Het mediacabaret van Joris Luyendijk

Ik ken weinig journalisten die fan van hem zijn en dat heeft vast te maken met het feit dat Joris Luyendijk het falen van de journalistiek soms genadeloos blootlegt. Hij deed dat met zijn boek ‘Het zijn net mensen’ (2006), waarin hij toonde dat wat een correspondent in het Midden-Oosten aan zijn publiek laat zien, iets anders is dan de werkelijkheid die hij er meemaakt. En hij deed het weer op 3 september, op het podium van Nieuwspoort, waar zijn theatertour ‘Het zijn net mensen 2.0’ een try-out beleefde en vanaf nu het hele land doorgaat.

Met behulp van videobeelden, die laten zien hoe media manipuleren en worden gemanipuleerd, hield Joris een onemanshow, zij het dat bezoekers een app kunnen downloaden waarop ze vragen kunnen invullen waarover dan in discussie kan worden gegaan. Tijdens de try-out vroeg een bezoeker naar zijn missie: ‘U zegt mediakritiek te hebben, maar u brengt het als cabaret. Waarom?’ Luyendijk, in repliek: ‘Ik wil een serieuze boodschap brengen, zonder ernstig te worden’.

Twaalf jaar na het verschijnen van het boek ‘Het zijn net mensen’ is zijn boodschap er niet vrolijker op geworden. Het vertrouwen in de journalistiek staat op een historisch dieptepunt en onderzoeksjournalistiek bereikt soms een tegengesteld effect omdat populisten ermee aan de haal gaan of er gewoon ­weinig met de onthullingen gebeurt. ‘Griezels als Trump komen weg met onthullingen door ze weg te vagen als “nepnieuws”.’

Zoals vaker tijdens de voorstelling, zegt Luyendijk de oplossing hiervoor niet te weten, behalve dat de journalistiek meer zelfkritiek en eigen controle moet organiseren om haar gezag terug te krijgen.

En och, het valt hier nog best mee als je het vergelijkt met andere landen, vindt hij dan ook weer. ‘Dat zie je bijvoorbeeld aan het feit dat Halbe Zijlstra moest aftreden nadat hij door de Volkskrant was ontmaskerd over zijn ontmoeting met Poetin. Mijn Britse vrienden waren verbaasd en vroegen: “Moest-ie weg omdat hij lóóg? Onze vorige minister van Buitenlandse Zaken (Boris Johnson, red.) loog constant en kwam ermee weg”.’ En ook platform Follow the Money, dat VVD-voorzitter Henry Keizer onderuit haalde, kreeg een pluim vanwege zijn onverschrokken doorzettingsvermogen en strikte onafhankelijkheid.

Laten we Luyendijk omarmen, wat mij betreft niet om zijn onderzoeksjournalistiek, maar wel om zijn scherp analytische media­kritiek, die hij in deze theatertour met humor brengt en zowel publiek als journalist aan het denken zet.