Journalistiek in coronatijd: Van waardering naar wantrouwen

(On)willige bronnen
De benadering van bronnen van eerste naar tweede lockdown bleek steeds moeizamer. Samen tegen corona was het devies in de lente van 2020. Paula van Hout (62) van ditishelmond.nl, de lokale mediavoorziening van Helmond en omgeving: ‘In het begin kregen we een groot aanbod van spontane activiteiten om erover te berichten.’

Een andere ervaring met bronnen zoeken had stagiair Silke Bertens (24). Zij liep in de zomer stage bij het programma de Keuringsdienst van Waarde. Bij een item over tuinmest (uitzending 10/9/2020, seizoen 19, aflevering 16) kon de redactie niet om boeren heen. Die groep was voor corona vaak in het nieuws door de stikstofproblematiek. Niet altijd waren de boeren te spreken over de berichtgeving in de media. ‘Bij het onderwerp over tuinmest waren nogal wat boeren die niet wilden meewerken. Het is uiteindelijk wel gelukt om de uitzending rond te krijgen’, zo verwoordt Bertens haar ervaringen bij de researchredactie.

Silke Bertens op de redactie van de Keuringsdienst van Waarde. Tekst loopt door onder de foto.

Sofie van den Enk (40), een van de interviewers van de Keuringsdienst van Waarde, sprak met een boerenechtpaar dat 250 koeien bezit en daarbij een mestfabriek was begonnen: ‘Hoewel ze gefrustreerd waren over het beleid van Den Haag, hadden ze besloten om het probleem om te draaien. In plaats van betalen voor het afvoeren van mest, namen zij de productie van koemest voor de consument in eigen handen. Hun product, gedroogde mestkorrels, noemden zij zalf voor de grond. Wie wil dat nou niet, als tuinliefhebber?’ Marijn Frank (38) van hetzelfde programma, die het interview met een veehouder voor haar rekening nam, noemt de houding van bronnen nu ‘meer voorzichtig en afwachtend’. Frank: ‘Je merkt dat grote bedrijven minder geneigd zijn om mee te werken. Bovendien zijn we door de reisbeperkingen bijna een jaar op Nederland aangewezen. Dat maakt het zoeken van geschikte onderwerpen en bronnen extra ingewikkeld.’

Tabel 1 Medewerking van bronnen. Tekst loopt door onder de tabel

Houding publiek
De lokale journalistiek scoorde goed, zoals blijkt uit de reactie van stagiair Laura van der Leest (24) die bij Dtv in Oss was gestationeerd. Ondanks de angst was het publiek goed te benaderen. Er was in het begin een grote honger naar nieuws en er bleek veel waardering voor lokale journalistiek. Het nieuwsitem waarop het publiek positief reageerde, was de gedeeltelijke heropening van de bibliotheken.

Tabel 2 Benadering publiek. Tekst loopt door onder de tabel.

Van der Leest over de eerste lockdown: ‘De Noord Oost Brabantse Bibliotheken, waaronder die in Bernheze, brachten zo’n vijfhonderd verrassingstasjes rond, die in Oss tweeduizend. Daarin zaten boeken gekozen door biebmedewerkers per genre zoals fictie of non-fictie en boeken met specifieke thema’s als crimi, tuinieren en andere onderwerpen. Via sociale media als Facebook kreeg de redactie van Dtv mee dat er massaal en vooral positief op werd gereageerd.’

Bij de benadering van het publiek speelden de sociale media een hoofdrol. Cédric Broodman (20) liep stage van september 2020 t/m januari 2021 bij RTL Z op de online afdeling. Broodman: ‘Het publiek was tijdens de tweede lockdown goed te benaderen via social media, zoals Facebook en Linkedin. Die laatste bleek het beste contactmoment, omdat er veel ondernemers op zitten. Nadeel van Linkedin is dat je een betaald account moet hebben. Dat is duur. Voor RTL Z is veel waardering, vooral ook van ondernemers. Het grote publiek reageerde wel meer frustraties af, bijvoorbeeld bij het verhaal over de kleine bonus voor het supermarktpersoneel. Ook reacties als ‘te linkse koers’, ‘feiten kloppen niet’, bij de uitlegvideo’s (‘daar heb je die linkse trut weer’), zijn steeds vaker te horen.

