Vechten tegen het 
‘smalle rietjes-beeld’

Bij de receptie van het Ambassade Hotel op de Herengracht in Amsterdam staan toeristen op maandagochtend met volle koffers in de rij om uit te checken. De telefoon rinkelt onophoudelijk. Step Vaessen (1965) doet het iets rustiger aan. Vannacht is ze om 03.00 uur voor de deur afgezet na een lange avond in de tv-studio van VPRO’s Zomergasten waar ze te gast was, de reden voor een tweedaags bezoek aan Nederland vanuit Jakarta. Deze ochtend pikt ze nog even dit interview mee, gevolgd door een bezoekje aan uitgeverij Prometheus, waar deze week ‘Jihad met sambal’ verschijnt. Een boek over haar correspondentschap in Indonesië, het land waar ze zich in 1997 vestigde als correspondent voor de NOS en Nova.

Vaessen viel voor de uitgestrekte archipel in de tijd dat ze zich nog middenin de Nijmeegse krakerscène bevond en voor krakersradio ­Rataplan programma’s over Azië maakte. Ze trok een halfjaar over het continent met opname-apparatuur in haar tas. ‘Alleen maar reizen voelde niet goed, ik wilde iets bijdragen.’

Het activisme en de groene haren verdwenen op den duur maar de journalistiek bleef. Inmiddels is Vaessen Indonesië-correspondent voor Al Jazeera English. Toen ze daar in 2006 begon, bleef ze de NOS er nog drie jaar naast doen. Sinds 2009 werkt ze uitsluitend voor deze Engelstalige tak van de Arabische zender, die in 2006 werd opgericht door de fortuinlijke emir van Qatar om tegenwicht bieden aan Westerse zenders als CNN en BBC. In Nederland zit AJE nog altijd niet op de kabel, afgezien van een paar weken dit voorjaar, toen de Arabische Lente op zijn hoogtepunt was en AJE 24 uur per dag uitzond vanaf het Tahrirplein in Egypte. Tot Vaessens vreugde een doorbraak voor Al Jazeera, dat sinds zijn oprichting kampt met het imago van Al Qaida-tv.

‘Dat laatste moest ik ook maar in de krant lezen, tegen mij is niets gezegd. Vooraf heb ik er vooral met Hans Laroes (toenmalig hoofdredacteur, red.) over gepraat en hij had helemaal niet de bedenkingen zoals ik die later in De Telegraaf las. Hij was er trots op dat iemand van de NOS bij Al Jazeera ging werken. Zelf heb ik nooit over Al Jazeera gedacht in termen van een Al Qaida-zender. Toen ik daar voor het eerst binnenkwam overheerste meteen het beeld van een nieuw fenomeen, een pionierszender. We waren aan iets nieuws begonnen waarvan niemand nog wist waar het naartoe zou gaan en iedereen was er voor de volle 300 procent mee bezig. Dat had ik bij de NOS niet meer; daar kabbelde alles maar een beetje rustig voort.’

In de beginjaren van Vaessens correspondentschap groeiden de bomen tot aan de hemel, schrijft ze in haar boek. Voor het nieuws en voor Nova reisde ze naar alle uithoeken van de archipel. Maar dat veranderde toen ze steeds vaker werd gevraagd reizen te combineren, haar eigen cameravrouw te zijn en multimediaal te gaan werken. Steeds meer met steeds minder geld. ‘Ik vond het op een gegeven moment niet meer journalistiek verantwoord. Harde nieuwsverhalen moet je niet op die manier willen maken. Ik merkte dat ik bepaalde zaken over het hoofd begon te zien, niet goed had nagevraagd. Ik maakte me druk of de camera het wel deed, of ik al m’n spullen wel bij me had, of mijn bandje nog niet was afgelopen – dat soort dingen. De productie van een verhaal, goed onderzoeken hoe iets in elkaar steekt, begon er bij in te schieten. En ik vind niets erger dan een fout in een verhaal. Dat is dodelijk voor het vertrouwen in een journalist.’

‘Toen ik bij Al Jazeera kwam mocht ik meteen een kantoor openen, een producer en een cameraman aannemen en ik kreeg een flink budget. Op verhalen wordt nooit bezuinigd want daar moeten we ons mee profileren en onderscheiden. We maken ingewikkelde verhalen die veel tijd en geld kosten, waarvoor je net iets verder moet reizen. Ongekend vond ik het, ik was dat helemaal niet gewend.’

