NRC-recensent Arjen Ribbens: De advertentie van Ilja Gort gaf een verkeerd signaal af

Over duizenden mensen heb ik de afgelopen 33 jaar in NRC geschreven, maar nog nooit reageerde iemand per advertentie op een van mijn artikelen. Thrillerschrijver en televisiepresentator Ilja Gort deed het. Hij kocht op 4 juni voor 3.600 euro een derde advertentiepagina in NRC, zijn canvas voor een open brief aan mij. ‘Geachte heer Ribbens, Bonjour!’ luidde de aanhef.

Een week eerder had ik op verzoek van de boekenredactie Gorts nieuwe boek Vrije vogels besproken in ‘Iedereen leest’, een rubriek waarin de krant bestsellers beoordeelt die het vrijdagse boekenkatern niet halen. Mijn conclusie: een van die vederlichte zomerboeken in de Bestseller 60 “die doen vermoeden dat aan het strand of bij het zwembad een taboe rust op zelfs de lichtste vorm van hersenactiviteit”.

Met mijn “hoogneuzige neerkijken” op zijn thriller droeg ik volgens Gort niet bij “aan een betere wereld”. Bovendien kostte zo’n negatieve bespreking de boekhandel maar omzet.

De hoofdredacteur had voor publicatie geïnformeerd of ik bezwaar had tegen de advertentie. Toen ik twee dagen later Gorts brief in de krant las, met daaronder in NRC-typografie de maximale 5 ballen-waardering voor Vrije vogels, moest ik even glimlachen. Van een drol een taartje maken, dat had Gort als oud-reclameman toch slim gedaan.

Stormpje
Oké, aan het werk maar weer, dacht ik in mijn naïviteit. Het mediastormpje dat na de advertentie opstak ontging mij in eerste instantie volledig. Op Twitter was ik dat weekend ‘trending topic’, vertelde een collega later. Met dank aan Gort. Hij had op sociale media zijn advertentie gedeeld en stemming gemaakt. Onder meer met een tweet die minder ludiek van toon was dan zijn open brief: “Volgens NRC recensent Arjen Ribbens kan ik maar beter zelfmoord plegen.”

De open brief ontlokte honderden reacties, merendeels steunbetuigingen aan Gort. Van NRC en de betreffende redacteur deugde weinig, hoorde ik van een van mijn dochters. Van iemand anders kreeg ik een kop doorgestuurd die in mijn digitale prijzenkast is beland. Boven een bericht op de site van RTL Boulevard stond een citaat van Ilja Gort: ‘Arjen Ribbens beledigt lezend Nederland’.

Daarmee hield het geenszins op. Daarna was het de beurt aan de serieuze kranten. De reflex daar verschilde weinig van die van RTL Boulevard. Het persoonlijke verhaal, de gekrenkte trots van een auteur, ook al is dat een auteur waar we nooit een boek van bespreken, is veel interessanter dan het punt dat ik met mijn recensie had willen maken: hoe kan het toch dat zulke clichématige en onnozele thrillers als die van Ilja Gort en Suzanne Vermeer de bestsellerlijst halen (en de sprankelende, recent verschenen thrillers van Mathijs Deen en Charles den Tex bijvoorbeeld niet).

De auteur kreeg opnieuw ruim baan zich te beklagen over de NRC-recensie

Ombudsman
De Ombudsman a.i. van NRC wijdde op 17 juni de volledige rubriek aan de open brief van Gort. Vanuit Bazel, waar ik voor de krant een kunstbeurs bezocht, legde ik mijn collega uit hoe ik over de open brief dacht. Toen ik de dag voor publicatie naar het artikel van de Ombudsman keek zag ik dat Gort alle kans had gekregen zijn open brief nog eens over te doen. Met mijn reactie was niets gedaan. En in de zin die er daarna alsnog in kwam herkende ik me niet.

Het AD interviewde Gort uitgebreid over zijn open brief in het magazine van 25 juni. De auteur kreeg opnieuw ruim baan zich te beklagen over de NRC-recensie (die overigens werd toegeschreven aan iemand met een andere voornaam dan de mijne). Mij werd vanzelfsprekend niets gevraagd.

Ook daarmee eindigde de Gort-saga niet. Want weer een week later, op 2 juli, stond in het boekenkatern van de Volkskrant een drie pagina’s groot interview met Gort en zijn strijd tegen het snobistische cultuurbastion NRC. Ook dat interview leunde volledig op mijn toen inmiddels vijf weken oude recensie in NRC. Auteur Onno Blom, die er eerder al blijk van gaf vriendschappen niet als een beletsel te zien voor journalistieke producties, interviewde met Gort iemand voor wie hij eerder een manuscript redigeerde en voor wie hij al ook eens een boekpresententatie in boekhandel Paagman verzorgde. Hoe hecht zijn band met Gort is sprak uit de omhelzing waarmee Blom zijn verslag begon.

Achteraf betwijfel ik of die liberale houding wel echt verstandig was

Verdraaien
Nog groter was mijn verbazing over de wijze waarop Blom, inclusief aanhalingstekens, mijn recensie in zijn artikel verdraaide. Volgens hem beweerde ik dat Gort een boek schreef voor lezers “zonder de minste hersenactiviteit”, wat toch een heel andere bewering is dan de eerder gememoreerde conclusie van mijn bespreking, dat Gort auteur is van die vederlichte zomerboeken in de Bestseller 60 “die doen vermoeden dat aan het strand of bij het zwembad een taboe rust op zelfs de lichtste vorm van hersenactiviteit”. 

Zou ik als journalist zelf ook zo slordig en onethisch handelen, vroeg ik mij direct af. En vervolgens moest ik denken aan de druk op nieuwsmedia. Bij slecht nieuws krijgt steeds vaker de boodschapper de schuld. Het NOS Journaal rijdt om veiligheidsredenen in auto’s zonder bedrijfslogo door het land, onderzoeksjournalisten worden regelmatig bedreigd, misdaadjournalisten zitten soms lange tijd noodgedwongen in safe houses. Nu is kennelijk de recensent aan de beurt.

Gaan wij als serieuze kranten niet mee in het media bashen door een verontwaardigde schrijver bij herhaling een podium te bieden? In de genoemde vraaggesprekken kreeg Gort, zonder echt kritisch te worden ondervraagd, volop de kans uitspraken te doen die het vertrouwen in journalistiek bij sommige lezers zullen ondermijnen.

Toen mijn hoofdredacteur belde over de Gort-advertentie, zei ik dat we niet in Rusland leven. Dus: prima die advertentie. Achteraf betwijfel ik of die liberale houding wel echt verstandig was. Zo’n tegen een specifieke redacteur en de krant gerichte advertentie, waarvan welbeschouwd de strekking was dat negatieve literaire kritiek een vorm van grensoverschrijdend gedrag is, geeft een verkeerd signaal af.

Een recensent is niet het verlengstuk van de marketingafdeling van een uitgeverij of een promotiemedewerker voor de boekhandel. Hij moet kunnen schrijven wat hij wil. En voor klachten van schrijvers, ondernemers, politici of wie dan ook in de krant komt zijn diverse loketten, zoals de ingezonden brievenrubriek, de rubriek Correcties & aanvullingen, de Ombudsman en, in uiterste gevallen, de Raad voor de Journalistiek. De advertentiepagina’s zijn geen alternatief voor de opiniepagina.