd ondervertegenwoordigd. Ook de meest recente inhoudsanalyses tonen consequent aan dat vrouwen in verhouding met mannen minder zichtbaar zijn in het nieuws. Daarbij zijn vrouwen vooral te zien in ‘zachte’ nieuwsthema’s zoals cultuur en welzijn, terwijl ze consequent minder het woord krijgen bij dominante journalistieke thema’s zoals politiek en economie. Eind 2016 deed master­studente Melanie Zierse een inhoudsanalyse bij het NOS Journaal en bij RTL Nieuws. Ruim driekwart van de items werden gepresenteerd door mannelijke verslaggevers, daarbij in respectievelijk 65 en 71 procent van de items gebruik makend van mannelijke bronnen.

Geconfronteerd met de resultaten van haar onderzoek reageerden de RTL-redacteuren verrast. ‘Op de redacties wordt bijna nooit gesproken over de scheve verhoudingen bij verslaggevers en bronnen. Het wordt niet als probleem gezien’, concludeert de onderzoeker. Ook in journalistieke talkshows ontbreken vrouwen. Onderzoeksbureau Motivaction analyseerde in 2016 in totaal 164 uitzendingen van De Wereld Draait Door, Pauw afgewisseld met Jinek, Nieuwsuur en RTL Late Night. Uit een totaal aantal van 936 tafelgasten was slechts 30 procent vrouw.

Naast deze inhoudelijke verschillen is ook de samenstelling van de beroepsgroep eerder ongelijk dan volwaardig geëmancipeerd. Zo zijn hoofdredacties van de belangrijkste landelijke en regionale nieuwsmedia bijna volledig samengesteld uit (blanke) heren en is de managementlaag van de sector eveneens nagenoeg uitsluitend een herenclub. Ook al neemt het aandeel vrouwen in de journalistieke beroepsgroep gestaag toe, er zijn ook zorgelijke ontwikkelingen als we dieper in de cijfers duiken.

Onderzoek toont aan dat het aandeel vrouwelijke journalisten de laatste decennia aanzienlijk gestegen is. In 1899 was 3 procent van alle journalisten in Nederland vrouw en in 1968 was dit 5 procent. Bij de oprichting van de Stichting Vrouw & Media in 1982 was ongeveer 10 procent van alle journalisten in Nederland vrouw; in 1993 steeg dat percentage naar 20 en in 1999 maakten vrouwen 34 procent uit van de journalistiek als beroep. Tien jaar later, bij de laatste representatieve telling, bleef dit getal voor het eerst nagenoeg hetzelfde: 35 procent. De vervrouwelijking van de journalistiek zet zich voort, maar vertraagt de laatste jaren daar waar het gaat om redacteuren in vaste dienst.

Bij de meest recente trends is iets interessants aan de hand. In de eerste plaats doet de vervrouwelijking van de journalistiek zich vooral voor onder nieuwkomers: in 1999 was de m/v verhouding onder jongere journalisten (

<35 jaar) precies gelijk; in 2010 was het aandeel vrouwen in deze leeftijdscategorie 62 procent. Van de afgestudeerden van de opleidingen journalistiek (zowel HBO als Master) is volgens cijfers van het CBS en enquêtes onder studenten bijna twee derde vrouw. In de serie jaarlijkse surveys van onderzoeksbureau Pyrrhula onder zelfstandigen blijkt dat een vergelijkbare meerderheid van de freelancers jonger dan 35 jaar vrouw is.

Parallel met deze instroom van vooral jonge vrouwen zijn de arbeidsomstandigheden ingrijpend veranderd. Verreweg de meeste nieuwkomers gaan freelance of in allerlei impermanente constructies (zoals werk­ervarings­plaatsen, verlengde stages, invalbeurten en op projectbasis) aan de slag. Het beeld van nieuwkomers in de journalistiek als jong, vrouw, hoog opgeleid en zelfstandig werkend sluit aan bij internationaal vergelijkend onderzoek onder journalisten. Vrouwen die in het verleden in de journalistiek – meer dan mannen – kozen (of gedwongen werden te kiezen) voor tijdelijke of anderszins flexibele dienstverbanden zijn nu overwegend werkzaam als zelfstandigen.

