Verdeeldheid over privacy slachtoffers
Het interview van De Telegraaf met Ruben, het jongetje dat als enige de vliegramp in Libië overleefde, heeft tot een storm van kritiek geleid omdat de grenzen van privacy zouden zijn overschreden. Maar ook andere media liggen onder vuur doordat ze beelden of foto´s van Ruben hebben getoond of omdat ze namen van Nederlandse slachtoffers, inclusief woonplaats, publiceerden. Journalisten, mediadeskundigen en ethici reageren verdeeld op de kwestie.
Anne van der Meiden, theoloog en oud–hoogleraar communicatiewetenschappen: “De morele grenzen van media zijn aan het verschuiven en als ethicus zeg ik dat dit een natuurlijk en niet te stoppen proces is. Journalisten moeten zich bij zo’n verschrikkelijke ramp wel afvragen of het niet beter is op eerbiedige afstand te blijven. Het burgerlijk fatsoen gebiedt ze ernstige terughoudendheid te betrachten.”
Prof. dr. Henri Beunders, hoogleraar geschiedenis van maatschappij, media en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam heeft moeite met de ‘heiligverklaring’ van slachtoffers. “De kritiek op De Telegraaf vind ik nogal hypocriet. Kennelijk richt het publiek de pijlen op de media. Barbertje moet hangen. Terwijl alle media beelden van het kind hebben getoond. Mensen die kritiek op De Telegraaf hebben, zijn eigenlijk boos op zichzelf. Omdat ze zich zo verlustigen aan zo veel leed in de media en zich daarvoor schamen.” Hij vindt het “helemaal terecht” als de regering de pers oproept om nabestaanden met rust te laten. “Laat die mensen zelf hun verdriet verwerken.” Anderzijds vindt de hoogleraar dat Slachtofferhulp heden ten dage tot een ‘heilige instantie’ is uitgegroeid, iets dat journalisten niet zouden moeten accepteren. “Alsof journalisten brute boemannen zijn die andermans rust alleen maar kunnen verstoren. Dat is niet zo. Media in Nederland zijn, zeker in vergelijking met de pers in het buitenland, fatsoenlijk. Kranten zullen bijvoorbeeld niet zomaar foto’s van afgerukte ledematen publiceren.”
Media-ethicus Huub Evers vindt dat het jongetje een icoon van de ramp is geworden en dat daarom kranten zijn foto’s, met enige terughoudendheid, mogen afdrukken, maar een interview gaat echt te ver. ‘Je moet kinderen - zeker in die toestand - met rust laten.’ Familie mag wel benaderd worden, vindt Evers. Maar de familie van Ruben heeft nu juist expliciet aangegeven geen contact te willen met de media. En, niet onbelangrijk, dat was voordat de krant het interview met Ruben publiceerde. ‘De Telegraaf heeft duidelijk een grens overschreden’, concludeert Huub Evers.
Peter Hofstede, mediasocioloog: „Het lijkt mij nogal knap zo’n jongetje aan de lijn te krijgen. Het kan de krant dan ook allerminst verboden worden. Maar moraliserende woorden hierover klinken mij nogal hol in de oren. De beelden van het jongetje liggen voor het oprapen, journalisten hoeven er nauwelijks voor te bukken. Ik neem de media dan ook niets kwalijk. Leed is natuurlijk een privé-kwestie, maar via media kunnen we ook verdriet delen. Sommige nabestaanden kiezen er bewust voor om hun gevoelens van rouw via de media met het publiek te delen. De media dienen dan ook niet bestraffend te worden toegesproken”.
Het Openbaar Ministerie (OM) zou onderzoek moeten doen of de media in de berichtgeving rond de vliegramp in Tripoli strafbaar hebben gehandeld. Dat wilde althans het Haagse gemeenteraadslid David Rietveld (GroenLinks). Rietveld had vrijdag een petitie online geplaatst, waarin hij stelt dat verschillende media de privacy van slachtoffers en nabestaanden met voeten hebben getreden. Inmiddels is de petitie ingetrokken, omdat de petitie en de initiatiefnemer zelf onderwerp zijn geworden in de discussie.
Volgens Egbert Dommering, jurist en hoogleraar informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam, is met het publiceren van de foto’s en beelden van Ruben in het ziekenhuisbed niet alleen een gevoelsmatige, maar ook een juridische grens overschreden. Dat het mogelijk was een foto te maken van Ruben in het ziekenhuisbed, komt voor rekening van het Libische ziekenhuis. Maar ieder medium dat vervolgens de foto publiceert, draagt daar zelf verantwoordelijkheid voor, zegt Dommering. “Elke nieuwe Nederlandse publicatie moet je beoordelen naar Nederlands privacy-recht.” Dat het beeld al te zien was op CNN en internet, doet daar volgens de jurist niets aan af. Dommering noemt de foto een “ernstige privacy-schending”, in strijd met artikel acht van het Europees Verdrag ter Bescherming van de Rechten van de Mens. Daarin wordt de eerbiediging van het privéleven gewaarborgd. “Slachtoffers van rampen verdienen bescherming. Dat de foto gemaakt kon worden is een grove fout. Soms is het algemeen belang zo groot dat je van een fout mag profiteren, maar in dit geval is dat niet zo.”
