‘Gaat weer lekker daar in Bagnolet’

‘Het is weer onrustig bij jou in de stad, hè?’ vraagt een radiopresentator mij half augustus als ik telefonisch in de uitzending kom. ‘Gaat weer lekker daar in Bagnolet,’ schrijft een collega-correspondent in een andere grote hoofdstad.

In de Parijse voorstad Bagnolet is het midden in de zomervakantie inderdaad een nacht onrustig. Aanleiding is de dood van een pizzabezorger, die met zijn motor tegen een betonnen muur knalde toen de politie hem achtervolgde. Jongeren steken die nacht auto’s in de fik en gooien brandbommen.

De avond daarna is het kalmer, constateren verslaggevers ter plaatse. ‘Bagnolet: gespannen nacht zonder groot incident’, kopt Le Monde na de eerste dag. De avond erna omschrijft de krant als ‘observatienacht’: de massaal uitgerukte politie en jongeren loeren naar elkaar, maar er gebeurt opnieuw relatief weinig. Voorpaginanieuws is het in elk geval niet.

Iedere nacht steken vandalen gemiddeld 100 auto’s in brand in Frankrijk. Hoe anders lijkt dat vanuit Nederland. ‘Rellen in voorstad Parijs’, lees ik bovenaan internetpagina’s. En: ‘Voor de tweede nacht op rij is het onrustig.’ Direct wordt een parallel getrokken met 2005 en 2007, toen er zich in ‘de voorsteden van Parijs en later ook die van andere grote steden wekenlang rellen’ voordeden. In 2007 duurde het geweld drie dagen en beperkte het zich tot zes voorsteden van Parijs.

Parijs lijkt er een nieuw cliché bij te hebben. De stad van de liefde is eveneens de stad van de explosieve voorsteden. Bij de minste geweldsuitbraak krijg ik het gevoel dat Nederlandse media denken: fijn, een mooie foto van vlammende auto’s, spectaculair bericht erbij en we kunnen weer los. Niemand meldt dat de beperkte onrust in Bagnolet na twee dagen ten einde komt, waardoor bij lezers een beeld ontstaat: het rommelt weer in de voorsteden. Een cliché moet van tijd tot tijd bevestigd worden.

De verkiezingsoverwinning van huidig president Nicolas Sarkozy in 2007 was een uitgelezen kans. Die zou, zo werd overal voorspeld, vast en zeker gepaard gaan met rellen in de banlieue (de voorsteden). De voormalige minister van Binnenlandse Zaken gold daar als boeman. Zijn uitspraken in 2005 – hij noemde criminele jongeren racaille (gespuis) en kondigde aan de buurten schoon te spuiten met een hogedrukreiniger – droegen bij aan de geweldsuitbraak later dat jaar.

Toen er na Sarkozy’s triomf inderdaad sprake was van een gewelddadige demonstratie, hing de GPD aan de lijn: de banlieue stond weer in de fik. Of de correspondent even ging kijken? Ik legde uit dat de voorsteden er kalm bij lagen en dat de acties op Place de la Bastille, midden in Parijs plaatsvonden. Ze waren het werk van linkse radicalen. Anarchisten, communisten, studenten en alcoholisten, schreef Le Monde. Ze mochten dan wat kabaal veroorzaken, een apart verhaal vond ik teveel eer: ruim 37 miljoen Fransen hadden een nieuwe president gekozen en enkele honderden antidemocratische radicalen schopten wat herrie.

Mijn redactie vond een verhaal toch echt noodzakelijk. ‘Het geweld speelt nu eenmaal in Nederland, we willen graag een reportage uit de voorsteden,’ was hun argument. Ja, het geweld speelde omdat de Nederlandse media er buitenproportioneel veel over berichtten. In Frankrijk was er naar verhouding minder aandacht.

