Weer verliefd op VN

Armoe! Hoonden kritische vakbroeders toen Vrij Nederland in mei een online laboratorium opende waar geïnteresseerden konden discussiëren over de toekomst van het weekblad. Een spontane actie, ingegeven door een interview dat VN had met Jeff Jarvis, mediagoeroe en schrijver van het boek ‘Wat Zou Google Doen?’. ‘Wat moet Vrij Nederland Doen?’, is de titel die het VN Lab meekreeg. Of ze gek waren geworden daar op de Raamgracht. Zelf geen ideeën meer, dus de lezer moet het maar oplossen.

Sanoma’s bladendokter Rob van Vuure schreef in zijn Volkskrantrubriek dat zijn maag omdraaide toen hij er van hoorde. ‘Tergend langzaam, in mijn hoofd begon het te motregenen.’ En: ‘Vrij Nederland is voor mij een oude liefde waar ik zo graag weer verliefd op zou willen worden. Dat lukt maar niet.’ Frits van Exter, sinds september vorig jaar hoofdredacteur van het opinieweekblad, haalt er zijn schouders over op in zijn werkkamer op de eerste etage, die uitkijkt over de gehele redactieruimte. ‘Het zij zo.’

Dat VN Lab was puur toeval, zegt hij. In ‘een flits van een seconde’ bedacht als een leuk experiment. ‘Het had ook kunnen gaan over de AOW of Uruzgan, maar we hebben onze eigen toekomst ter discussie gesteld. Waarom zou je je niet verbinden met mensen die zich betrokken voelen? Het is raar als je die vraag open stelt op internet – alsof je dan een schoothondje bent – terwijl iedereen wel met stapels marktonderzoeken onder de arm loopt.’

Bovendien: ideeën had de redactie genoeg, want het plan voor de restyling van het blad was met de introductie van het Lab al lang af. Van Exter: ‘Dat lag in februari al op tafel. Online ontstonden vervolgens ook wel een paar ideetjes, maar niet heel revolutionair.’ Dus de meedenkende lezer is een beetje om de tuin geleid? ‘Wat er in het VN Lab gebeurt zie ik als een parallelle discussie over de toekomst van een weekblad op de lange termijn’, zegt hij. ‘Er zijn ideeën uit voortgekomen over hoe wij online verder kunnen. Daar hebben we ons voordeel mee gedaan bij de verbouwing van de site. Verder willen we het Lab voortzetten om bijvoorbeeld te experimenteren met cocreatie in onderzoeksjournalistiek.’

Maar de focus ligt nu op de korte termijn, op het blad van vandaag, door Van Exter liefkozend getypeerd als ‘een ding met een ziel’. Maar wel een ziel in zwaar weer. ‘Het lek van het blad moest boven. We hebben met de uitgever afgesproken dat we ons daar primair op zouden richten.’ De oud Trouw-hoofdredacteur is daar vorig jaar specifiek voor aangetrok- ken. Om van VN weer het vlaggenschip van de Weekbladpers te maken, investeert de uitgever daarnaast geld in beter papier, meer en grotere pagina’s. Hoeveel wil directeur Karin van Gilst niet zeggen. Wat wel duidelijk is: dit is geen restyling om een bezuiniging te maskeren. Dit is een restyling waar geld in zit, en die in twee tot drie jaar de gang naar een oplage tegen de 65.000, bijna de oplage van tien jaar terug, moet inzetten. Van Exter: ‘Ambitieus. Maar we moeten een eind komen.’

VN is al jaren zoekende. Na drie restylingen sinds 2000 (voor iedere hoofdredacteur één) en nu een vierde, is het nog steeds niet gelukt de dalende tred in oplagecijfers te pareren. De (betaalde) oplage schommelt inmiddels rond de 45.000. Uit bestaande lezersonderzoeken blijkt dat het blad wat ver van de lezers staat; een afstandelijke, wat koele relatie met ze onderhoudt.  Heel anders dan in de hoogtijdagen van de jaren ’70. ‘Als je VN op zak had, was het duidelijk dat je tot het linkse kamp behoorde’, zei oud hoofdredacteur Emile Fallaux vorig jaar in De Journalist. Daarna vervlakte het blad, vindt hij. Gelijktijdig met de vervlakking van de linkse kerk. De missie werd wat vaag.

Reden om die nu weer wat aan te scherpen. ‘Wij laten ons karakter zien in de journalistieke aanpak’, zegt Van Exter daarover. ‘Welke onderwerpen we doen, en hoe we ze doen. Met verhalen die de toon en urgentie hebben waardoor mensen op het puntje van hun stoel gaan zitten. Een blad voor mensen die vooruitstrevend zijn, vinden dat op grote thema’s behoefte is aan nieuwe ideeën, nieuw elan.’

‘Lang leve de inhoud’, is daarom de nieuwe slogan. Geen schokkende ommezwaai. Eerder moest het van oud hoofdredacteur Oscar Garschagen vooral ‘vernuftiger’, Fallaux koos voor ‘betrouwbaarheid en diepgang’. De restyling is dan ook geen formulewijziging, zegt Van Exter. In een serie naschriften waarin hij de lezers voorbereidde op wat er komen ging, schreef hij: ‘Als wij niet op de schouders willen staan van illustere voorgangers, kan VN ook niet verder groeien in inhoud, kwaliteit en karakter.’

Of Vrij Nederland daarmee een signatuur krijgt dat duidelijk genoeg is voor 65.000 kopers? Van Exter: ‘Ja. Maar ik zeg er ook bij dat het bij elk nummer opnieuw bewezen moet worden. Het steekt natuurlijk wat losser in elkaar dan een oude notie over “links”. Diezelfde profilering krijg je ook niet meer terug. Maar er zijn wel weer grote dingen aan de hand in de samenleving, waar weekbladen bij uitstek een steen kunnen bijdragen aan de opinievorming. Het eerste nummer dat van de pers rolde was voor bladendokter Van Vuure. Van Exter: ‘Hij wil weer verliefd worden op VN. Laten we dat vooral proberen.’ 

Lang leve de inhoud
Er gaat niets uit, er komt alleen iets bij, stelt hoofdredacteur Frits van Exter gerust. Vrij Nederland is vanaf deze week zestien pagina’s dikker, gedrukt op wittere pagina’s en op een groter formaat. Aan de inhoud van het blad is niet zo gek veel gesleuteld. Nog steeds vinden we daar de verhalen met hoofdletter V, al worden die nu wat meer afgewisseld met kortere stukken en is het de bedoeling dat het geheel actueler, urgenter wordt. Het nieuwe blad kent vier katernen waarin actualiteit, de grotere verhalen, kunst & cultuur en de nieuwe pijler ‘leven’ aan bod komen. Opvallend is dat het rode VN -logo van de cover is verdwenen, om plaats te maken voor Vrij Nederland in retro letter: in hetzelfde font als vroeger werd gebruikt, toen Vrij Nederland nog op krantenformaat verscheen. De vormgeving is door het hele blad aangepast door Loes Koomen, die eerder onder meer Hollands Diep en Het Parool voor haar rekening nam. Tot slot wordt de website aangepast in de vorm van een blogstructuur, en daar blijft het mogelijk om mee te discussiëren over de toekomst van het weekblad. De papieren VN verschijnt vanaf nu op donderdag in plaats van woensdag en kost nog steeds €4,-.