Haar ambitie is dezelfde gebleven. Of ze nu voor de NOS werkt, voor AJE of een avond samenstelt voor Zomergasten; ze wil een completer beeld geven van de Indonesiërs dan het ‘smalle-rietjes’ beeld dat ze kent vanuit Nederland. Vaessen: ‘Of het is een land van radicale moslims of van arme sloebers die slachtoffer zijn geworden van een natuurramp. Ik wil laten zien dat Indonesië ook een modern land is.’ In haar boek schrijft ze dat sommige mensen denken dat ze sinds ze voor AJE werkt alleen nog maar reportages maakt over terrorisme. Dat klopt niet, al blijft het wel een tot de verbeelding sprekend onderdeel van haar werk en door de Arabische achtergrond van de zender breidde haar netwerk snel uit. In de loop der jaren leerde ze Indonesische terroristen kennen in ‘alle soorten en maten’. Ze schrijft over haar bezoeken aan Basri in de gevangenis, een jihadstrijder die moet zitten omdat hij met een aantal medestrijders drie christelijke tienermeisjes onthoofdde die op weg naar school waren.

Een halve pagina wijdt ze aan een voorval eerder dit jaar, toen ze informatie kreeg van een man die beweerde dat er binnen twee weken een grote bomaanslag zou worden gepleegd in Jakarta. Vaessen besloot de informatie te melden bij de autoriteiten. Niet lang daarna werd een groep mannen opgepakt en een bom onklaar gemaakt. Vaessen kreeg een tijdje beveiliging. ‘Ik had zoiets nog nooit eerder meegemaakt. En ik wil het ook nooit meer meemaken’, zegt ze. ‘Ik hoor wel vaker wat, en 90 procent daarvan is totale lariekoek van mensen die zichzelf belangrijker vinden dan ze zijn. Met de ervaring die ik heb, filter je die er zo uit. Dit verhaal geloofde ik aanvankelijk ook niet. Want de media op de hoogte brengen van een grote aanslag die je gaat plegen, wie haalt dat nou in zijn hoofd? Maar toen het daarna onrustig werd en er allerlei kleine bomaanslagen werden gepleegd, ging ik het toch serieuzer nemen dan ik eerst deed en heb ik het gemeld.’

‘Het was ook een heel moeilijk moment. Maar in de Code of ethics for journalists in Indonesië staat dat je als journalist volledige bronbescherming hebt, behalve in twee zaken: terrorisme en drugszaken. Nu moet ik erbij zeggen dat ik ook persoonlijk vond dat ik het moest melden. Stel je voor; als ik het niet had gedaan was er een hele kerk de lucht in gegaan.’

‘Nee, in zo’n stadium was de informatie die ik had helemaal niet. Wat we te horen kregen was heel vaag, daar kon ik bij Al Jazeera niet mee aankomen. Ik snap de discussie waar je op doelt wel hoor, maar ik ken geen journalist die deze verantwoordelijkheid op zich had willen nemen. Het idee dat er mensen dood konden gaan als ik mijn mond hield was voor mij groter dan de journalistiek. Want hoe leef je dan verder? Ja, dan kun je zeggen dat je je journalistieke principes hoog hebt gehouden, maar zijn er wel honderd mensen dood. Ergens is er een grens, voor mij is dat geen discussie.’

‘Ik weet me er de laatste jaren wel wat beter voor af te schermen maar rond de tsunami bijvoorbeeld, liet ik alle emoties toe. Ik ben dan een soort open wond, en dat is heel zwaar. Ik kan nachten liggen piekeren; hoe zou het met die of die zijn?’

‘Ik weet het niet. Ik denk dat het een manier is om alles goed tot me te laten doordringen. Want ik wil het helemaal voelen, zodat ik dat gevoel zo goed mogelijk kan overbrengen. Het gaat voor mij niet zozeer om het overbrengen van informatie als wel om het overbrengen van ervaring; mensen laten voelen, proeven, bijna ruíken wat er gebeurt. Dat vind ik een hele mooie manier van journalistiek bedrijven.’

‘Ja. Ik heb er echt moeite mee om een persoon even te interviewen en dan weer te gaan. Ik wil graag nog even napraten en later eventueel nog een keer terug. Ik wil niet zo’n journalist worden die voor het verhaal even iemand “misbruikt”. Zo van: geef me een paar lekkere dramatische quotes en dat was het weer.’

‘Ja. In Europa en Amerika bestaat er toch een ander soort contact tussen journalisten en degene die geïnterviewd worden, veel zakelijker denk ik. Het lijkt me een interessante uitdaging om de benadering die ik in Indonesië had, mee te nemen naar het Westen. Misschien dat ik met mijn ervaring iets anders bij mensen los kan maken. Ik ben nog niet weg uit Indonesië maar dat ik een keer weg moet, is duidelijk. Ik heb weer een nieuwe uitdaging nodig, moet weer eens met een frisse blik tegen een nieuw verhaal aan gaan kijken.’

Voor nu stapt Vaessen gewoon weer in het vliegtuig naar Jakarta. Naar de door haar zo liefdevol omschreven Jalan Kimia; de straat in Jakarta waar zij woont, ingeklemd tussen de traditionele kampong en de beter bedeelden. Naar haar zoon Agus (11) die thuis is gebleven omdat hij naar school moest. Op haar twitteraccount verschijnt een paar uur later: ‘In Jalan Kimia verwelkomd door ’t geluid van krekels en kikkers en meteen voetbalpartijtje met Agus in woonkamer.’