De positie van freelancers – en daarmee van een grote groep vrouwen – is zorgelijk. Freelancers hebben te maken met grote arbeidsonzekerheid en ongunstige werkvoorwaarden. Onderzoek in binnen- en buitenland toont aan dat freelancers geconfronteerd worden met een hogere werkdruk en een hoger risico op burn-out dan journalisten onder contract. Daarbij zijn de tarieven voor freelancers de laatste tien jaar flink gedaald en bijna de helft van de journalistieke zelfstandigen zegt niet of amper rond te kunnen komen van freelance journalistiek werk.

De structurele verschillen tussen mannen en vrouwen – ondanks alle sociale en culturele transformaties van de laatste decennia – blijven niet beperkt tot de representativiteit van de nieuwsinhoud, het management, de redacties en beroepsgroep. Uit een aantal deelstudies tussen 2015 en 2017 van Lisa Koetsenruijter, Marjon op de Woerd, Charlot Verlouw en Hatixhe Raba, die onderzoek deden op de redacties van NRC, Trouw, NOS Journaal, RTL Nieuws en onder freelancers, blijkt dat vrouwen zich – dikwijls onbewust – nog steeds aanpassen aan een van oorsprong mannelijke redactiecultuur.

Wat zij aan de hand van enquêtes, focus-groepen en diepte-interviews vaststellen, is dat journalisten aan de ene kant opmerken dat promotiekansen en redactionele beslissingen niet aan seksisme of discriminatie onderhevig zijn. Eenmaal geconfronteerd met het ontbreken van vrouwen aan de top, onder verslaggevers en als nieuwsbron of expert, wijten vrouwelijke journalisten dit aan zichzelf: ze zouden te weinig ambitie hebben of denken dat ze niet geschikt zijn. Zoals een journaliste opmerkte bij een interview: ‘Ik ben een keer eerder gevraagd voor een plek in de hoofdredactie. Toen heb ik nee gezegd omdat ik vond dat ik het niet kon.’ Dezelfde zelfkritiek wordt toegepast bij de verklaring van de loonkloof tussen mannelijke en vrouwelijke journalisten: vrouwen zouden niet goed zijn in onderhandelingen.

Bij de oorspronkelijke mannelijke redactiecultuur hoorde seksisme jegens vrouwen. Dat soort gedrag is vandaag niet verdwenen: van rokkenjagers en haantjesgedrag op redacties is nog altijd sprake, zo blijkt uit interviews. Seksisme is veelal niet meer zo openlijk. Veel geïnterviewden zeggen in eerste instantie dat ze er zich niks bij kunnen voorstellen. Bij doorvragen blijkt echter dat voornamelijk oudere collega’s nog wel eens opmerkingen maken. ‘Nou, er zijn wel een paar collega’s die heel erg naar je borsten kijken. Dat vind ik een beetje sneu.’ Los van dit soort ervaringen merken de geïnterviewde journalisten op dat ze aan de ene kant steeds meer (of zelfs vooral) vrouwen om zich heen zien, maar dat de wereld van de journalistiek daarmee niet verandert: de concurrentie is hoog, salaris en tarieven laag en de werkdruk groot. Vrouwen geven aan dolblij te zijn om in de journalistiek werkzaam te zijn en nemen de ‘mannelijke’ omstandigheden voor lief. Journalistieke omgangs- en werkvormen, conventies, tradities en praktijken komen voort uit een professionele cultuur die tot voor kort gedomineerd en daarmee bepaald werd door mannen, en wordt – getuige bijvoorbeeld de zelfkritiek – geïnternaliseerd.

Doet het er eigenlijk toe wie journalist is? Maakt het uit of de beroepsgroep vrouwen op alle niveaus telt, of er sprake is van evenwicht qua diversiteit in achtergrond, perspectief en traditie? Het antwoord op deze vraag is een volmondig ‘nee’ als bovenstaande condities van de journalistiek niet aantoonbaar ongelijk zouden zijn. De Stichting Vrouw & Media ziet het daarom als haar taak om vrouwen bewust te maken van de beroepscultuur die niet vanzelfsprekend gelijkwaardig is en streeft naar een volwaardige geëmancipeerde beroepspraktijk.