De hoofdredactie van De Telegraaf heeft inmiddels spijt betuigd over het afdrukken van het telefonische interview met de 9-jarige Ruben.
En NOS-hoofdredacteur Hans Laroes roept op zijn weblog de Raad voor de Journalistiek op een richtlijn te geven hoe om te gaan met de privacy van slachtoffers van rampen.
Meer bij Reformatorisch Dagblad (I,II) / de Volkskrant (I ,II), Wereldomroep / Netwerk / Trouw (I ,II ) / AD / Juridisch Dagblad / De Stentor / True/Slant
Praat mee
5 reacties
jaap, 17 mei 2010, 10:23
Bij allerlei rampen, ongevallen en andere vormen van ellende, denk ik bij het lezen, van misselijk makende details, foto’s e.d. ; het zal je eigen vader, moeder of kind maar zijn, zou je het dan ook publiceren?
“Het volk krijgt de krant die het verdient”.
JACK BLOCK, 17 mei 2010, 14:50
Dit wordt een doldwaze discussie. Als Nederlanders nu ook al gaan zeuren als een journaliste van De Telegraaf gewoon haar werk naar behoren doet heeft Nederland een ernstig probleem.
Dan is de tijd niet ver meer dat ALLE berichtgeving (vanaf het weerbericht tot en met de prijs van de benzine) in de media eerst voorgelegd moet worden aan de RVD, de RvJ, A. Pechtold, A.Rouvoet en Y. van ‘t Hek totdat na een breed maatschappelijk overleg tot publicatie kan worden overgegaan.
Wim Teeuwen, 17 mei 2010, 16:54
Wat de “Ruben-zaak” betreft ben ik het grotendeels eens met Jack Block. Ik ben er zeker van dat iedere journalist die bij toeval deze jongen aan de telefoon had gekregen, zoals de Telegraafjournaliste, het gesprek gevoerd had en dat de meeste hoofdredacteuren dit gesprek gepubliceerd zouden hebben. Ik heb er dan ook geen enkel bezwaar tegen dat de Tilburgse editie van het Brabants Dagblad (tot vandaag) uitvoerig over
de achtergrond van Ruben, zijn ouders, en zijn school (die een herdenkingsbijeenkomst heeft gehouden) bericht heeft.
Wat mij wel verbaast is dat, zover mij bekend, geen enkel blad of omroep het echt schofterige gedrag heeft bekritiseerd van het bedrijf dat de volledige naam van Ruben als domeinnaam heeft geregistreerd: nameswing.com heet de club patsers, die zich ook nog aanprijst als “a network in rhythm with the world”. Ik hoop dat de toekomstige voogd van Ruben daar zo snel mogelijk juridische actie tegen onderneemt.
Inger Stokkink, 25 mei 2010, 16:32
Maar nu eens iets kleins, en de vraag blijft dezelfde: mag je iemand zo de openbaarheid insleuren?
Een vriendin van mij zit op een terrasje, een fotograaf vraagt of hij een foto van haar en de terrasgenoten mag maken ter illustratie van een artikel over het café. Dat mag.
Niet veel later krijgt zij op haar werk, en privé, de vraag wat er was ‘misgegaan’. Als ze het artikel leest, begrijpt ze dat. Want daarin wordt gewag gemaakt van ‘chagrijnige huisvrouwen in namaaktijgervel’. En zij staat prominent (en glimlachend) met haar nep-panterjasje op de begeleidende terrasfoto. Eén en een is twee…
Ze voelt zich onaardig en onterecht te kijk gezet, ze voelt zich boos en machteloos. Ze heeft geen contact gehad met de schrijfster van het artikel, en toch vond die het nodig om naar haar uit te halen - althans, zo ervaart mijn vriendin dat.
De machteloosheid is overigens een stuk minder na een brief aan de redactie van het uitgaansblad en na plaatsing van een ikje:
http://weblogs.nrc.nl/ik/2010/05/20/tijgervel/
Maar niet iedereen heeft die middelen tot haar beschikking. De vraag blijft: mag een journalist mensen ongevraagd de openbaarheid insleuren - en kwalificaties toedichten?
Ik vind van niet en ik merk aan reacties om mij heen dat zo’n voorval mensen kopschuw maakt voor journalisten. Slechte zaak voor het vak, dit.
(De vriendin in kwestie weet trouwens dat ik dit stukje schrijf :-)
Inger Stokkink, 27 mei 2010, 13:48
‘Klein’ leermoment
In tegenstelling tot de vriendin was de schrijfster van het stukje niet op de hoogte van mijn comment, en dat vond ik toch wel slordig van mezelf. Daarom een vervolg.
Had haar vandaag aan de telefoon, en wat blijkt? Foto en stukje kwamen afzonderlijk van elkaar tot stand. Dat op de foto een vrouw in nep-pantervel te zien is, en in het stuk een vrouw in namaaktijgervel voorkomt, is toeval. Schrijfster Anne Salomons vindt de gevolgen van die samenloop van tekst en beeld ook ongelukkig.
En dat geeft dan weer aanleiding tot een heel andere vraag: als door een samenloop van tekst en beeld een andere werkelijkheid op papier (of in pixels) ontstaat, wat kun je daar dan als journalist achteraf aan doen? Ligt hier (samenloop van beeld & tekst) trouwens niet een taak voor de eindredactie?