Hoe twee studenten de Utrechtse tramaanslag reconstrueerden, van bescheiden studieproject tot documentaire

De twee Haagse studenten Jeanneau van Beurden en Tijmen Beijes onmoetten elkaar op de eerste dag van de opleiding. Een nieuwe vriendschap was geboren. Aan de Hogeschool Utrecht is het gebruikelijk dat studenten uit dezelfde regio met elkaar een ‘lokaal sufferdje’ maken over hun geboortegrond.

De vriendschap werd gedurende de opleiding hechter. Van Beurden en Beijes besloten dezelfde minor te volgen. CampusDoc, waarin studenten een documentaire van A tot Z bedenken, produceren en monteren. Enthousiasme was er genoeg, maar ervaring met het maken van documentaires niet. Toch zette het duo hoog in. ‘We wilden graag terugblikken op een grote gebeurtenis’, zegt Beijes, terwijl we in de Haagse bibliotheek aan het Spui zitten. ‘Eerst dachten we nog aan een sporter’, zegt Van Beurden.

Wie zijn wij om dit te maken?

Hoewel het duo nu vol zelfvertrouwen tegenover de verslaggever zit, hadden ze hun twijfels over het onderwerp. Zware materie, geen lichte kost. ‘Wie zijn wij om dit te maken?’, zegt Van Beurden. ‘Hij was érg overtuigd’, lacht Beijes. ‘We zijn allebei erg perfectionistisch, dus ik wist: als we dit doen, dan gaan we het goed doen’.

De documentaire vertelt het verhaal van de ramp in de tram vanuit vijf betrokkenen, waarbij de focus ligt op de slachtoffers en de nabestaanden. En het verhaal wordt verder ingekleurd door zijdelings betrokken personen, zoals journalisten en artsen.

Ingrijpend
Het verhaal is op een ingrijpende manier gefilmd en betrekt de kijker vanaf de eerste seconde. De dag wordt verteld vanuit menselijk, emotioneel perspectief. Met visualisaties worden de dagen, weken en maanden vooraf en na de aanslag gereconstrueerd. De documentaire maakt rijk gebruik van persoonlijke foto’s en video’s.

De details in de verhalen van de ooggetuigen en nabestaanden worden weergegeven met bijzonder veel oog voor detail. Voor alles blijkt wel een geschikt tussenshot te zijn. Een slachtoffer die aan PTSS lijdt doet voor het eerst z’n verhaal en legt voor de verandering zélf uit waarom hij niet herkenbaar in beeld wil.

Vriendschap
Perfectionisme kan ook een valkuil worden - je vastbijten in kleine details en het zicht op het grote geheel verliezen. ‘We kunnen elkaar scherp houden’, zegt Van Beurden. Beijes: ’Dat is wel het onderdeel van de vriendschap, denk ik. Neem even rust, zei ik als Jeanneau te hard ging. En zo vice versa.’

Vanuit de opleiding waren er weinig eisen. Maar nu ze hun tanden in het onderwerp gezet hadden, wilden Van Beurden en Beijs het écht professioneel aanpakken. Via een crowdfunding werd er in korte tijd 6.500 euro bijeen gesprokkeld om geen liflafje af te leveren.

Vertrouw je een paar studenten op hun (letterlijke) blauwe ogen dat het geld goed besteed werd? Blijkbaar wel, want ook een restaurant in Utrecht ging voor een onbekend bedrag het schip in. Van Beurden: ‘Omdat ze het ook belangrijk vinden dat dit verhaal verteld wordt’.

Beerput
Ze spraken met nabestaanden, slachtoffers, journalisten, kregen inzage in de politie- en rechtbankdossiers. Nabestaanden voelden er weinig voor om oude wonden te heropenen. Toch komen ze in de documentaire voor, ook getuigen die hun verhaal nog niet eerder deden. ‘Ze wilden graag nog één keer hun verhaal vertellen om het af te kunnen sluiten’, zegt Van Beurden.

En het vinden van die cruciale getuigen bleek nog best een uitdaging. Veel politie- en rechtbankdossiers zijn geanonimiseerd. De spreekwoordelijke speld in een hooiberg.

