Nico Kussendrager over de nieuwste druk van zijn boek: ‘Van de fouten van studenten heb ik veel geleerd’

Toen ik lang geleden begon als docent op de School voor Journalistiek (Utrecht) lag er een schat aan lesmateriaal. Een cursus interview in een bureaulade, een map ‘nieuwsbericht’ tussen de krantenleggers, een cursus reportage in een oude tas en een paar velletjes ‘fotobijschrift’ in een kast.

Was het een idee om daar een boek van te maken, een Basisboek Journalistiek? Samen met een collega ging ik aan de slag. Het manuscript stuurden we aan Noordhoff (toen nog Wolters-Noordhoff) in Groningen. De reactie kwam snel: goed geschreven, zelfs journalistiek geschreven, maar in de verste verte geen studieboek.

In de restauratie van het Centraal Station in Amsterdam heeft een onderwijskundige bijna een dag met mij zitten praten (de collega was inmiddels afgehaakt) over de eisen waaraan een studieboek moet voldoen: opbouw, voorbeelden, herhaling, samenvatting, anekdotes (maar met mate). (Terzijde: waarom is er nog geen steeds geen lector ‘didactiek van de journalistiek’?, het vak is er belangrijk genoeg voor).

Twee jaar later, in 1992, lag het resultaat er: een ‘Basisboek Journalistiek’, sindsdien gebruikt op alle opleidingen in Nederland en een aantal in Vlaanderen.

Nu, zes drukken verder, is het boek door duizenden studenten gebruikt. Een mooie, maar ook beangstigende gedachte. Hoeveel studenten hebben we opgezadeld met onze ideeën over het vak?

Soms vragen die studenten: hoeveel tijd kost nu het schrijven van zo’n boek? Lastig te zeggen. Veel tijd, vooral in de vroege uren, voordat het onderwijs begonnen was. De eerste editie kostte zeker twee jaar, bij volgende drukken hing het af van de omvang van de veranderingen. Het werk is niet alleen het schrijven, maar vooral ook het bijhouden van ontwikkelingen in het vak, alert zijn op voorbeelden, zeker ook uit het werk van studenten. Van hun fouten heb ik veel geleerd. Blijkbaar legden we iets niet goed uit.

Meer brutale studenten willen weten wat je eraan verdient.  Dat valt fors tegen. De royalty’s staan in geen verhouding tot de grote hoeveelheid werk. Geld is meegenomen, maar het werken aan het boek doe je vooral voor je plezier. De bevrediging haal je uit het overdragen van het vak aan jonge collega’s.

In de loop der tijd is er veel veranderd, de ene co-auteur kwam, de andere ging. Drie wil ik er noemen: Dick van der Lugt (zijn rol werd in de loop der jaren kleiner, maar hij werkte aan alle drukken mee) en Bas Verschoor, die zijn stempel zette op de vijfde druk. Theo Dersjant leverde een grote bijdrage aan de zevende en laatste druk.

Belangrijker zijn de inhoudelijke veranderingen.

Aanvankelijk ging het boek vooral over journalistieke vaardigheden: hoe maak ik een nieuwsbericht, hoe houd en verwerk ik een interview, hoe schrijf ik een achtergrondverhaal? Er werd aandacht besteed aan het ‘telefoonalfabet’ en aan het ‘uittellen van koppen’ (voor de jonge collega’s: kijk in een van de eerste drukken).

In de zevende druk zijn vaardigheden nog steeds belangrijk. Wel zijn we voorzichtig geworden met ‘regels’ (aan welke eisen voldoet een ‘zacht’ nieuwsbericht, wat is een ‘vrij’ verslag?). Regels werden richtlijnen en zelfs dat met mate.

Het boek is ook veel breder dan een boek alleen over vaardigheden. Persvrijheid en persveiligheid, ethiek en het werken als zzp’er komen in de laatste druk uitgebreid aan bod. Omdat ook beginnende journalisten van alle markten thuis moeten zijn kregen radio, televisie en digitaal een ruimere plek. Om de podcast konden en wilden we natuurlijk niet heen.

Onder andere vanwege die verbreding en om verwarring met andere uitgaven te voorkomen, veranderde de naam in ‘Handboek Journalistiek’.

Er is aandacht voor ontwikkelingen in het vak, zoals burgerjournalistiek (nee, dat is geen ‘men vraagt en wij draaien’) en constructieve journalistiek (nee, dat is geen ‘goednieuwsjournalistiek’). Aandacht is er ook voor de eisen waaraan een goede journalist moet voldoen: nieuwsgierigheid, nieuwsgierigheid, nieuwsgierigheid! De rest kun je leren.

Er ligt veel nadruk op het belang van het vak. In deze woelige tijden waarin iedereen ‘journalist’ is, wordt professionele journalistiek steeds belangrijker. De laatste drukker doet misschien het licht uit, maar zeker niet de laatste journalist.

Of de achtste druk in print of alleen digitaal zal verschijnen, is iets waar uitgever en auteurs nog niet uit zijn. Het is al lastig genoeg om in het onderwijs aan te sluiten bij ontwikkelingen in het vak, laat staan in een handboek dat een paar jaar ‘mee moet kunnen’. 

Ook de journalistenopleidingen worstelen met de vraag hoe je op vernieuwingen moet inhaken. Wat beklijft en wat niet? Welke vaardigheden zijn achterhaald? Om die ontwikkelingen bij te houden krijgt de website een veel grotere rol dan in het verleden en komt er een content managementsysteem met compacte studieteksten, korte kennisclips, samenvattingen, oefentoetsen. Maar altijd met de journalistiek centraal.