Last van de voorlichter

Kunt u mij doorverbinden met de redactie van Nieuwsuur/NOS Nieuws/Altijd Wat etcetera stuit bij de gebrainwashte telefonistes van de publieke omroep steevast op de vraag of je van de pers bent. Wanneer je dat eerlijkheidshalve toegeeft worden verdere mededelingen niet afgewacht en heb je enkele seconden later een persvoorlichter aan de lijn:

‘U wilde de redactie van Nieuwsuur spreken, wat kan ik voor u doen?’
‘Doorverbonden worden met de redactie van Nieuwsuur’.
‘Ja, dat begreep ik, maar mensen van de media vragen wij altijd eerst even wat ze willen, zodat we zeker weten dat u de juiste persoon krijgt die u zoekt. Kunt u een mailtje sturen met de vragen die u hebt?’
‘Nou, ik heb vanmiddag een deadline en zou graag een vraag stellen aan de redacteur die zich met de val van Prins Friso nabij Lech heeft bezig gehouden.’
‘Als u een mailtje stuurt dan zal ik dat doorgeven aan mijn collega. Ik zit vanmiddag in overleg. Hij zal zorgen dat u zo snel mogelijk iets hoort. Als de omroep hier iets over wil zeggen.’

Recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) stelt dat de sector public relations, voorlichting en communicatie in de afgelopen tien jaar aanzienlijk meer is gegroeid dan werd aangenomen. Er waren in Nederland anno 2011 circa 150.000 voorlichters, communicatiemedewerkers en PR-adviseurs actief. Dat is tien keer zoveel als het huidige aantal van circa 15.000 journalisten. Het leger van vergaderende en zich vervelende professionals dat als enige taak heeft zich met jouw stuk of ‘mediaproduct’ te bemoeien groeit en groeit. Veel BN’ers werken met contracten waarin voorlichters tot achter de komma bedingen met welke fotograaf en visagist wordt gewerkt en op welke pagina de foto wordt afgedrukt.

Goede relaties opbouwen met persvoorlichters biedt weinig soelaas. Wekenlang hebben mijn collega Linda Nab en ik NCRV-voorlichter Mariëlle Groenendijk ervan moeten overtuigen dat we niks kwaads in de zin hadden met onze wens Ghislaine Plag te interviewen toen zij door de omroep als het gezicht voor ‘opinie en debat’ naar voren werd geschoven. Het interview verliep moeizaam. De voorlichter (zelf oud-journalist) eiste aanwezig te zijn bij het gesprek, waar uiteindelijk niemand zijn vingers aan kon branden. Geheel in lijn met ons nieuwe beleid om geen geijkte portretfoto’s meer op de cover te zetten werd Ghislaine gefotografeerd terwijl ze werd geschminkt. Zowel Nab als ik werden – nadat het nummer was verschenen – direct gebeld door een gebelgde Groenendijk: hoe hadden we een zo seksistische, rolbevestigende en vrouwonvriendelijke coverfoto kunnen kiezen; een man zouden we nooit zo hebben afgebeeld?

Huh, we begrepen echt niet waar ze het over had. Had het misschien te maken met het feit dat de omroep zelf onder vuur lag omdat allerlei andere media hadden bericht dat presentatoren als Cees Grimbergen en Aart Zeeman de laan zouden zijn uitgezet omdat ze te oud werden en daarom werden ingeruild voor deze jonge vrouw? Op hoge toon eiste ze wel drie keer uitleg, tot aan de hoofdredacteur toe, die duidelijk maakte dat wij gewoon het mooiste plaatje hadden gekozen en haar boosheid wellicht meer met eigen perceptie te maken had.

Handiger is het om in Hilversum zelf telefoonnummers te verzamelen van redacteuren, presentatoren en programmamakers. Want hoewel voorlichters moeilijker en gewichtiger doen naarmate het coryfeegehalte van de gewenste gesprekspartner hoger is; je hoort ze nooit achteraf klagen als je zelf contact hebt gezocht met Jeroen Pauw, Carel Kuyl, Ad van Liempt, Ferry Mingelen of Paul Witteman – gewoon omdat je hun nummers in je mobieltje hebt. Ik kan me ook niet voorstellen dat ze de betreffende BN’ers lastig vallen met een tirade dat contact met de pers zonder hun tussenkomst niet past in het beleid van corporate communicatie. Zelf gegevens vergaren is dus nog altijd de beste lange neus naar de voorlichter.

