‘Ik zei nooit nee tot het lampje uitging’

De uitzending ging bijna beginnen, presentator Gertjan van Stralen (39)  wachtte op een teken. Opeens spoelde een golf van paniek over hem heen. ‘Wat doe ik hier? Ik moet het pand uit, vluchten. Weg, weg, weg.’ Met moeite kon hij zichzelf weer tot rust brengen. Net op tijd voor de starttune klonk.

De muziekredacteur van RTV Noord kan nu goed verklaren hoe het zo ver kwam. ‘Ik was al anderhalf jaar aan het kwakkelen. Weinig energie, niet meer vrolijk. Als ik uitzendingen presenteerde, voelde ik me een voorleespop. Omdat ik veel verschillende dingen kan, van jingles maken tot voice-overs inspreken, werd ik overal voor ingezet, en ik zei nooit nee. Tot het lampje uitging.’

Middenin de nacht belde Van Stralen zijn leidinggevende, in het voorjaar van 2010. ‘Ik kan morgenvroeg niet presenteren, ik ben ziek.’ ‘Burn-out’, constateerde zijn dokter. Vijf maanden was hij uit de running. Met hulp van een psycholoog, die zijn paniek kon verklaren en adviezen kon geven, kwam hij er weer bovenop.

Van Stralen lijkt een uitzondering. Een rondje appen en mailen levert meteen voorbeelden op van vrouwelijke collega’s die uitgeblust thuis zitten, of net weer voorzichtig beginnen te werken. Van pas afgestudeerden tot jonge moeders en 40-plussers. Zo druk, druk, druk, dat ze begonnen te hyperventileren, angstaanvallen kregen of niet meer van de bank afkwamen. Mannelijke journalisten met heftige stressverschijnselen zijn moeilijker te vinden.

Ook in de media komen die verhalen vooral van vrouwelijke journalisten. Zo schreef oud-Elsevier-verslaggever Annegreet van Bergen in 2000 al ‘De lessen van burn-out’ dat volgens haar website nog steeds elke dag door drie mensen wordt gekocht. En documentairemaakster Anneloor van Heemstra maakte er voor de Boeddhistische Omroep de serie ‘Doen & Laten’ over, met twee jaar geleden nog een vervolg. Met zelfspot laat ze zien hoe opgejaagd zij en haar vriendinnen zich voelen door al het multitasken. 

Dubbele belasting
Dat beeld komt ook naar voren uit een recent onderzoek van de Universiteit in Kansas. Amerikaanse vrouwen blijken op nieuwsredacties vaker last te hebben van uitputting en burn-out dan mannen en vaker het vak te willen verlaten. Als oorzaak nummer 1 wordt gegeven dat vrouwelijke journalisten in de VS een dubbele belasting ervaren op het gebied van werk en privé-taken. Ook onduidelijkheid over de toekomst en extra taken op het gebied van sociale media en online worden genoemd, maar het woord ‘gender’ komt opvallend vaak voor.

Jannet Visser, directeur personeel & organisatie bij de Persgroep, is verbaasd over het onderzoek. ‘Ik vind het niet herkenbaar. Voor de zekerheid heb ik het gecheckt bij Corine de Vries, (adjunct de Volkskrant, red.), maar zij zei hetzelfde. Het ziekteverzuim op de redacties hier schommelt rond de 3 procent, het laagste percentage vergeleken met afdelingen als marketing en sales. Bij vrouwelijke journalisten ligt het iets hoger, maar zij hebben niet meer burn-out-klachten dan mannen.’ Visser maakt zich meer zorgen om jonge webredacteuren die lang­durig uitvallen. ‘We hebben dat net meegemaakt met twee meisjes. Ze vonden de druk te hoog van het altijd maar beschikbaar zijn, naast alles wat ze verder nog deden.’ Een van hen is net een maand uit dienst, ondanks langdurige begeleiding van de bedrijfsarts en een psycholoog. ‘Heel naar, vooral omdat ze hier zo enthousiast binnenkwam, net van school. We hebben niet genoeg onderkend dat ze zich onder druk voelde staan.’

