Initialen bieden schijnbescherming
In ons land is de conventie dat we van verdachten slechts de initiaal van de achternaam vermelden, tenzij het om een BN’er gaat. Stel eens voor: ‘Willem-Alexander van O.’ of ‘staatssecretaris Henk B.’ NRC Handelsblad-ombudsman Sjoerd de Jong noemde dat terecht ‘potsierlijk’. De eerste keer dat je in een buitenlands medium een verdachte van een stevig misdrijf met de volledige naam ziet aangeduid, is dan ook een schok. Zeker als het om een landgenoot gaat.
Het is overigens niet verboden om de hele naam te noemen. We krijgen dus niet het College bescherming persoonsgegevens (Cbp) op ons dak. Maar er bestaat een langjarige schroom om de achternamen te geven. Soms uit politieke motieven. Het zou allochtonen stigmatiseren. Doch ‘Mohammed El-H.’ of ‘Yilmaz Ö.’ helpt misschien de privacy van de verdachte in kwestie te beschermen, maar onthult wel zijn achtergrond.
Zelf ben ik met August Hans den B. niet erg geholpen. Voor de bakker om de hoek ben ik een anonieme klant, maar u, lezer, kent in ieder geval mijn naam. Zodat na enige tijd ook de bakker om de hoek weet dat ik verdacht word van – ik noem maar - blasfemie en majesteitsschennis. Dat zou met Jan R. niet gebeuren.
Daarom zien we in de loop van de tijd de norm verschuiven. Grotendeels begrijpelijk. Wanneer er een directeur van een instelling of bedrijf wordt verdacht in die functie een misdrijf te hebben begaan, weet iedereen om wie het gaat. Maar er zijn ook andere gegevens die het gemakkelijk maken om een verdachte te identificeren.
Op 6 april 1988 las ik in het vliegtuig op weg naar Nederland in de avondkrant dat te Landsmeer de vermoedelijke moordenaar van Gerrit Jan Heijn was aangehouden. Ferdi E. Je zag een foto van zijn huis, met de straatnaam erbij. Thuisgekomen pakte ik het telefoonboek en keek bij Landsmeer onder de E. Er was er maar één in die straat: Elsas. Dat kan tegenwoordig via het internet nog veel sneller en nauwkeuriger.
Bij misdaden die de internationale pers bereiken, is dat een kwestie van seconden. Zoals bij Volkert van der Graaf, Mohammed Bouyeri, Karst Tates, Robert Mikelsons en Tristan van der Vlis. Je kijkt gewoon op een buitenlandse nieuwssite. Maar ook Nederlandse bouwfraudeurs en sjoemelende statenleden zijn zeer snel te identificeren. De vraag wordt dan of een journalist zich aan een conventie moet houden, terwijl hij beseft dat zijn publiek moeiteloos kan achterhalen wie zich achter de initiaal verschuilt?
Ik moest weer aan dit dilemma denken toen ik op 3 augustus in de media las over ‘Mariko Peters en haar partner Robert’. Die zouden volgens HP/De Tijd verdacht worden van ontvoering van de drie kinderen uit een vorige relatie van de partner, die waren gevoegd bij de drie kinderen die hij sindsdien met Peters heeft. Maar waarom lazen we zijn achternaam niet? Het gaat toch niet om een zwaar misdrijf?
De omschrijving lijkt een omkering van het in seksistische tijden gebruikelijke ‘François Mitterrand en Danielle’. In het artikel – in veel media die ernaar verwezen - wordt de hulporganisatie genoemd waarvoor Peters’ partner werkte in Afghanistan: Open Society Institute. Wie op Google ‘Robert Afghanistan Open Society Institute’ intikt, krijgt het LinkedIn-profiel van ene Robert Kluijver.
GeenStijl heeft lak aan de oude conventie uit een soort botheidbeginsel. Maar moeten we niet in deze digitale tijden de Telegraaf-dochter volgen, zij het vanuit andere principes?
