‘Nu een two-shot, Abdel’

Regisseur Siebe de Steenwinkel, de presentatoren Paul Witteman en Jeroen Pauw komen op maandag 14 september – de dag voor Prinsjesdag – rond half zes aan op de redactie. De ruimte ligt aan de achterkant van het gebouw van mediacafé Plantage in Amsterdam. Het gebouw – dat grenst aan het leeuwenverblijf van Artis – telt twee volwaardige studio’s en redactieruimtes: één voor De Wereld Draait Door (DWDD) en één voor P&W. Het decor van deze laatste wordt eens per week afgebroken en verruild voor dat van Buitenhof.

Rond dit tijdstip is het een komen en gaan van gasten voor DWDD en Holland Sport, dat hier ook live vandaan komt. De terrassen zitten vol. In het Mediacafé zelf – een kruip-door-sluipdoor- gebouw met veel trappetjes, gangetjes en onverwachte verhogingen – duwen door elkaar heen lopende programmacrews van DutchView dolly’s van de ene studio naar de andere. In de gangen van deze bijenkorf vind je verdwaalde studiostoelen, snoeren en mengtafels. Een draaiboek ‘Pauw & Witteman’ met handgeschreven aantekeningen dwarrelt over de grond. Er wordt gegeten in een kamer naast de redactie.

De Steenwinkel zit aan tafel met de aanwezige samenstellers, presentatoren, redacteuren en mensen van de productie. Op het prikbord hangt een recent Volkskrant-artikel: ‘Nieuws claimen is schandalig’. Veel aandacht voor de maaltijd is er niet. De presenatoren overleggen met de samensteller.

De Steenwinkel gaat snel naar de studio voor een draaiboekbespreking met de crew. ‘Er zijn niet veel ‘instarts’ (de filmpjes die tijdens de talkshow worden vertoond, red.). En o ja, de promo gaat om 22.09 de lucht.’ De Steenwinkel legt de werking van het touchscreen in de tafel van de presentatoren uit. ‘Jeroen en Paul kunnen hiermee zelf een filmpjenaar keuze starten. Alleen werkt het niet altijd. Soms start-ie zelfs uit zichzelf op, terwijl wij er in de regie niks aan kunnen doen.’

De productie van de uitzending voor Prinsjesdag verloopt rustig. Al enkele dagen is bekend dat vier fractievoorzitters, die niet aan de coalitie deelnemen, te gast zullen zijn. De Haagse redactie heeft Mark Rutte (VVD), Agnes Kant (SP), Femke Halsema (GroenLinks) en Alexander Pechtold (D66) zijn gevraagd in één minuut hun tegenbegroting te ontvouwen op de inmiddels gelekte begroting van het kabinet. Ook Geert Wilders is ervoor gevraagd. Maar niemand op de redactie houdt er serieus rekening mee dat hij daar op in gaat. De PVV-voorman zegt standaard ‘nee’ tegen invitaties van ‘die verschrikkelijke linkse’ programma’s van de publieke omroep. ‘Toch nodigen we hem iedere keer maar weer uit’, aldus De Steenwinkel.

Dé ideale gasten van deze dag zouden eigenlijk parlementair journalist Frits Wester (RTL Nieuws) en Kamerlid Paul Tang (PvdA) zijn, de hoofdrolspelers in de embargokwestie rond het lekken van de Macro Economische Verkenning uit de Rijksbegroting. De redactie ondernam eerder op de dag pogingen om ze aan tafel te krijgen. Maar Tang wilde even niet in de media verschijnen en Wester had niet zoveel toe te voegen aan wat hij al in de kranten had gezegd. ‘Anders hadden we vanavond waarschijnlijk met twee fractievoorzitters minder gezeten’, weet parlementair redacteur Peter Kee.

Beeldredacteur Halil Ibrahim Özpamuk werkt vandaag in de nauwe montageruimte met uitzicht op zes tv-schermen en drie PC’s. Hij is verantwoordelijk voor de zapp-service. Nederlandstalige zenders scant hij op leuke of spraakmakende beelden. Al Jazeera en CNN houdt hij ook in de gaten. Leuke scènes bewaart hij om er rond elf uur, als de uitzending net is begonnen, een compilatie van te maken. ‘Ik wil het nieuws en Nova nog meenemen’.

In de afgesloten montageset ernaast (‘de bunker’) bekijkt beeldcoördinator Lisette Rosenboom samen met Pauw, Witteman en De Steenwinkel naar het beeld voor de uitzending van die avond. Zowel de ‘instarts’ als de foto’s voor de schermen worden besproken. Haar collega is getipt dat Het Gesprek enkele dagen eerder een kort interviewtje uitzond met Tang, waarin hij zegt dat er met hem ‘niet te dealen’ valt als journalisten hem vragen inzage in de begroting te geven. ‘Pikant’, oordeelt Witteman. ‘Dat moeten we wel hebben’. Pauw: ‘Ja. Frits Wester ontmaskert de PvdA.’