Een dramatisch voorbeeld van een reportage die tot stand kwam op basis van onderhandeling met een voorlichter ging over het uiteenvallen van de redacties van actualiteitenrubriek Netwerk. We wilden op de werkvloer rondlopen en met journalisten praten. Na veel mailen en bellen wist ik de voorlichter ervan te overtuigen dat we de omroep niet per se belachelijk wilden maken, maar uitsluitend wilden registreren. Met een fotograaf wandelde ik over de redactie, waar groepjes getraumatiseerde redacteuren ons zoveel mogelijk probeerden te negeren. In ons kielzog liep op nog geen meter afstand de voorlichter mee met een dreigend gezicht. Als we met iemand praatten bleef ze ongemakkelijk nét binnen gehoorsafstand staan, af en toe een aantekening makend in haar papieren. Na een half kladblok met nietszeggende quotes te hebben vol gepend, dropen we af. De voorlichter bleek ineens toch een glimlach te bezitten, zij het een zeer representatieve.

Controledwang en bemoeizucht is waar de Hilversumse voorlichters aan lijden, liefst tot in de kleinste details. Zo word je soms vijf keer gebeld of je van plan bent op een ‘persgesprek’ van de NOS te komen, vooral wanneer men verwacht dat de opkomst niet al te hoog zal zijn. Maar meestal is zo’n persgesprek een zielloze bijeenkomst, alleen al omdat er nooit wat nieuws wordt verteld. Met een beetje ‘geluk’ kun je daarna even spreken met de NOS-bobo die het gesprek heeft geleid, uiteraard in het bijzijn van de voorlichters. Dit soort ‘gesprekken’ – inclusief het kleffe broodje zalm en de gratis uitrijkaart voor het Mediapark – suggereren de pretentie van een departementale organisatie die beleid uitvent; het Ministerie van Nieuws.

In het bedrijfsleven is het overigens niet echt beter. Het zwaarst in het pak genaaid werd ik ooit door de voorlichter van toenmalig uitzendgigant Content Beheer, waar destijds de kleurrijke topvrouw Sylvia Tóth nog aan het hoofd stond. Ik had de primeur dat het bedrijf samen met het Sociaal Fonds Bouwnijverheid (SFB) zes grote uitzendbureaus voor de bouwsector wilde opzetten, een belangrijke stap die de concurrentie in één keer buiten spel moest zetten. Ter bevestiging belde ik met de woordvoerder, tevens secretaris van Tóth. Hij smeekte haast het verhaal een dag later te publiceren in ruil voor extra informatie die hij me zou verschaffen. Ik liet me vermurwen – ook al had ik goede bronnen – door zijn emotionele toon; het leek alsof zijn baan er vanaf hing als ik direct publiceerde. Twee uur later zat ik in de auto, op weg naar een afspraak, toen ik op de radio ineens mijn primeurtje hoorde in het nieuwsbulletin. Woedend – en onbeheerst slingerend op de snelweg – belde ik de woordvoerder met de vraag hoe dit kon. Op totaal andere toon – rustig en zakelijk – zei hij dat ik toch wel begreep dat een beursgenoteerd bedrijf het zich ten opzichte van zijn aandeelhouders niet kon permitteren dit nieuws via de krant te vernemen. Hij had na mijn telefoontje direct een persbericht naar het ANP gestuurd. ‘Maar ik kan wel een exclusief interview met mevrouw Tóth regelen.’

Een week later toog ik naar het zielloze gebouw van het SFB aan de Amsterdamse Basisweg. La Tóth was er om met toenmalig SFB-topman Joep Schouten te toosten op de samenwerking. Ze deden dat met een glaasje Blue Curaçao, waarschijnlijk vanwege de kleur van het logo van de nieuwe uitzendketen. Ik kreeg ook een glaasje. Tóth toonde zich aller-charmantst maar had werkelijk niks interessants te melden en ik had niet het idee dat ze iets afwist van een toegezegd exclusief interview. Na een half uurtje droop ik af. De voorlichter was nergens te bekennen. Sindsdien ga ik – als ik zeker ben van mijn bronnen –  nooit meer in op een verzoek te wachten met publiceren.

In politiek Den Haag lijkt het ondoordringbare woud aan voorlichters als gevolg van de departementale bezuinigingen de laatste tijd iets uit te dunnen. Misschien hadden Haagse journalisten het uitdijen van het communicatieapparaat ook wel een beetje aan zichzelf te danken. Niks veiliger immers dan geautoriseerde tekst. Een jaar of tien geleden maakten voorlichters en journalisten in de Commissie Paradijs (vernoemd naar toenmalig Haags redactiechef Sjuul Paradijs van De Telegraaf) de afspraak om artikelen niet meer vooraf te laten autoriseren.

Het heeft me altijd verbaasd dat dit initiatief niet afketste op de onwil van voorlichters, maar juist van journalisten. Sommigen bleken onzeker over hun schrijfsels; juist zij wilden dat hun teksten vooraf werden gelezen zodat de voorlichter hen voor fouten kon behoeden en in feite medeverantwoordelijk werd voor een stuk. Omdat het was geautoriseerd. Tja, zo houden we de voorlichterpopulatie ook zelf in stand.