Intenties uitspreken
En wil je wel je verhaal doen aan een paar twintigers die eigenlijk nog nooit een documentaire gemaakt hebben? Het is een lesje in nederigheid. ‘Voorzichtig contact zoeken, je heel goed inlezen zodat je de context en alle details kent, niet direct harde afspraken maken maar eerst vrijblijvend met elkaar praten’, leggen ze uit. En vooral: ‘Eerlijk zijn over je intenties en wat je wil gaan maken’.

Sommige personages in de film hadden drie maanden nodig voordat ze het duo voldoende vertrouwden en instemden met medewerking. Beijes: ‘Zoiets kost veel tijd en toewijding. Maar áls ze dan uiteindelijk meewerken én heel tevreden zijn met het eindresultaat, dan is dat het grootste compliment.’

De Tram
Het grootste obstakel van de hele documentaire zelf was nog wel het vinden van ‘De Tram’, zeggen ze met enige spanning in hun stem. Want het type tram waarin de aanslag plaatsvond, rijdt al jaren niet meer in Utrecht. ‘En tóch wilden we die tram vinden!’, zegt Van Beurden. Er is wel een Nederlands transportmuseum waar één exemplaar bewaard is gebleven. En natuurlijk: dat museum zit midden in een verbouwing.

Na twee maanden speuren werd het juiste type tram in een depot gevonden. Of het de échte tram is, zullen we nooit weten: de serienummers zijn na de aanslag verwisseld. ‘We hadden die tram nodig om het te reconstrueren’, zo verklaren ze hun ijver. ‘Stond-‘ie ook nog vol met rommel’, lacht Beijes.

‘Alles wat met spoor te maken heeft is zwaar, was ons verteld. Nou, geen understatement, nee. ‘Een klein hoekje in de tram hebben we schoongemaakt en opgeruimd voor de scènes’, zegt Van Beurden.

Terugschakelen
Het is anders dan het ‘harde nieuws’ waar ze zelf in hun werkende leven bijna dagelijks achteraan hobbelen. Was dat wennen, niet achter het nieuws aan rennen maar terug naar de eerste versnelling? ‘Uiteindelijk komt het op hetzelfde neer’, zegt Van Beurden. ‘Alleen werk je wat langer voordat je bij het eindproduct komt. Stapje voor stapje kom je uit bij het uiteinde van de tunnel.’ Beijes: ‘Ik probeer het verhaal al voor me te zien, dat helpt om vooruit te komen’.

Hoe houd je jezelf gemotiveerd om maanden aan één project te werken? Beijes: ‘Doelen stellen!’ Anders gaat het gewoon niet.’

Engelengeduld
RTV Utrecht gaat de documentaire uitzenden, exact vijf jaar na de ramp. Ook de publieke omroep heeft interesse - het duo voert nu gesprekken met de NPO. Het nadeel wel is dat de documentaire dus nog enkele maanden op de plank blijft liggen.

Is dat niet zonde? Je kunt ‘m ook gewoon op YouTube zetten, niet? Vanuit de opleiding is er geen harde ‘eis’ dat de documentaire uitgezonden moet worden door een omroep, vertellen ze. ‘Engelengeduld is niet mijn sterkste kant’, zegt Van Beurden.  Beijes: ‘Maar we hebben er zo hard aan gewerkt, het zou ook zonde zijn. Je wil dat de docu de aandacht krijgt die hij verdient’.

Het duo benaderde Villamedia zelf met hun verhaal. Ze krijgen geen extra punten voor het genereren van media-aandacht. Noch voor het geval de documentaire aan een omroep wordt verkocht (‘voor een paar knaken, we zijn nét uit de kosten’) De minor is al afgerond en de film beoordeeld met een tien. ‘Het kon niet hoger’, lacht Van Beurden.

De betrokkenen uit de documentaire zelf hebben hem inmiddels gezien en zijn - net zoals hun begeleiders vanuit de opleiding - erg tevreden en onder de indruk. ‘Dat is het mooiste compliment wat je kan krijgen. Daar kan niks tegenop’, aldus de makers.