Dat vrouwen aan deze bewustwording en een bijkomend netwerk behoefte hebben, blijkt uit de Vrouw & Media-bijeenkomsten: deze trekken volle zalen. De bezoekers herkennen zich in de verhalen van vrouwelijke (hoofd)redacteuren, presentatoren, documentairemakers en fotografen, omdat deze vrouwen niet alleen vertellen waarom ze zo goed zijn geworden, maar omdat ze ook eerlijk zijn over de lange en soms moeizame weg daar naartoe. In maart van dit jaar is een derde editie van het Vrouw & Media-mentoraat afgesloten. Mentoren zoals Jildou van der Bijl (LINDA.), Xandra Schutte (De Groene Amsterdammer) en Kysia Hekster (NOS Nieuws) helpen hun talentvolle opvolgsters met veel liefde en toewijding in het zadel. Deelnemende journalisten ­hebben baat bij een mentor die ze erop wijst dat ze gehanteerde tarieven of bepaalde directieve omgangsvormen met hun leidinggevenden niet hoeven te ­accepteren. Door deze ervaringen te delen worden vrouwen gesterkt in hun kennis en kunde; ze merken dat andere, ­hectische of leidinggevende functies niet alleen voor mannen zijn weggelegd. Met het wenselijke resultaat dat een vrouw een aanbod om te solliciteren op een plek in de hoofdredactie in de toekomst niet langer zal afslaan omdat ze zichzelf daarvoor ongeschikt acht. Zodra daadwerkelijke diversiteit en gelijkwaardigheid in de beeldvorming én op redacties een feit is, zal Vrouw & Media met veel genoegen haar eigen ­deuren sluiten.

Dr. Klaske Tameling (1984) is voorzitter van de Stichting Vrouw & Media. Tameling promoveerde in 2015 met haar proefschrift ‘En wat doen we online?’ op de digitale transitie van nieuwsorganisaties. Tameling is verbonden aan het Lectoraat Crossmediale Kwaliteitsjournalistiek van de Hogeschool Utrecht en werkt daarnaast als zelfstandig publicist, adviseur projectmanager op het gebied van media-innovatie.

Prof.dr. Mark Deuze (1969) is hoogleraar Mediastudies, in het bijzonder Journalistiek, aan de Universiteit van Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij het Department of Telecommunications van Indiana University, Verenigde Staten. Zijn onderzoek gaat over de vraag hoe goed werk mogelijk is in de creatieve industrie (waaronder de journalistiek), en in bredere zin hoe goed leven mogelijk is in media. Zijn meest recente boeken zijn ‘Managing Media Work’ (Sage, 2011), ‘Media Life’ (Polity Press, 2012) en ‘Beyond Journalism’ (met Tamara Witschge, Polity Press, verschijnt in 2018). Weblog: deuze.blogspot.com

35 jaar Vrouw & Media

De stichting Vrouw & Media bestaat dit jaar 35 jaar en dat wordt gevierd op zaterdag 22 april. Overdag worden in samenwerking met enkele mediapartners masterclasses aangeboden op het gebied van freelancen (FLA), leiding­geven (227Media), diversiteit (Women Inc.) en online storytelling (NOS).
’s Avonds presenteert NOS Achtuurjournaal anchor Annechien Steenhuizen de Vrouw & Media Talkshow in VondelCS. Naast Mark Deuze, zullen ook Martha Riemsma (hoofdredacteur TC Tubantia), Kim Koppenol (manager Corporate Communicatie RTL) en Sarah Sluimer (feminist en freelancer, voor onder meer De Correspondent) met alle aanwezigen in gesprek gaan over de positie van vrouwen in de journalistiek en over diversiteit in brede zin. Check de Facebookpagina of
vrouwenmedia.com voor meer informatie over de kaartverkoop voor de masterclasses en de talkshow.

Bekijk meer van

Tip de redactie

Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, coördinator magazine

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.