‘Het standaard modelcontract is een gedrocht’

Aspirant boekenschrijvers, wees op uw hoede. U staat op het punt om een wereld binnen te stappen die in opperste verwarring verkeert. Traditionele uitgevers en boekhandels weten dankzij technologische veranderingen en opkomst van nieuwe media amper nog waar ze het zoeken moeten. Al jaren achtereen worden er steeds minder boeken verkocht en dat heeft ook gevolgen voor uw eigen vooruitzichten.

Schrijvers hebben vaak niet helemaal door dat zij zich op een markt begeven waar Darwinistisch ingestelde deelnemers steeds harder voor hun bestaan moeten vechten. Zelf betrad ik de boekenwereld op nogal naïeve wijze en maakte ik alle fouten die je als beginnend auteur kunt maken. Hieronder deel ik mijn belangrijkste inzichten met u. Op het gebied van onderhandelen, valt er voor ondergetekende overigens nog steeds veel te leren. Ik schreef dit waardevolle artikel voor het schandalige tarief van 38 cent per woord. Doe uw voordeel ermee.

Tip 1
Wanneer u de boekenwereld binnen treedt, laat uzelf dan geen standaard auteurscontract aanpraten. Het aloude standaard auteurscontract, ofwel het ‘modelcontract voor oorspronkelijk Nederlandstalig literair werk’ is een gedrocht dat zeer weinig recht doet aan de inspanningen van auteurs en vooral rekening houdt met de belangen van uitgevers en boekhandels. Als schrijver ontvangt u bij de eerste 4000 verkochte exemplaren slechts 10 procent van de verkoopprijs (exclusief BTW). Tot 10.000 verkochte boeken strijk je 12,5 procent op, daarna 15 procent. In het zeer zeldzame geval dat u meer dan 100.000 boeken verkoopt, ontvangt u 17,5 procent. Een schijntje. De uitgever toucheert grofweg het dubbele en de handel verdient drie keer zo veel aan uw boek.

Uitgevers zullen bij hoog en laag volhouden dat ze net zo veel aan een boek verdienen als u. Geloof ze niet, het is niet zo. De meeste uitgevers beschikken over het bijzondere rekenkundige talent om de optelsommen zo te construeren dat er inderdaad een gelijke uitkomst resulteert of zelfs nog minder. De truc is echter eenvoudig te doorzien: ze hebben hun eigen opgepompte kosten in de vergelijking meegenomen en die van de auteur buiten beschouwing gelaten. Het punt is echter dat u als auteur – die niet zelden een jaar of langer aan een boek heeft gewerkt – een veel grotere inspanning levert en meer kosten maakt dan de uitgever. Vaak is het ook nog zo dat de auteur later het grootste deel van de publiciteitscampagne voor zijn rekening neemt. Kortom; het is de schrijver die het overgrote deel van de waarde inbrengt. Het standaard auteurscontract beloont u daar niet voor. Accepteer dit niet en onderhandel op zijn minst over een betere royaltyverdeling.

Tip 2
Een betere optie is dit: word ondernemer. Ga zelf uw boek uitgeven of kies een uitgever waarmee u samen deze onderneming – het maken en op de markt brengen van uw boek – kunt uitvoeren.
Het vertrekpunt is dat u het maken van een boek als een project gaat zien. Het is daarbij prettig om te weten hoeveel inspanning dat kost. Maak daarom een optelsom van alle kosten en houd bij hoeveel uren u met het vervaardigen van het manuscript bezig bent.

Tip 3
Wanneer u het boek helemaal zelf wilt uitgeven, doe uzelf dan een groot plezier en huur een goede eindredacteur in. De kwaliteit van de eindredactie heeft doorgaans grote invloed op het eindresultaat. U kent vast iemand waar u eerder goede ervaringen mee hebt opgedaan of vraag anders collega’s of zij iemand kennen.
Een goed geredigeerd manuscript hoeft vervolgens alleen nog te worden vormgegeven. Dat kunt u zelf doen, maar ook hier geldt: gun uzelf een professional. Daarna kan tot publicatie worden overgegaan. Althans, als u genoegen neemt met de digitale versie; het zogenoemde e-boek. Er zijn inmiddels tal van elektronische zelfhulpboeken te koop die u bij de hand nemen en stap voor stap uitleggen hoe iemand met behulp van een computer uitgever kan worden en op die manier de royalty’s maximeert. Of u er daadwerkelijk meer door gaat verdienen, valt echter te bezien. De e-boekverkopen maken in Nederland nog steeds maar een zeer klein deel uit van de totale boekenomzet.

Tip 4
Naast het e-boek zou u ook nog kunnen overwegen om uw journalistieke verhaal in een iPad-applicatie te gieten. De iPad leent zich geweldig voor het vertellen van non-fictie. Tekst, beeld en geluid kunnen een symbiose aangaan en u kunt eenvoudig documenten en andere directe bronnen aan uw lezers tonen. Er zijn op dit moment echter weinig aansprekende voorbeelden van boeken die op de iPad zijn verschenen en er is waarschijnlijk nog een lange weg te gaan voordat dit medium de eerste grote verkoopsuccessen voort zal brengen. Sta in de tussentijd open voor fantastische mogelijkheden die de iPad voor verhalenvertellers biedt. Laat u zich bijvoorbeeld inspireren door de iPad-apps van boeken als ‘On the Road’ van Jack Karouac of ‘Alles ruikt naar chocola’ van de zeer innoverende Nederlandse romanschrijver Sidney Vollmer.

