VPRO Achterwerk is dood, leve VPRO Achterwerk – maar dan in een podcast

We spreken elkaar in het VPRO-pand op het Media Park. Looijestijn schuift aan met Katja de Bruin. De Bruin was vanaf de jaren 90 vijftien jaar lang ‘Achterwerkredacteur’ en maakte de hoogtijdagen van de pagina mee. Nadat de pagina in 2016 stopte, verstofte het archief jarenlang op de redactie van de VPRO Gids.

Zonde, vond Looijestijn, die vanaf 2008 tot het einde de redactie over de pagina voerde en al geïnteresseerd was in podcasts. Zodoende kon ze twee interesses bij elkaar brengen. ‘De gearchiveerde Achterwerkpagina’s schreeuwden om een vervolg’, zegt Looijestijn.

Hele generaties zijn opgegroeid met Achterwerk. Maar de pagina kon de voortschrijdende tijd niet meer weerstaan. ‘Je kan nu gewoon Googelen als je ergens mee zit’, stelt Looijestijn. De pagina bood een luisterend oor voor vragen en antwoorden die je niet aan je eigen omgeving durfde te stellen.

Tienermoeder
In de verschillende afleveringen besloot Looijestijn de tijdsgeest goed laten doorklinken. Zo is er een aflevering over de destijds elfjarige boerenzoon Wilmer, die in 1995 (!) zoekt naar gelijkgestemden in zijn hobby: het programmeren van computers.

In 1994 schreef tienermoeder Désirée (19) over haar zwangerschap. ‘Op zijn tijd roken we samen, met vrienden of met mijn moeder, een blowtje. Natúúrlijk heb ik aan het begin van de zwangerschap bij de huisarts gevraagd hoe het daarmee zat en die meldde mij dat af en toe een blowtje echt geen kwaad kan’, schreef ze – een merkwaardig advies met de kennis van nu.

In de eerste aflevering zoekt Looijestijn Désirée op en leest de brief voor aan haar – overigens kerngezonde – dochter. Die had jarenlang geen weet van het bestaan van de brief.

‘In de jaren 90 kregen we veel brieven van jongeren die worstelden met hun identiteit. Dat was in die tijd al zwaar, maar nog steeds worstelen jonge mensen met hun geaardheid.’ Dat past ook goed bij de geest van de podcast, legt Looijestijn uit. ‘Dingen veranderen, de maatschappij verandert mee, maar sommige dingen blijven hetzelfde.’

We zijn een stuk puriteinser geworden

Maar toch ook weer niet. Want in de vijfde aflevering wordt een brief besproken van een meisje dat verliefd werd op haar leraar. ‘Daar wordt nu heel anders naar gekeken dan in 1982, toen de brief geschreven is. We zijn een stuk puriteinser geworden’, zegt De Bruin, al vermeldt ze ook dat de docent in kwestie van school werd gestuurd naar aanleiding van deze hartstocht. 

Het aantal brieven dat wekelijks binnenkwam liep stilaan terug. Hoewel De Bruin nog werkte op ‘het hoogtepunt’, was het voor Looijestijn en De Bruin duidelijk dat de daling onhoudbaar werd. Maar het was een moeilijke en ingewikkelde discussie om Achterwerk te laten sneuvelen, stellen ze. Hele generaties kinderen én ouders groeiden er mee op.

Het deed de VPRO verdriet, maar het werd steeds duidelijker dat Achterwerk onmogelijk zou kunnen concurreren met het internet, waar je alles binnen een tel kan opzoeken. ‘Het verzinnen van brieven of reacties hebben we nooit gedaan,’ zegt De Bruin stellig. ‘In die tijd was het ongeveer de enige manier om (anoniem) antwoord te krijgen op je vragen die je liever niet aan je ouders stelde’, stelt ze.

De verhalen die zijn uitgekozen voor de podcast moeten voor iedereen herkenbaar zijn, aldus Looijestijn. Iedereen die ze benaderde wist nog precies dat ze een brief hadden geschreven aan Achterwerk en waar ‘ie over ging. ‘Het is blijkbaar toch iets dat je de rest van je leven onthoudt’, lacht ze.

Het einde
In de laatste aflevering wordt het einde van Achterwerk besproken. Zo was er een brievenschrijver die bijna wekelijks schreef en op het einde feitelijk de enige schrijver was. De brievenschrijver in kwestie had zelf – in eerste instantie – niet door dat zij één van de laatste Mohikanen was.

Bloeddrinkende sekte
Geen enkel thema was in al die jaren taboe. De Bruin krabde wel even achter haar hoofd toen een groepje brievenschrijvers in de ban was van een sekte ‘die geïnteresseerd was in alles wat met bloeddrinken te maken had’. Maar – conform de achtergrond van de VPRO – is het niet erg als de onderwerpen en reacties een beetje schuren, stelt ze.

Alleen als er een vermoeden was dat een onderwerp was verzonnen, dan moest dat worden gecheckt. Bellen was niet handig: in een tijdperk zonder mobiele telefoons nam vaak de moeder of vader des huizes de huistelefoon op. Dus moest er een brief, of later een e-mail gestuurd worden. ‘Bijna altijd als ik dacht dat iets verzonnen was, bleek het écht te zijn. De verzonnen verhalen of reacties waren vaak hele kleine dingen waar je bijna overheen leest’, zegt De Bruin.

Zowel De Bruin als Looijestijn begonnen als stagiair bij het blad en zijn er sindsdien niet meer weggegaan. Ze werden ook op dezelfde manier redacteur van de pagina: ‘Mijn voorganger ging weg en ik zat op de redactie met alleen maar mannen. “Ga jij dat maar doen”, zei de hoofdredacteur. En de rest is geschiedenis. Ik heb er geen sollicitatiegesprek voor hoeven voeren’, lacht De Bruin.

Het was daarom duidelijk dat ‘niemand anders dan zijzelf’ de podcast kon maken. Looijestijn werd uiteindelijk de derde vrouwelijke redacteur van Achterwerk, dat ooit werd bedacht en opgezet door Nelleke van der Drift. Looijestijn: ‘Niemand kan achter m’n rug om aan de haal gaan met het archief.’

Na de Gids
Er is geen loopbaan ná de Gids, zegt De Bruin. Ze werken er beide nog steeds als schrijvend redacteur. ‘Mensen dachten vaak dat we de hele week bezig waren met de brieven. Het was één van de dingen die ik doe. Als je Achterwerk doet, is dat het énige waarmee je geassocieerd wordt door de buitenwereld’.

Toen duidelijk werd dat Achterwerk op z’n laatste benen stond, is nog even gesuggereerd om hem nieuw leven in te blazen door hem open te stellen voor volwassenen. ‘Maar er zijn al zoveel zure mensen in brievenrubrieken in kranten’, zegt Looijestijn grinnikend.

Toch zit er nog een klein stukje gemis. Als je als klein kind Googelt op ‘ik heb een puistje op mijn teen’, dan kom je tegenwoordig al snel uit op pagina’s die suggereren dat je zal overlijden aan kanker. ‘De Achterpagina werkte in al z’n eenvoud’, zegt Looijestijn. ‘Tegenwoordig word je direct in een stortvloed aan informatie gegooid.’

De eerste vier afleveringen van de podcast ‘Achterwerk’ zijn nu te beluisteren via de bekende podcastplatforms.