Uit­geknepen en nog niet leeg

Ophef onder freelance journalisten in Australië. Aan de andere kant van de wereld vraagt de The Guardian aan freelance journaliste Tracey Spicer een stuk te schrijven in opdracht van een grote bank over de financiële zelfstandigheid van vrouwen. Het verhaal, ‘branded content’, komt op de site van The Guardian. De krant verdient er aan, de bank is blij en het woordtarief dat Spicer mag declareren is 14 dollarcent.

Terwijl alles tussen de 30 en 80 cent per woord gangbaar is in Australië. Met een enorme neerwaartse prijsdruk. Dat wel. Spicer is boos en verbaasd. Ze schrijft er een blog over op Facebook. Boos, omdat je van 14 cent per woord ook in Australië niet kunt rondkomen.
Verbaasd, omdat The Guardian en de bank de ironie missen. Twee rijke, gerenommeerde instellingen betalen een afbraaktarief voor een verhaal over financiële zelfstandigheid van vrouwen. Het moet niet gekker worden, betoogt Spicer.

Zij ‘durft’ haar verhaal online te doen, omdat ze niet afhankelijk is van dit soort opdrachten. Anderen houden daarom hun mond en lijden in stilte, weet Spicer. The Guardian reageert zoals verwacht. Namelijk niet. ‘We praten niet in het openbaar over tarieven. Dat is iets tussen de journalist en ons’, aldus directeur Ian McClelland.

Spicer krijgt veel aandacht en bijval van collega’s. Een uitzondering blijkt haar verhaal niet te zijn, schrijft columnist Tim Burrowes een dag later op de website http://mumbrella.com.au/. Freelance journalisten beginnen een beetje te lijken op boeren of het kassa-personeel bij de supermarkt. Iedereen verdient goed aan jouw werk, behalve jij. Het is een hard gegeven: je kunt maar beter niet onderaan de voedselketen bungelen, aldus Burrowes.

Nu woont Spicer in Australië, maar het had net zo goed een voorbeeld uit de Nederlandse praktijk kunnen zijn. Ook hier is de markt ernstig verstoord. En ook in Nederland valt het niet mee mensen met naam en toenaam te citeren om die situatie te beschrijven.

Natuurlijk omdat het niet leuk is te erkennen dat je omzet tegenvalt. Maar er is ook angst de laatste opdrachtgever kwijt te raken als je gewoonweg vertelt wat de afspraken zijn die je hebt gemaakt. Gelukkig is daar nog het middel van het anonieme onderzoek. Twee jaar geleden reageerden 850 freelance journalisten op een enquête van onder meer de NVJ. En een half jaar geleden beantwoordden 266 freelancers een vragenlijst uitgezet door het crowdfundingplatform Yournalism.

Om de toon maar even te zetten. Op de stelling van Yournalism ‘Freelancers worden uitgebuit’, zegt 29 procent ‘helemaal eens’ en 35 procent ‘eens’. De beroepsgroep voelt zich dus aardig in de hoek gedrukt. Ruim de helft voelt zich uitgebuit.

Op de vraag of de omzet de afgelopen jaren is gedaald of gestegen, rapporteert 53 procent een (soms flinke) daling. 11 procent is erop voouit gegaan en 1 procent is er zelfs ‘flink op vooruit gegaan’. Een derde van de freelancers heeft zelfs het inkomen van de partner nodig om rond te komen.
Op de vraag of ze, omgerekend naar fulltime, een modaal inkomen verdienen (35.000 euro per jaar), antwoordt 46 procent ‘minder’ en ‘veel minder’. 19 procent zit op dat inkomen en de rest zit er (ver) boven.

Het zijn cijfers die grofweg overeenkomen met de resultaten van het onderzoek ruim een jaar eerder. Daaruit bleek dat een grote groep freelancers niet meer dan 25.000 euro per jaar omzet. En dat hun omzet eerder daalt dan stijgt.