Rosenboom vraagt beeld op bij de collega’s van Het Gesprek. Het blijkt een heksentoer. Omdat de systemen niet communiceren moeten de beelden eerst op tape worden gezet om ze vervolgens weer in de bits en bytes van het P&W-format te gieten. Letterlijk drie seconden voordat het filmpje later die avond zijn rol moet krijgen in de uitzending heeft beeldredacteur Rosenboom het vanuit de ‘bunker’ op de harde schijf gekregen zodat ook de regisseur erbij kan. De Steenwinkel zucht opgelucht als hij het beeld ‘instart’.

Eerder die avond stelt hij met de samensteller een definitief draaiboek op en kiest welke plaats de fractievoorzitters aan tafel krijgen. Crewleden spelen talkshowhosts en gasten tijdens een regiebespreking met de cameraploeg in de studio. De zes camera’s worden op hun plaats gereden. ‘De fractievoorzitters vertellen met de klok in beeld in één minuut hun verhaal. We moeten ze in de voorbespreking wel even laten weten in welke camera ze moeten kijken.’

Terug op de redactie bekijkt De Steenwinkel nogmaals de stills. ‘Hoe illustreer ik in godsnaam de hypotheekrenteaftrek?’, vraagt hij zich af. ‘Een foto van een paar huizen vind ik flauw’, antwoordt hij zichzelf hardop. ‘Liever het Pauw & Witteman-logo in beeld dan een zwaktebod.’ Even na tienen is het rustig in de kantoortuin. De presentatoren kijken naar het NOS Journaal Redacteur Fadime Demir zit aan haar bureau. Ze heeft avonddienst en houdt op internet het nieuws in de gaten. Voor haar ligt het binnenkort te verschijnen boek van journaliste Conny Braam, ‘De handelsreiziger van de Nederlandse Cocaïnefabriek’. ‘Een heel interessant boek. Ik ga binnenkort met haar praten, om te beoordelen of ze er leuk over kan vertellen. Nova wil haar ook, maar ze wil liever bij ons zitten.’

Theoretisch is het volgens Demir mogelijk dat gasten nu nog worden gewisseld, maar waarschijnlijk is het niet. ‘Dan moet er wel een ramp gebeuren van het kaliber “poldercrash”.’ De avond dat het toestel van Turkish Airlines crashte in een weiland bij Schiphol (op 25 februari van dit jaar) heeft diepe indruk op haar gemaakt. Samen met een collega begeleidde ze een groep hulpverleners die door de presentatoren werden ondervraagd. ‘Ze hadden diezelfde dag de meest vreselijke dingen gezien. We hebben ze op een tribune laten plaatsnemen om hun verhaal te kunnen doen. De voorgesprekken waren intensief. Je moet in korte tijd beoordelen of iemand niet dichtklapt of overmand raakt door emoties. En ze ervan overtuigen dat wanneer ze er even niet uit komen, het beter is om één seconde rust te nemen om daarna alsnog je punt te maken. Het moet tenslotte in pakweg tien minuten gebeuren. Als dan tijdens de uitzending blijkt dat je de juiste keuze hebt gemaakt is dat een hele mooie ervaring. Het vertellen van dit soort verhalen voor een camera heeft veel impact voor mensen. Je moet daar heel zorgvuldig mee omgaan en ook echt nazorg verlenen.’

Even voor elven wordt er afgeteld in de regiekamer. Als een dirigent wijst De Steenwinkel naar de zes monitors voor hem. ‘Nu een twoshot, Abdel’, roept hij in het oortje van een cameraman. Pechtold en Kant verschijnen samen in beeld. Intussen houdt de regisseur de vijf andere monitors in de gaten. Terwijl Pechtold doorpraat schakelt hij over op de camera die Kants verontwaardiging vastlegt die de woorden van de D66’er teweeg brengen op haar gezicht. De soms razendsnelle overgangen van de camera’s worden afgewisseld met momenten van rust, waarin de cameralieden aanwijzingen krijgen over het in te nemen standpunt.

‘Het gevaar bij zo’n dagelijks programma’, zegt De Steenwinkel na afloop, ‘is dat er sleetsheid insluipt. Om de specifieke beeldtaal te bewaken moet je de cameralieden gelegenheid geven steeds zelf met creatief beeld te laten komen.’ De Steenwinkel is zelf graag betrokken bij opzet en vormgeving van formats. Toenmalig hoofdredacteur Rik Rensen van Nova vroeg hem het nieuwe decor en de vormgeving te laten ontwerpen. Ook de regie over de vormgeving van de P&W-studio nam hij ook voor zijn rekening. ‘Het is door kleurgebruik en typografie echt een duidelijk merk geworden. Of je nou de promo’s ziet, de site of het programma; je herkent het onmiddellijk als uiting van P&W.’ Trots is hij op het decor met daarop een schemerfoto van Amsterdam over 360 graden. Met daarin geïntegreerd één groot beeld, verdeeld over negen gigantische schermen. ‘We hebben er speciale software voor moeten laten schrijven.’