Ambitieuze twintigers die zich over de kop werken. In boeken, artikelen en documentaires worden ze al geportretteerd onder titels als ‘De wereld aan je voeten’ en ‘Jong, snel & opgebrand’. Maar om nou te zeggen dat ze voornamelijk uit de journalistiek komen, dat gaat te ver. In het onderwijs en de gezondheidszorg komt de stressziekte sowieso vaker voor. Harde cijfers zijn nog moeilijk te geven – hoeveel mensen zich ziek melden met een burn-out wordt niet apart bijgehouden.

Toegewijd en enthousiast
Francis de Vries, hoofd P&O van Omroep Gelderland en voorheen de Wereldomroep: ‘De journalistiek is niet plaats- en tijdgebonden en er werken veel toegewijde, enthousiaste, veel van zichzelf eisende mensen op onregelmatige tijden. Dat zijn wel redenen om aan te nemen dat zij daardoor een grotere kans hebben om op te branden.’

Toch komt het Amerikaanse onderzoek niet overeen met de feiten die zij kent. ‘Bij de omroep hebben we een ziekteverzuim van ruim boven het gemiddelde, maar dat komt doordat we een aantal langdurig zieken hebben. Tussen mannen en vrouwen is geen verschil, ook niet als het gaat om burn-out.’

Hoe zit het dan met de dubbele belasting van vrouwen? Ook een issue in Nederland, blijkt laatst nog uit onderzoeken van Motivaction en het Sociaal Cultureel Planbureau. 1 mei werd zelfs uitgeroepen tot nationale ‘Ik ben er even niet-dag’ door Women Inc. ‘Mij valt juist op dat bij de publieke omroep relatief veel mannen werken die de taken delen met hun partner. Ze zorgen vaak één dag in de week voor de kinderen en gaan zo nodig met ze naar het ziekenhuis’, zegt De Vries. ‘Als het moet in werktijd.’

Lamgeslagen
De onzekerheid over werk geeft volgens haar wel extra stress. Bij de regionale omroepen is al ruim twee jaar bekend dat er volgend jaar flink moet worden bezuinigd. Hoeveel mensen daardoor hun baan verliezen, is nog niet duidelijk. ‘Bij de Wereldomroep merkte ik dat sommige medewerkers bijna letterlijk werden lamgeslagen door angst voor de toekomst. En daar duurde de onzekerheid ‘maar’ een jaar. Belangrijk is dan dat we open zijn over de plannen: geen nieuws is ook al nieuws. En we adviseren leidinggevenden in gesprek te gaan als ze het idee hebben dat het niet helemaal lekker gaat met mensen.’

Bij de Persgroep zijn extra maatregelen niet nodig zolang burn-out nog bij een klein aantal journalisten voorkomt, vindt Visser. ‘We geloven erg in de Campus, waar redactieleden trainingen kunnen krijgen, zowel op het gebied van time­management als vakinhoudelijk. Dat is de zuurstof die ze af en toe goed kunnen gebruiken.’

Toch gek dat de Amerikaanse ervaringen zo anders zijn, terwijl hier ook wordt geklaagd over meer werkdruk en overbelasting. De Vries: ‘In het algemeen zie je dat mensen zich in spannende tijden staande houden. Ze vallen uit op het moment dat ze zich veiliger voelen. Het zou me niet verbazen als het ziekteverzuim stijgt als de reorganisatie klaar is.’

Met Van Stralen gaat het weer goed. ‘In overleg met mijn chef heb ik leiding­gevende taken en presenteren afgestoten bij RTV Noord. Daardoor hoef ik minder te vergaderen en ik heb minder spanning van de uitzending. Ik ben ook minder gaan werken en deels voor mezelf begonnen.’ Laatst kreeg Van Stralen de vraag iets te komen vertellen in een uitzending. ‘Precies in de studio waar ik de meeste paniekaanvallen had. Ik ben er van tevoren naar toe gegaan en er hing een andere vibe.’ Een verschil met voor zijn burn-out: hij is bewuster bezig met wat hij doet. ‘Dat praatje ging trouwens hartstikke goed. Het presenteren begint soms weer te kriebelen.’