Dus schiet een aantal zaken er bij in. Twee derde is niet verzekerd tegen de gevolgen van kortdurende of langdurende arbeidsongeschiktheid. Maar liefst 88 procent is niet verzekerd tegen de gevolgen van werkloosheid en ruim een derde legt niets opzij voor de oude dag.

Niet alleen het tarief staat onder druk, ook met de andere voorwaarden is het slecht gesteld. Uit het onderzoek van Yournalism blijkt dat slechts 2 procent altijd betaald krijgt bij doorplaatsing van foto’s of teksten en 49 procent nooit. Een kwart vindt dat overigens prima, omdat het onderdeel van de afspraak met de opdrachtgever is. Maar 48 procent zag dat toch liever anders.

Onderhandelen zou je zeggen. 80 procent doet dat ook, maar dan vooral over het basistarief en niet over het hergebruik. Het succes van dat onderhandelen is vaker positief dan negatief, blijkt uit het onderzoek van 2013. De onderzoekers adviseren daarom om ook het hergebruik vaker aan de orde te stellen.

Uit beide onderzoeken blijkt ook een bijna onverbeterlijk optimisme. Tegen Yournalism zegt 47 procent dat het nog steeds loont om verdiepende verhalen te maken en daar meer tijd in te steken. En op de vraag of je over vijf jaar in de journalistiek zit, antwoordt maar 2 procent ‘ik hoop van niet’. Bijna twee derde denkt van wel, de rest weet het niet of is tegen die tijd met pensioen.

Er is naast optimisme, ook realisme bij de freelance journalisten. De tarieven gaan niet omhoog en zeker niet spectaculair, verwachten ze. De markt van worstelende mediabedrijven die een deel van hun probleem doorduwen naar de freelancers verander je niet.

Wel kun je je onderhandelingspositie verbeteren, is de analyse van Rosa García López van de NVJ. Vandaar dat de beroepsorganisatie werk heeft gemaakt van een beter Auteurscontractrecht. Na een lobby van ruim tien jaar treedt de wet naar verwachting op 1 juli in werking. Makers krijgen vanaf dat moment onder meer recht op een redelijke vergoeding. De hoogte van deze vergoeding kan op verzoek door de minister worden vastgesteld. De nieuwe wet leidt dus niet automatisch tot hogere tarieven, het geeft de freelancer wel een middel in handen om harder te onderhandelen.

Een tweede, al bestaand middel om je rechten te beschermen, is aansluiting zoeken bij de Lira of Pictoright. Beide organisaties onderhandelen namens de aangesloten freelancers over de auteursrechten met mediabedrijven. Recent mengen ze zich bijvoorbeeld in de discussie over de verdeling van de extra opbrengsten die via Blendle de uitgevers bereiken. Een akkoord is er nog niet, maar in elk geval hoeven freelancers niet individueel de kastanjes uit het vuur te halen.

Australiër Burrows heeft nog wel een ander idee voor freelancers. Nu nog zijn de meeste van hen afhankelijk van mediabedrijven die het massaal moeilijk hebben. En als het regent bij je opdrachtgever, dan druppelt het vroeg of laat bij jou.

Maar, aldus Burrows, de opkomst van digitale media biedt grote kansen voor de ondernemende journalist. In de dagen dat print de dienst uitmaakte, kon je niet zomaar zelf een eigen tijdschrift beginnen. Dan had je minstens een tweede hypotheek op je huis nodig. Nu begin je simpelweg een gratis blog. Het levert niet meteen de hoofdprijs op, maar wel een extra inkomstenbron.

Dat is niet alleen aan het andere eind van de wereld zo, maar ook in Nederland. Hoogleraar Jeroen Smit is een warm pleitbezorger van de ondernemende journalist. En het platform TPO Magazine van Jan Jaap Heij biedt concrete uitkomst. Freelancers kunnen daar hun eigen stukken verkopen.

Nog wel een waarschuwing van Burrows. Ook in de digitale wereld blijft het zo, dat er altijd iemand is die voor weinig geld het vuile werk opknapt. ‘En voor freelance journalisten is het dus de uitdaging van deze tijd om zich daar aan te ontworstelen.’