Machtsvertoon
Gastcolumnist Koos van Weringh publiceert regelmatig over politieke karikatuur.
Op 22 juli 1987 werd voor het gebouw van de in Londen verschijnende Koeweitse krant Al-Qabas de tekenaar Naji Al-Ali door het hoofd geschoten; vijf weken later overleed hij. In zijn werk liet hij zich – zelf opgegroeid in een Palestijns vluchtelingenkamp – uiterst kritisch uit over Palestijnse politici. Talrijke keren was hij daarvoor al bedreigd. Geconstateerd kan worden dat Gregorius Nekschot dat dodelijke tekenaarslot nog niet getroffen heeft.
Wat deze tekenaar is overkomen lijkt mij een sterk staaltje van machtsvertoon van het politiële en justitiële apparaat. Mij is uit de Nederlandse geschiedenis geen voorbeeld bekend van een gearresteerde karikaturist.
In 1832 werd de Franse tekenaar Honore Daumier tot een gevangenisstraf van een half jaar veroordeeld, omdat hij koning Louis-Philippe in La Caricature als Gargantua had afgebeeld. Zijn Duitse collega Thomas Theodor Heine van Simplicissimus kreeg in 1898 zes maanden ‘Festungshaft’, omdat hij keizer Wilhelm II zou hebben beledigd. Majesteitsbelediging… Willem (Bernard Holtrop, zie ook pagina 26) kreeg er in 1967 in Nederland nog een boete voor.
Opzettelijke belediging van een bevriend staatshoofd, ook zo’n thema. In de jaren ’30 van de vorige eeuw werden in Amsterdam enkele processen gevoerd, twee tegen schrijvers, één tegen een tekenaar.
Peter van Reen publiceerde op 15 februari 1936 een tekening in Het Volk, waarop Hitler meedeelt dat op de weg van het nationaal-socialisme geen vermoorde tegenstanders liggen. Onder druk uit Duitsland ging het Openbaar Ministerie tot vervolging over. In eerste instantie werd de krant veroordeeld tot een boete, in hoger beroep vrijgesproken, een oordeel dat door de Hoge Raad bevestigd werd.
Waarom de ene tekening het tot een vervolging brengt en een andere niet lijkt mij tamelijk willekeurig. In de jaren ’30 zijn er aanzienlijk fellere anti-Hitlerprenten dan die van Van Reen. Naar aanleiding van wat ‘de pacificatie van Atjeh’ genoemd wordt tekende Albert Hahn (zie illustratie) ‘De slagers-insigne: hoe in Nederland het moorden gestraft wordt’. Hare majesteit Wilhelmina reikt een onderscheiding uit (Zondagsblad Het Volk, 17 juli 1904). Gevolg: niets.
In het geval-Nekschot is het Landelijk Expertise¬bureau Discriminatie eraan te pas gekomen. En dan geldt het nieuw-testamentische woord: Zoekt en gij zult vinden (Mattheus 7,7).
Praat mee