‘Nieuwsuitgevers hebben beslist een hart voor de journalistiek’

Concentratie van nieuwsbedrijven is daarbij geen doel geweest, maar een middel om journalistieke pluriformiteit en kwaliteit hoog te houden in een sterk veranderend nieuwslandschap.”

Vijftien jaar lang waren cijfers over de advertentie-inkomsten van nieuwsuitgevers een pijnlijke aangelegenheid. Jaar na jaar daalden de omzetten, ondanks de soms dubbele cijfers waarmee online advertenties groeiden. Adverteerders besteedden hun budgetten in toenemende mate elders. Daarmee verloren nieuwsuitgevers uiteindelijk jaarlijks 500 miljoen euro, meer dan het opgetelde salaris van alle journalisten. Een gapend gat in het verdienvermogen van nieuwsbedrijven was het gevolg.

Maar er veranderde meer: de nieuwsconsumptie wijzigde in diezelfde vijftien jaar in hoog tempo. De lezer ook online bereiken vergde nieuwe platforms, nieuwe werkwijzen, nieuwe competenties en nieuwe verdienmodellen. En het vereiste journalistiek van hoge kwaliteit die naadloos aansloot bij het publiek. Hoe is de burger in een landschap vol gratis nieuws onder de swipende duim anders tot een abonnement te verleiden?

Inspelen op compleet veranderde omstandigheden
Laten we eerlijk zijn, die vernieuwingsslag vroeg veel en ging niet vanzelf. De Nederlandse nieuwssector worstelde, wat ook pijnlijke personele gevolgen had. Private equity was nu niet bepaald de ideale springplank geweest naar een gezonde, digitale toekomst. Maar ook internationaal leek de digitale transitie van dagbladen vooral een overlevingsstrijd.

Journalisten praten bij voorkeur niet over ‘producten’, advertentie-inkomsten of verdienmodellen. Journalisten richten zich liever op hun mooie vak: het verslaan van de wereld om ons heen. En terecht. Maar om dat mogelijk te blijven maken, moest ingespeeld worden op de compleet veranderde omstandigheden. Met minder inkomsten en een grote urgentie om fors te investeren in de digitale transitie.

Deze moeilijke marktomstandigheden leidden onvermijdelijk tot consolidatie. Samenwerken om overeind te blijven, was het devies. De centrale ontwikkeling van gebruiksvriendelijke apps, het opzetten van een opleidingscampus, het optimaliseren van drukcapaciteit, het opbouwen van expertise over abonneevoorkeuren, het bezorgen van alle kranten uit één tas, het bieden van een grote dekking aan adverteerders en ga zo maar door: op talloze terreinen is samenwerking in gang gezet om de randvoorwaarden voor toekomstbestendige journalistiek te verbeteren.

Journalistieke waarden hooghouden
Waar consolidatie in Noord-Europese landen eerder wordt beschouwd als ‘a way to save newspapers’, moeten uitgevers zich in Nederland verweren tegen claims dat zij in deze consolidatie-ontwikkeling vooral op winst gericht zijn, zonder oog te hebben voor pluriformiteit en journalistieke kwaliteit. Dat is zichtbaar in kritische beschouwingen, niet alleen op Villamedia, maar ook in de kolommen van dagbladen zelf. Het doet lang niet altijd recht aan de inspanningen die uitgevers hebben geleverd. Evenmin strookt het met hoe het Nederlandse nieuwslandschap er nu voor staat.

Een aantal misverstanden in de discussie over consolidatie verdienen het te worden gepareerd. Je zou kunnen denken dat uitgevers geen journalistieke motieven voor hun handelen hebben. Dat is beslist niet het geval, maar zelfs als je dat als uitgangspunt zou nemen, dan zijn nieuwsuitgevers nog steeds gebaat bij sterke journalistieke pluriformiteit, redactionele onafhankelijkheid en regionale verankering.

Abonnees, zo blijkt keer op keer, zijn alleen bereid te betalen voor onafhankelijke, onderscheidende journalistiek. Een nieuwstitel die ze kunnen vertrouwen, die prikkelt, maar die hen ook bedient in hun voorkeuren en die hen in de regio voorziet met voor die omgeving relevante journalistiek. De regio verwaarlozen? Onafhankelijkheid in de waagschaal stellen? Kwaliteit ‘downgraden’? Iedere uitgever die de kwaliteitswensen van de lezer negeert, brengt de krant in gevaar. Daaraan tornen is dus niet alleen journalistiek, maar ook zakelijk levensgevaarlijk. Zelfs in uiterst lastige marktomstandigheden, waarin consolidatie noodzakelijk was, heeft de sector de journalistieke waarden hooggehouden. En zal dat blijven doen.

Precair evenwicht
Vorig jaar zagen we bij NDP Nieuwsmedia dat de advertentieomzet in de branche weer toenam, met dank aan de krant als betrouwbaar advertentieplatform. Het aantal journalistieke vacatures is hoger dan ooit. Abonnee-aantallen zijn groeiende. In Europa zien we een toenemend besef dat ‘big tech’ beteugeld moet worden, om de privacy van burgers te beschermen en ondermijning van onze democratie met desinformatie te voorkomen. Het persuitgeversrecht gaat zorgen voor een eerlijke vergoeding voor het gebruik van journalistieke content door de platforms. Podcasting biedt nieuwe mogelijkheden om een jonger publiek vertrouwd te maken met kwaliteitsjournalistiek.

Zijn we daarmee voorgoed uit de gevarenzone? Nee. Het evenwicht in de nieuwssector is precair. Dus inderdaad, wat ons betreft geen nieuwe, extra regels die het overnemen van noodlijdende nieuwstitels in de weg zouden kunnen staan. Wel een overheid die meedenkt over welke randvoorwaarden nodig zijn om journalisten veilig en in vrijheid hun werk te kunnen laten doen. En wetgeving die nieuwsbedrijven helpt dat mogelijk te maken. Alleen dan kunnen private nieuwsorganisaties hun belangrijke maatschappelijke bijdrage blijven leveren.

Het is niet meer dan terecht dat een maatschappelijk relevante sector kritisch gevolgd wordt. Wellicht is ook dit nodig: de erkenning dat niet alleen journalisten een journalistiek hart in zich dragen, maar nieuwsuitgevers beslist ook een hart hebben voor de journalistiek.