Strijd rond Wob-leges verhardt zich

Een beslissing nemen op een Wob-verzoek is geen dienst van de gemeente, maar een verplichting. Daarvoor mogen dan ook geen leges worden geheven. Dat heeft de rechter in Den Haag onlangs bepaald in een zaak die ik tegen de gemeente Kaag en Braassem heb gevoerd. De uitspraak is zo helder dat de gemeente aanvankelijk afzag van hoger beroep. Verrassend genoeg is ze daar later op aanraden van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) op terug gekomen. 

Sinds vorig jaar zijn een kleine 10 procent van de gemeenten actief met het heffen van leges in reactie op informatieverzoeken via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Het intensiever heffen volgt nadat in korte tijd zowel RTL Nieuws, journalist Pierre Heijboer en ikzelf toegang tot een aantal documenten vragen aan alle ruim vierhonderd gemeenten.

De VNG komt daar tegen in het geweer. Vermoedelijk vrezen ze dat meer journalisten aan alle gemeenten tegelijk een Wob-verzoek gaan doen en dat daarmee een berg werk verzet moet worden. Gemeenten vinden openbaarheid misschien een groot goed, maar het moet niet op werk gaan lijken.

Vandaar dat de VNG in een aantal adviezen aan de gemeenten aanbeveelt de wettelijke termijnen maximaal te gebruiken en om met de legestabel in de hand een rekening te sturen. De bedragen variëren van enkele tientjes tot duizenden euro’s. Tot voor kort leverde dat weinig problemen op, omdat de meeste gemeenten de heffing bij de eerste klacht weer introkken. Als eerste laat de gemeente Kaag en Braassem het wel aankomen op een rechtszaak. En meteen kregen de gemeenten en de VNG de deksel op de neus.

Bij de voorbereiding van de rechtszaak werd al snel duidelijk dat het heffen van leges tot tientallen juridisch ingewikkelde vraagstukken leidt. Ze hebben één ding gemeen: ze roepen vragen op over de legitimiteit van leges bij Wob-verzoeken. Zo is elke vraag aan een voorlichter eigenlijk een Wob-verzoek. Komt er straks dan ook een rekening voor elke vraag aan een voorlichter?

Ook een lastige kwestie: rekeningen sturen werpt een drempel op bij de vrije nieuwsgaring. En dat mag niet volgens het het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Denkbeeldig is het niet dat overheden de rekening verhogen om lastige vragen te voorkomen. Sterker nog, het is al gebeurd in Nuenen. Daar adviseerde de gemeente het Eindhovens Dagblad een Wob-verzoek in te trekken, omdat er anders samen met de antwoorden ook een hoge rekening zou volgen.

Toen de zaak van de gemeente Kaag en Braassem eind vorig jaar voor de meervoudige kamer van de rechtbank kwam, ging de gemeente meteen onderuit bij de meest basale vraag over leges: is er bij een Wob-verzoek wel sprake van een dienst? Dat is namelijk noodzakelijk om leges te mogen heffen.

De Hoge Raad heeft bij herhaling gesteld dat bij een dienst de zaak moet liggen buiten het gebied van de publieke taakuitoefening en daarnaast moet er sprake zijn van een individualiseerbaar belang. Een Wob-verzoek kan alleen maar gebruikt worden voor de publieke taakuitoefening en het draait altijd om het algemeen belang. De conclusie van de rechter is helder: van leges kan dan ook geen sprake zijn.

Daarmee leek er een einde te komen aan de discussie. Net als de centrale overheid kunnen decentrale overheden geen rekeningen voor informatie sturen. Ook de gemeente Kaag en Braassem zag dit in en liet weten niet in hoger beroep te gaan. Gretig gingen ze in op een uitnodiging om dan ook maar de strijdbijl te begraven en gezamenlijk naar buiten te treden. Ze schreven actief mee aan het persbericht en distribueerden dat op de wekelijkse persconferentie. Echter een week later meldt de VNG dat op haar advies is besloten alsnog hoger beroep aan te tekenen. De vereniging heeft daarvoor capaciteit ingeruimd en roept gemeenten in een advies op vooral door te gaan met het heffen van leges bij Wob-verzoeken. Opmerkelijk, een vereniging van gemeenten adviseert om een rechterlijke uitspraak te negeren.

Waar de redenering precies uit bestaat, is bij het ter perse gaan van dit nummer nog niet duidelijk. In het advies schrijft de belangenorganisatie dat de grondwet gemeenten het recht op autonomie geeft. De uitspraak van de rechter zou deze beleidsvrijheid negeren. ‘Elk Wob-verzoek veroorzaakt immers kosten. Er moet werk voor worden gedaan dat bij geen enkele organisatie gratis is. Ook bij gemeenten niet. De vraag die voorligt is wie de kosten draagt’, schrijft de organisatie dan ook. De gemeente Kaag en Braassem betoogde eerder dat de Gemeentewet belangrijker is dan de Wob en ‘de heer de Winter de waarde van de Wob overschat.’

magazine@villamedia.nl

——-