mgm nvj maart

— donderdag 3 november 2022, 09:01 | 0 reacties, praat mee

Hoe doe je verslag van protesten in een land waar je als journalist niet welkom bent?

Hoe doe je verslag van protesten in een land waar je als journalist niet welkom bent?
Demonstranten tijdens een solidariteitsbijeenkomst voor de protesten in Iran in New York. - © Milo Hess/Zuma Press

Al maandenlang laait er in Iran een nieuwe protestbeweging op, die zich verzet tegen de verplichte hoofddoek voor vrouwen in de Islamitische republiek. Tegelijkertijd zitten de grenzen potdicht: het regime houdt nieuwsgierigen graag buiten de deur. Dat zorgt voor een dilemma: hoe doe je als (Westerse) journalist verslag van de gebeurtenissen in Iran, zonder dat je zelf fysiek aanwezig kan zijn in het land? Villamedia sprak met Isabel Bolle (Trouw) en Rob Vreeken (de Volkskrant). Laatste wijziging: 4 november 2022, 12:38

Vanuit Amsterdam volgt Isabel Bolle nu bijna twee jaar voor Trouw het Midden-Oosten als buitenlandredacteur. ‘Wij stellen onszelf als redactie ook de vraag hoe je nou het beste verslag hiervan kan doen. Je contacten in het land zelf zijn eigenlijk het belangrijkst’, zegt Bolle. ‘Soms gaat het via contacten die je al hebt gemaakt voor andere verhalen en onderwerpen. Zo legde onze correspondent Ingrid Woudwijk in Istanboel contact met een bron waar een mooi interview uitkwam.’

Tegelijkertijd brengt het risico’s met zich mee, zegt Bolle: ‘Je wilt mensen ook niet in gevaar brengen’. Zo heeft ze een aantal contacten die ze eerder opdeed in Iran bewust niet benaderd. ‘Je weet niet wie er meeleest en of ze misschien opgepakt zijn. Misschien zitten ze op een politiebureau en rolt er opeens een appje binnen van een buitenlandse journalist. Daar doe je ze ook geen plezier mee.’

Je wilt mensen ook niet in gevaar brengen

Het is moeilijk, vertelt Bolle. ‘We hebben een paar contacten uitstaan en daar hebben we nog geen reactie van gehad. Maar je wilt ze ook niet pushen.’ Bovendien is het voor Iraniërs natuurlijk gevaarlijk om met buitenlandse pers te praten, zeker als het gaat om dit soort gevoelige onderwerpen. ‘Als eerste stap stuur ik vaak een heel algemeen berichtje, een vraag zoals “hoe gaat het?”. Als er dan geen respons komt, dan is dat vaak wel een teken dat men liever niet mee wil werken.’

De Iraanse dienst van de BBC – BBC Persia – is voor Bolle en haar collega’s een grote schat aan informatie. ‘Zij hebben een héél goed netwerk en zijn goed ingevoerd.’ De BBC staat erom bekend dat ze feitelijk en neutraal nieuws leveren.

Desinformatieredacteuren
Maar hoe controleer je feiten en beweringen als je zelf geen ogen en oren op de grond hebt in Iran? Bolle zucht even diep. ‘De Washington Post en – daar heb je ‘m weer – de BBC hebben desinformatieredacteuren. Zij ontleden op Twitter de filmpjes en beelden die vanuit Iran verspreid worden. Eén van hen spreekt ook Farsi [de taal die in Iran gesproken wordt, red]. Dat maakt het een stuk makkelijker ontkrachten en verifiëren. Door OSINT is het ook makkelijker geworden om te kijken of beelden authentiek zijn’, legt ze uit.

Tegelijkertijd ziet Bolle dat de Britse regering voornemens is om flink te snijden in de niet-Engelstalige uitzendingen van de BBC. ‘Ik maak mij daar best wel zorgen over. Zowel BBC Persia als BBC Arabic hebben een ongekende en hele belangrijke, vitale infrastructuur als het gaat om journalistiek, maar ook hun vertegenwoordiging overal in de wereld.’

‘Als je zelf iemand spreekt, dan is het moeilijker. Als iemand dan tegen je zegt: “er zijn vijftig doden gevallen”, dan kun je niet anders dan het goed en helder opschrijven én je keuzes en afwegingen uitleggen aan de lezer. Vertel bijvoorbeeld ook hoe je aan een contact bent gekomen. Neem de lezer mee in je verhaal, zodat ze zelf ook kunnen oordelen. Maar het blijft ingewikkeld.’