Roland Koopman (54), een van de journalistieke anchors van RTL Z, bevestigt dat er een enorme piek zit in de kijkcijfers. Er zijn ook, afhankelijk van het thema, veel meer publieksreacties tijdens de tweede golf. De feedback van de kijkers loopt over als het gaat over zorginstellingen die ook hun koks en soms vrijwilligers, die al een tijd niet meer voor de instelling actief zijn, laten inenten met het coronavaccin. Koopman: ‘Er zijn veel reacties, ook erg negatieve, op Twitter. We proberen te modereren, maar dat lukt niet altijd. Ja, we worden soms voor alles wat lelijk is uitgemaakt. De lontjes zijn steeds korter. Zodra het publiek gaat schelden, zijn we weg.’

Groeiend wantrouwen
Tijdens de eerste en de tweede lockdown werd duidelijk dat de regionale journalistiek, met onderwerpen die dicht bij de mensen liggen, goed kon scoren. Zeker als het thema’s betrof die perspectief boden. Alexander Brutsaert (19), die stage liep bij ditishelmond.nl, heeft een positieve ervaring bij onderwerpen die perspectief bieden: ‘Echte contacten waren mogelijk in het najaar van 2020. De regels waren veel minder streng. Ik kon naar kleine bijeenkomsten. Ik ben naar een bingomiddag voor ouderen geweest. Dat was in de Cacaofabriek in Helmond. Daar heb ik een aantal mensen kunnen spreken. Op het artikel kwamen later via social media veel positieve reacties van lezers binnen.’

Bij onderwerpen die al op voorhand tot goed- of afkeuring kunnen leiden, was de reactie van het publiek voorspelbaar. Brutsaert: ‘Toen de bieb de zwartepietenboeken uit de schappen zou halen en ik daarover een verhaal maakte, kwam er veel commentaar op het onderwerp zelf. De algemene opinie was dat het stuk niet objectief was geschreven. Vooral op Facebook waren veel reacties (59) te vinden, die overwegend negatief waren.’

Tabel 3 Waardering. Tekst loopt door onder de tabel

De uitkomsten van zowel het eerste als het tweede onderzoek waren uitgesproken negatief over de mogelijkheid van uitwerking van formats als interviews, verslagen en andere journalistieke genres. Het kostte veel moeite en overtuigingskracht om in de periode maart – juni 2020 verhalen rond te krijgen, al leek het aanbod erg groot. De onderwerpen hadden meer een hit en run karakter: een mailtje naar de redactie, interviewtje online of per telefoon of mail en hupsakee… weer een online verhaal.

Onderwerpen die meer diepgang vergden, waren veel lastiger ter maken. Patrick Huisman (48), actief in de journalistiek bij Dtv Nieuws (Oss, Den Bosch, Bernheze en Uden) en presentator bij deze omroep: ‘Bij het uitzoeken van de verschillen tussen de tests van de GGD en die van particuliere organisaties is het lastig om de feiten boven tafel te krijgen.’

(On)veilig voor journalisten
Wie de tijdlijn over veiligheid voor journalisten in 2020 nagaat en de incidenten bekijkt in het coronatijdperk vanaf half maart 2020, constateert dat na de zomer een exponentiële groei te zien is. Bij PersVeilig.nl, een samenwerking tussen de NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het Openbaar Ministerie kwamen sinds april 2019 in totaal 115 meldingen binnen. Daarvan kwamen er 72 uit de periode januari tot oktober 2020. In juli vorig jaar waren er alleen al 36 meldingen. Bij 46 van de 72 meldingen ging het om daadwerkelijke bedreigingen en bij 15 betrof het fysiek geweld. De andere meldingen betroffen vernieling (5), stalking of stelselmatige intimidatie (4), laster (1) of anders (1).

Dat beeld van onveiligheid voor journalisten en cameramensen klopt met de werkelijkheid van de lokale en regionale media. Deze vorm van journalistiek is geen ‘mooi weer’-vorm van het vak. Van Hout van ditishelmond.nl : ‘Een van onze verslaggevers belde toen hij op pad was om de rellen in Helmond te verslaan. Hij vroeg: “Kom a.u.b. met een ander jack, en dan niet de witte waarop het logo en de naam van de omroep staat”.’

Een vergelijkbare ervaring meldde Huisman van Dtv (Den Bosch): ‘Het publiek is minder bang voor corona geworden. Ze snappen dat je met 1,5 meter werkt. Maandag volgend op de rellen in den Bosch had Dtv twee camerateams naar Den Bosch gestuurd om de schade en de gevolgen in beeld te brengen en om getroffenen te spreken. Een van de omstanders ging opvallend de cameraman fotograferen en filmen met zijn mobiel. Deze persoon gedroeg zich agressief wat betreft houding, maar verbaal liet hij niets van zich horen. De cameraman vond het erg bedreigend en is toch zeker een dag van slag geweest omdat je dit soort gedrag niet verwacht.’