Op dinsdag 15 september – Prinsjesdag – rookt regisseur van dienst Bert van der Veer een pijpje op het terras voor Studio Plantage. Het is even voor negenen. ‘Oooh, ik heb het zo druk’, verwelkomt hij fotograaf en verslaggever. En: ‘Ik ga jullie niet aan het handje nemen. Kijk maar en vraag wat je te vragen hebt.’

Op Prinsjesdag is er traditiegetrouw maar één gast bij P&W: de minister van Financiën, Wouter Bos. De voorbereiding is voornamelijk door ‘Den Haag’ gedaan. Het verklaart de serene rust op de redactie. Alleen parlementair redacteur Peter Kee zit in de redactiezaal over zijn computer gebogen, wachtend op ‘zijn’ gast. Op de ‘hitlist’ (het wensenlijstje van gasten die de redactie graag in de uitzending wil) staan voor de komende week onder andere Neelie Kroes, Jack de Vries en Paul Tang.

En ook Jeroen Pauw zit voor de PC. Het solointerview van vanavond is niet zijn favoriete vorm. ‘Het allermooiste vind ik een tafel met verschillende gasten die over één onderwerp praten, zoals bij de verkiezing van Obama. Het gevaar bij dit interview met Bos is dat de kijker denkt: “Kunnen ze wel, met z’n tweeën tegen één minister”. Maar Paul en ik zijn goed op elkaar ingespeeld. Als de een soms stevig doorvraagt kan de ander het daarna overnemen en een rustiger sfeer creëren. De chemie tussen ons is goed. Ik zit in een wat vrijere rol, ben soms wat brutaler. Paul houdt de grote lijn in de gaten. Dat ontdekten we eigenlijk bij Nova Politiek, waar we voor het eerst samen presenteerden. Woestijnruiters (wekelijks interviewprogramma van het duo in 2005/2006) was de testcase.’

Paul Witteman beaamt de harmonie in de samenwerking tussen hem en Pauw. Het was Witteman die er hard aan trok dat de twee samen een talkshow gingen presenteren. In de geest van Barend&Van Dorp, waaraan ze schatplichtig zijn. ‘Jeroen en ik verschillen nogal van elkaar’, bekent hij tijdens het drankje achteraf. Jeroen is een grootsteedse jongen met veel flair. Ik kom uit de provincie en houd van klassieke muziek. Ik ben niet zo van de feesten en de partijen, zal ik maar zeggen. Maar in journalistiek opzicht hebben we exact dezelfde belangstelling.’

Met regisseur Van der Veer werkt Pauw al ‘heel lang’ samen. ‘Wij hebben drie hele goeie’ (naast Van der Veer en De Steenwinkel is ook Edith Ruyg vaste regisseur, red.). Pauw bekijkt na afloop altijd nog even de beelden terug van de uitzending, zonder geluid. ‘Ik zou niet uitsluitend op grond daarvan kunnen zeggen wie de regie voerde. Een goede regisseur stelt zichzelf niet op de eerste plaats. Maar je ziet wel verschil in ritme van schakeling. Dat kan extra dynamiek geven en kan een goed gesprek beter maken. Maar het kan nooit een slecht gesprek goed maken.’

Van der Veer heeft zijn pijp gedoofd en neemt iets voor elven plaats in de regiekamer, na Wouter Bos en zijn voorlichter te hebben begroet. Ze kijken niet vrolijk. EU-commissaris Kroes heeft bekend gemaakt de ING-deal van de staat af te keuren.

Technicus Leroy heeft een staatsschuldmeter ontworpen voor in het decorscherm, die aangeeft met hoeveel miljoenen deze per minuut oploopt. Geroutineerd beroert Van der Veer de knoppen. ‘Abdel kun je een shotje maken van zijn handen’, roept hij naar camera drie. Als vervolgens Bos de ‘kaasschaafmethode’ hekelt in het licht van begrotingsbeleid, roept Van der Veer: ‘Ha, dat kennen we bij de publieke omroep ook’. Een ander antwoord van de vice-premier dat Van der Veer niet zint komt Bos op een hartgrondig – maar in de studio onhoorbaar – ‘lúúúl’ te staan. Zijn eindoordeel is echter positief: ‘Wouter was echt oprecht vanavond’. Wel vond hij het wat stroperig. ‘Het had tien minuten korter gemogen’, vindt de regisseur.