Voor de zekerheid belde ik contacten in de beruchte voorsteden Argenteuil en Grigny. Niets aan de hand. Het schaarse geweld vond plaats in stadscentra. De journalistiek heeft een lastige rol in de Franse voorsteden. In 2005 en ook in 2007 was het geweld dermate hevig dat uitgebreide berichtgeving gerechtvaardigd was. De nieuwswaarde van honderden brandende auto’s en aanhoudende gevechten net buiten Parijs staat buiten kijf.

Het probleem is dat het nieuws niet representatief is voor de voorsteden. En dat media-aandacht het geweld verder aanwakkert. De wijken raken intussen bekend als een hel op aarde, waar geen zinnig mens wil wonen. In 2005 hadden de rellen veel weg van een sportevenement, waarbij de uitslagen van de vorige avond elke ochtend worden voorgelezen. 3 november: 315 auto’s verbrand, 29 aanhoudingen; 4 november: 519 auto’s verbrand, 78 aanhoudingen. De topscore is op de 7e, als 1408 auto’s in vlammen opgaan, 395 arrestaties worden verricht en 35 politieagenten gewond raken. Voor verhalen die het beeld nuanceren, is meestal minder ruimte en aandacht.

Het is de problematiek die Joris Luyendijk signaleerde in Israël en de Palestijnse gebieden, waar hij observeerde hoe een klein groepje vlaggenverbranders alle aandacht trok, terwijl lezers er geen weet van hadden dat het dagelijks leven gewoon verder ging. ‘Ik bleek als correspondent verschillende verhalen te kunnen vertellen over dezelfde situatie. Media konden er daar maar één van brengen, en vaak was dit het verhaal dat het al bestaande beeld bevestigde,’ schrijft hij in ‘Het zijn net mensen’.

Bij mij ging een alarm rinkelen toen ik een groepsmail kreeg van een van mijn Nederlandse vrienden die mij wilden opzoeken voor een feestje, tijdens de geweldsuitbraak van 2005. ‘Over de rellen: als jullie het niet erg vinden, kijk ik nog even aan hoe het gaat de komende dagen. Nu weet ik eigenlijk nog steeds niet precies hoe het is rond het huis van Olivier. Als het nog verder escaleert, ga ik denk ik niet.’

Buiten Frankrijk was een beeld ontstaan van een land in oorlog. Rusland gaf een negatief reisadvies. Ook Nederland en de VS waarschuwden burgers voorzichtig te zijn. Hotelketens in Parijs meldden annuleringen als gevolg van de rellen. En zelfs mijn eigen vrienden maakten zich zorgen. Rond mijn appartement in het centraal gelegen Quartier Latin van Parijs was echter geen spoor van geweld te bespeuren. Zelfs in de voorsteden van Seine-Saint-Denis, het gebied ten noorden van Parijs waar de rellen het hevigst waren, overheerste kalmte.

Op een avond dat een fotograaf en ik erop uittrokken om een confrontatie tussen de oproerpolitie en de jongeren eens van nabij mee te maken, reden we urenlang rond door de ene na de andere beruchte voorstad. We troffen betonnen hoogbouwwijken in diepe rust. Het bleek uiteindelijk volgens het klassement van brandende auto’s (1295) en aanhoudingen (349) een van de hevigste avonden. Klaarblijkelijk hadden we de verkeerde buurten bezocht, maar het geeft ook een indruk hoe marginaal het verschijnsel eigenlijk is.

En mijn vrienden? Zij trotseerden hun angst en kwamen naar mijn feestje in Parijs. Hun auto overleefde het, maar werd wel weggesleept. Wegens fout parkeren.

Dit artikel is een bewerking van een fragment uit ‘In Parijs’. Olivier van Beemen werd in 2002 correspondent in Parijs voor Het Parool, later voor de GPD en is nu in Parijs werkzaam voor Elsevier en Het Financieele Dagblad. ‘In Parijs’ (Balans, ISBN 9789460031960, € 17,95) verschijnt 1 oktober. Meer info: www.inparijs.nl