Te weinig aandacht
De Iraanse diaspora in Nederland en elders in het Westen klaagt regelmatig dat de ontwikkelingen in Iran te weinig aandacht krijgen in de Nederlandse pers. Wat vindt Bolle van dat verwijt? ‘Iran is mijn portefeuille, ik ben altijd voorstander van meer Iran in de krant en op tv’, lacht ze. ‘Het komt denk ik deels ook omdat het erg moeilijk is om mensen te spreken te krijgen én feiten te verifiëren. Bovendien is er een bijna volledige internet black out, het is niet zoals de Arabische Lente, waarbij je alles live via Al Jazeera kon volgen of het vliegtuig ernaartoe kon nemen. Ik denk dat kranten, en ook de NOS, er veel aandacht aan wíllen schenken, maar het moeilijk is om aan informatie te komen.’ Maar ze herkent de kritiek wel: ‘Ik zou hetzelfde zeggen’.

Vanuit Istanboel volgt Rob Vreeken voor de Volkskrant het ‘niet-Arabische deel van het Midden-Oosten’. Denk aan Turkije, Iran en Afghanistan. Vreeken – die Iran tweemaal eerder bezocht – zou dólgraag naar het land afreizen. ‘Ik heb zelfs een visumaanvraag ingediend’, zegt hij een beetje cynisch. ‘Het is uitgesloten dat-ie gehonoreerd wordt. Het land zit potdicht. Maar het is een kleine moeite: je moet het toch geprobeerd hebben. Ze zouden ook wel gek zijn als ze buitenlandse journalisten binnenlaten’, lacht hij.

Door zijn eerdere bezoeken aan Iran heeft hij ‘verschillende indrukken en contacten’ opgedaan. ‘Af en toe vraag ik ze hoe het ervoor staat. Die contacten houd ik bij.’ Verder bedient Vreeken zich van een breed scala aan internationale persbureaus. Ook voor hem zijn internationale media, zoals The New York Times, van groot belang. ‘Er zijn specifieke nieuwswebsites, zoals The Iran International, die vanuit Londen werkt. Dat wordt ook veel vanuit Iran zelf gelezen.’ En zo zijn er verspreid over de wereld verschillende NGO’s, mensenrechtenorganisaties en andere groepen die veel ogen en oren op de grond hebben en goed weten wat er speelt. ‘Zo probeer je de puzzel een beetje op te lossen.’

Eigen veiligheid
Het internet wordt in Iran inmiddels regelmatig (grotendeels) platgelegd om te voorkomen dat de buitenwereld notie krijgt van wat er allemaal gebeurt. Het maakt het werk er niet makkelijker op, zegt Vreeken.  ‘Het is vanaf het begin een probleem geweest. Ik laat mijn bronnen via WhatsApp een voice message sturen. Dat wordt dan verstuurd als er weer internet is. Dat luister ik af, ik maak snel aantekeningen en stuur een berichtje terug dat ik het genoteerd heb. Dan verwijderen we allebei het bericht weer en sturen ze een nieuw voiceberichtje. Gewoon voor hun eigen veiligheid. Telefoongesprekken zijn bijna niet mogelijk, het internet is erg onbetrouwbaar.’

In de loop der jaren gaat het vooral om verzamelen van contacten, zegt Vreeken. In dit soort tijden betalen die contacten zich weer uit. Omdat het niet mogelijk is om feiten met eigen ogen te controleren, is bronvermelding erg belangrijk, zegt Vreeken. ‘Hoe meer bronnen je hebt, hoe stelliger je het kunt opschrijven. Maar soms moet je ook wat afstand nemen.’

Bovendien zijn er ook verschillende groepen in de diaspora die ijveren voor het omverwerpen van het regime. ‘Normaal zijn die fracties vrij verdeeld, nu zijn ze eensgezind.’ Die groepen benaderen bijvoorbeeld ook journalisten. ‘Ze proberen hun rol soms een beetje te overdrijven’, zegt Vreeken. En zo zijn er natuurlijk ook internationale commentatoren en Iraniërs zelf die zeker op social media menen dat het regime op het punt van omvallen staat. Daar is Vreeken voorzichtig mee. ‘Dat kun je niet zomaar zeggen. Er zijn ook eerdere demonstraties geweest die niet geleid hebben tot de val van het regime. Ik zie nog geen scheuren in het regime.’

Twee jaar geleden wijdde Vreeken al een column over dit thema in de Volkskrant: ‘Sinds 1979 heeft Iran diverse protestgolven gezien, het grootst tijdens de Groene Beweging van 2009. In het buitenland wekte dat soms de hoop dat de val van het regime nabij was, maar telkens trokken de conservatieven aan het langste eind. Zorgvuldigheid blijft geboden’, schreef hij.

En nu herhaalt Vreeken: ‘Je moet niet meegaan in het narratief van groepen met een bepaalde agenda’.

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.