Wie echter een bestseller wil scoren moet nog steeds het boek in papieren vorm laten verschijnen. U zult nu ook een drukker moeten zoeken en zelf de distributie moeten organiseren. Dat betekent onder andere dat u zelf boekhandelketens af zult moeten gaan om het boek aan de man te brengen.
Wanneer dat vooruitzicht u de stuipen op het lijf jaagt, kunt u terecht bij verschillende partijen die u bij het drukken en distribueren kunnen helpen. Op internet zijn ze eenvoudig te vinden. Dat doen deze bedrijven natuurlijk niet gratis en dat gaat dan weer ten koste van uw winstmarge.
Hoe dan ook: zelf uitgeven betekent dat u naast het journalistieke handwerk en het ambachtelijke schrijfwerk ook nog eens veel tijd kwijt zult zijn aan zaken waar u mogelijk bitter weinig verstand van hebt en waarschijnlijk ook niet erg warm voor zult lopen. U zult uzelf moeten afvragen of dat het waard is. Ja, het levert in potentie aanzienlijk meer op, maar u moet er voor zweten en de risico’s zijn ook groter. Zo werkt dat met ondernemen.
Voor mensen die eerder naam hebben gemaakt, is de stap om zelf uit te gaan geven eenvoudiger te maken. Hun succes is veel minder afhankelijk van het keurmerk van een bekende uitgeverij en zij zullen ook zelfstandig in staat zijn om op de bestsellertafel in de Ako terecht te komen. Bent u relatief onbekend maar weet u zeker dat uw boek zeer veel aandacht zal krijgen (gratis publiciteit), dan valt de alleingang ook nog te overwegen.

Tip 5
In andere gevallen adviseer ik u een uitgeverij te vinden die op basis van gelijkwaardigheid uw boek wil uitgeven.
Bertram & De Leeuw is de eerste uitgever in Nederland die elk boek als een afzonderlijk project ziet waarbij auteur en uitgever elkaar als volwaardig partner tegemoet treden. De uitgever brengt zijn vakmanschap in, zorgt voor kundige eindredactie en regelt de distributie. De schrijver zijn briljante manuscript en zijn ‘verkooptalenten’. Opbrengsten en kosten – met name marketing – worden geboekt en de winst wordt netjes gedeeld. In deze constructie strijkt de schrijver niet de gebruikelijke 10 tot 15 procent aan royalty’s op, maar tussen de 17,5 en 22,5 procent. Als uitgever en auteur de kosten tenminste onder controle weten te houden. Wordt er bijvoorbeeld meer geld uitgegeven aan vormgeving of advertenties, dan zal dat het resultaat nadelig beïnvloeden, zeker wanneer de oplages lager zijn. Op een niet terugvorderbaar voorschot hoeft u overigens niet te rekenen, dat past niet in deze joint venture aanpak.
Er zijn inmiddels meer uitgevers die op deze wijze te werk gaan. Toch is het van belang alert te blijven en waar nodig goed te onderhandelen. De schrijver is nog steeds degene die de grootste inspanning levert en de belangrijkste rol speelt in de promotie van het boek. Dat laatste geldt vooral voor journalisten. Zij beschikken al over een uitgebreid netwerk in de media en zijn daarom voor uitgevers extra aantrekkelijk; ze krijgen de publiciteit er vaak gratis bij.

Tip 6
Voor een solitaire non-communicatieve romanschrijver is het waarschijnlijk niet weggelegd, maar een mondige journalist als u moet het kunnen: wordt een entertainer. Uw boek is waarschijnlijk niet langer de belangrijkste directe bron van inkomsten. U zult het moeten hebben van gastcolleges, workshops en andere optredens. U bent immers de specialist van het onderwerp van uw boek. Uw succes zal deels worden bepaald door uw vermogen uw verhaal voor groepen van mensen op een onderhoudende wijze te presenteren. Dit laatste komt u ook nog eens zeer goed van pas bij het opbouwen van sociale netwerken en de interviews die u moet geven vanaf het moment dat uw boek op de markt verschijnt.

Tip 7
Mijn laatste advies lijkt misschien vanzelfsprekend: concentreert u zich te allen tijde op kwaliteit.

Eric Smit
schreef zelf drie boeken. Het eerste ‘De broncode’, verscheen in 2004 bij Uitgeverij Podium. Er werden meer dan 35.000 exemplaren van verkocht. Smits tweede boek verscheen in maart 2010 bij uitgeverij Prometheus: ‘Nina, de onweerstaanbare opkomst van een powerlady’. Er werden meer dan 40.000 exemplaren van verkocht. Een jaar later verscheen het financiële zelfhulpboek ‘Woekerpolis, hoe kom ik er vanaf?’ bij uitgeverij Betram & De Leeuw. Smit schreef het samen met René Graafsma en er werden nog geen 6000 exemplaren van verkocht. Relatief verdiende Smit het meeste bij zijn laatste uitgeverij.