‘Geef nooit op!

Van 88 procent van de berichten in de Britse kwaliteitskranten (Independent. Times, Guardian, Telegraph) zijn de feiten niet gecheckt. Dat vertelde Nick Davies, auteur van The Flat Earth News, vrijdagochtend 21 november op het internationale congres voor onderzoeksjournalistiek in Brussel. Met grote gedrevenheid voegde de Britse journalist er nog een paar opmerkelijke feiten aan toe: 12% van de berichten in genoemde kranten is van een eigen verslaggever; 80% is tweedehands, afkomstig hetzij van persbureaus, hetzij van ‘de pr-industrie’. En van 8% is de herkomst helemaal onbekend.

Natuurlijk herhaalde Davies hier wel veel van wat hij al in zijn boek schreef; maar hij deed het met een enthousiasme dat oversloeg op de zaal; hij kreeg na afloop een ware ovatie van zijn collega-journalisten. Zijn analyse is bekend: de krantenconcerns zijn, van familiebedrijven, onderdelen van grote (media) concerns geworden, zodat in het Verenigd Koninkrijk alle regionale kranten in de handen van vier bedrijven zijn. En die gaat het – ging het, zolang dat nog mogelijk was – alleen om de winst. Vandaar de bezuinigingen op personeel. Gevolg: ‘Een journalist vult nu drie keer zoveel ruimte als in 1985.’ Dus, concludeerde Davies, heb je drie keer minder tijd om je stuk te maken – vandaar dat er geen tijd is voor checken. En media beperken zich vooral tot verhalen die ‘goedkoop, makkelijk en veilig zijn’, veilig in de zin dat ze geen trammelant (met de overheid bijvoorbeeld) opleveren.

Hij legde uit waarom de persbureaus onbetrouwbaar zijn (‘ze weten niet wat er aan de hand is, zijn in lang niet alle landen vertegenwoordigd of slechts met één persoon, en checken hun feiten niet’) en waarschuwde voor ‘de magische wereld van de pr’. De meeste, zei hij, vertellen geen regelrechte leugens, maar ‘aan het uiteinde van het spectrum zitten some really bad bastards’.

Toch zei Davies, moeten we blijven vechten. En hij eindigde met een zin van Martha Gellhorn, die ze hem schreef toen ze zelf al niet meer zo heel actief was: ze observeerde de mensen die het stokje van haar hadden overgenomen en in gedachten, zei ze, moedigde ze hen aan: ‘Never give up!’

Ook Geert Mak, die voor Nick Davies sprak, haalde Martha Gellhorn aan, uit de tijd dat ze nog brieven schreef aan ‘Mr Hopkins’ – de medewerker van president Franklin Roosevelt, die een aantal jonge, onafhankelijke verslaggevers op pad had gestuurd om te berichten hoe de (vooral armere) mensen in de Verenigde Staten het nu werkelijk hadden. En als beginnend journaliste stuurde Martha hem geregeld berichten, over alles wat ze zag en meemaakte; ze verbaasde zich over de gelatenheid waarmee mensen hun lot ondergingen, en over de armoede waarmee ze op de een of andere manier toch wisten om te gaan. Ze had ‘uitgesproken meningen, maar stond niettemin open voor de werkelijkheid’.

‘Zo moeten wij ook over Europa berichten’, concludeerde Mak – die als thema had opgekregen: ‘hoe moeten we Europa verkopen?’, een thema waar hij naar eigen zeggen een beetje moeilijk mee uit de voeten kon, en tot de slotsom kwam dat we ‘Europa vooral NIET moeten proberen te verkopen,’ maar wel kritisch en vooral onafhankelijk moeten blijven volgen. ‘Want dingen blijken nooit te zijn zoals je denkt dat ze zijn.’

Voor hij zover was, moest het hem van het hart dat hij zich als journalist een beetje voelde als een zeeman op een klipper en die weet, een fantastisch instrument in handen te hebben, dat niettemin geheel is verouderd. Ook Mak ging in op de verander(en)de journalistiek, als gevolg van de technologie en de komst van internet. Hij haalde het verdwijnen van de papieren Christian Science Monitor aan als voorbeeld van een ‘betrouwbare nieuwsbron’ die aan het verdwijnen is. Internet daarentegen is per definitie niet betrouwbaar, zo haalde Mak een van de grondleggers van Google aan. Ook hij wees erop, dat een journalist tegenwoordig zoveel meer moet doen dan vroeger: behalve de krant moet hij ook stukjes maken voor internet, en met de radio- en tv-techniek weten om te gaan…

Toch eindigde ook Geert Mak niet klagend, maar spoorde net als Nick Davies eerder aan tot knokken – in dit geval om te laten zien dat Europa niet alleen bestaat uit instituties, maar vooral uit mensen, gezichten, handen.