In de affaire-Peters spreken van ‘Robert Kluijver’ – kiezen voor informatie - dan wel van ‘partner’ – kiezen voor bescherming? Maar hoe lang duurt het voordat de bakker om de hoek weet dat deze anonieme klant die dagelijks voor acht personen broodjes koopt, verdacht wordt van ontvoering?
Het is een ingewikkelde kwestie. Een reden te meer om daarover eens goed na te denken, de komende tijd.
August Hans den Boef is Senior docent-onderzoeker Instituut voor Media, Informatie en Communicatie Hogeschool van Amsterdam
Praat mee
6 reacties
Quistmaster, 4 augustus 2011, 16:33
Is de eindredactie met vakantie…?
“dat ik verdacht wordt van”, tweede alinea.
Edwin den Boer, 5 augustus 2011, 22:14
Kom op, dit is de simpelste kwestie van de journalistieke ethiek. Zijn journalisten er om hun lezers te informeren of om opzettelijk informatie achter te houden? Geen moeilijke vraag. Ik zou wel eens weten in welke andere landen deze gewoonte heerst. Het lijkt me typisch een erfenis van de verzuiling, die in stand wordt gehouden omdat men er nu eenmaal aan gewend is. Sommige media noemen zelfs de achternaam van veroordeelde criminelen en terroristen niet.
Het is maar de vraag of het verzwijgen van achternamen wel in het belang van verdachten is. Is dat wel eens onderzocht? Of aan verdachten zelf gevraagd? Het staat op gespannen voet met de openbaarheid van de rechtspraak. Een verdachte die een naam en een gezicht heeft, zal eerder de sympathie wekken van een deskundige die nodig is om een gerechtelijke dwaling te voorkomen. En als Jan R. een bepaalde PvdA-wethouder met een journalistiek verleden zou blijken te zijn, zou ik best een tientje willen lappen voor zijn verdediging. Vrijspraak is de beste methode om je reputatie te redden.
U geeft terecht aan dat het afkorten niet meer werkt. Het werkt zelfs averechts, want mensen die niet eens verdacht worden maar toevallig dezelfde voornaam en initiaal hebben, worden ten onrechte in een kwaad daglicht gesteld. Hoe zou u het vinden als August Hans den Boer werd gearresteerd op verdenking van ontucht met minderjarigen? Dat is geen academische kwestie. Toen de naam Bouyeri nog niet bekend was, vertoonde Geen Stijl een foto van een andere Mohammed B. uit hetzelfde stadsdeel als moordenaar van Theo van Gogh.
Rob Vunderink, 6 augustus 2011, 11:00
Alleen Nederlanders begrijpen wat ethisch is. De rest van de wereld niet.
Olivier, 8 augustus 2011, 14:31
Een terecht punt. Het valt mij op dat vooral de oudere garde bij wat zich kwaliteitsmedia noemen halstarrig aan de oude normen blijft vasthouden. Met volkomen potsierlijke resultaten. Bijvoorbeeld mensen die op de most wanted lijst van de Nederlandse politie en justitie staan met naam en toenaam toch met een initiaal aanduiden. Je kan als oudere kwaliteitsjournalist denken dat we nog steeds op het eiland leven dat jouw krant of zender is, maar die tijd is echt voorbij. Proberen verstandig te zijn met privacy is prima. Ik hoef echt geen adressen in de krant. Maar informatie laat zich tegenwoordig niet meer stoppen. Dus als het algemeen bekend is, moet het ook in de kwaliteitsmedia.
Joram, 10 augustus 2011, 09:36
Potsierlijk is het zeker. Ooit gelezen in de Volkskrant:
‘Paul van O, de verdachte van de moord op zijn vrouw Angelique van Osch’
en
‘De oprichters van het effectenhuis Leemhuis en Van Loon, de heren L. en Van L.’
petervanderlichte, 12 augustus 2011, 09:10
Hier moet de discussie starten want dit is werkelijkheid, ook een artikel uit NRC 09.08.2011 (http://www.vanderlichte.wordpress.com)