Fréderike Geerdink: Ervaren journalist doet master

Als jullie dan zo nodig een master willen, dacht ik recalcitrant, dan kríjgen jullie een master! Ik had net een succesvolle gastles gegeven aan studenten journalistiek aan de American University in Iraq in Sulaymanya, de stad in Iraaks Koerdistan waar ik woonde en werkte, en de coördinator van de opleiding overwoog mij een contract te geven. Tot hij mijn CV zag. Dertig jaar zeer uiteenlopende journalistieke ervaring, mooi, maar geen master? Wég interesse. Een paar jaar eerder had een docent aan de journalistenopleiding in Utrecht al eens gevraagd of ik een master had en dat gesprek was gestopt na mijn ontkennende antwoord. Er zat maar één ding op: een master halen.

Niet dat ik per se op jacht wilde naar een baan als docent journalistiek, maar het leek me best logisch na dertig jaar met mijn poten in de modder mijn ervaring door te geven aan de jongere generatie. Ik geef al twintig jaar trainingen, gastlessen en individuele begeleidingstrajecten aan ervaren en minder ervaren freelancers en er schuilt best een juf in mij. Eerlijk gezegd kwam er ook wel een scheutje arrogantie in me naar boven. De afgelopen tien, vijftien jaar heb ik een enorme ontwikkeling doorgemaakt als journalist en een stevige visie op het vak ontwikkeld, en ik vond eigenlijk dat die master mij wel overhandigd mocht worden. Uiteraard was dat geen optie. Dus daar ging ik, de collegebanken in.

Nou ja, niet letterlijk. Vanwege mijn leven in zowel Koerdistan als Nederland koos ik voor een master op afstand: International Journalism for Media Professionals aan de Edinburgh Napier University (de master aan deze universiteit is na tien jaar gestopt. Geerdink behoorde tot de voorlaatste lichting afgestudeerden, red.) Ik begon in mei 2019. Online colleges, contact met medestudenten van over de hele wereld (Zimbabwe, Thailand, de VS, Schotland, Engeland, Canada, Hongarije), redelijk wat praktische opdrachten maar ook veel grasduinen en lezen in academische bronnen.

Ja, na dertig jaar valt er nog steeds veel te leren, zeker op een redactie waar ze journalistiek bedrijven die nog niet eens bestond toen ik het vak in ging

Tijdens een reportagereis naar Raqqa in Syrië voor De Groene Amsterdammer maakte ik een korte documentaire voor de module documentary film production. Voor een andere module bleek ik een korte stage te moeten lopen in een tak van journalistiek die ik nog niet kende. Ik koos voor de datajournalistiek van KRO-NCRV’s Pointer. Ik zie nog een collega-freelancer die werkt voor de redactie van Reporter, en in dezelfde kantoortuin zat, langslopen en me vragen wat ik daar deed. “Ik loop stage”, antwoordde ik. Ze viel zowat om: “Jíj? Stáge?” Ja, na dertig jaar valt er nog steeds veel te leren, zeker op een redactie waar ze journalistiek bedrijven die nog niet eens bestond toen ik het vak in ging.

Wat me echter vooral veel gebracht heeft is de theorie achter de ontwikkeling die ik als journalist heb gemaakt. Het gaat dan over thema’s als objectiviteit, rolpercepties van journalisten en onze verhouding tot de macht. Terwijl ik afgelopen zomer mijn masterscriptie schreef, flitste het vaak door mijn hoofd: als ik dit toch allemaal had geweten, toen!

Toen, dat is een jaar of tien geleden. Ik specialiseerde me als freelance Turkije-correspondent in de Koerdische kwestie en verhuisde naar Diyarbakır, hoofdstad der Koerden, om verslag te doen vanuit Koerdisch perspectief. Sommige Turkse collega’s verweten me ‘pro-Koerdisch’ te worden. Daar lag ik wakker van. Als journalist moest ik toch objectief zijn? Was ik aan het wegdrijven van mijn geliefde vak? Ik piekerde me suf, en concludeerde dat ik juist meer journalist aan het worden was dan ik ooit was geweest. Mijn taak was niet ‘objectiviteit’, mijn taak was het om macht te bevragen. En hoe leer je de macht beter kennen dan door te luisteren naar zij die er het meest van te duchten hebben?

Ik had, realiseerde ik me door de master, een transformatie doorgemaakt in hoe ik mijn rol als journalist zag. Niet langer was ik een ‘objectieve waakhond’ maar een ‘pleitbezorger voor sociale verandering’. Een volstrekt legitieme positie waar zelfs bakken onderzoek naar is gedaan – wist ik veel! Die transformatie had zijn implicaties op hoe ik naar mezelf als journalist in Nederland keek. Ik kon mezelf als journalist over de Koerdische zaak niet langer los zien van mijn rol als witte journalist in Nederland. In Turkije leerde ik naar de werkelijkheid kijken door de ogen van een groep zonder politieke en maatschappelijke macht, terwijl ik in Nederland als witte journalist tot de dominante groep in de samenleving behoor. Wat had ik in mijn eigen land al die jaren over het hoofd gezien? Ik kan mezelf wel voor m’n kop slaan dat ik, toen ik Nederland verliet, dacht dat er hier geen ‘grote verhalen’ waren. Die waren er wel maar verblind door mijn eigen witheid zag ik ze niet.

Het was zowel bevestigend als inspirerend om zoveel onderzoek te lezen dat aansloot op mijn ervaringen. Begeesterd schreef ik het op in een essayistische, wetenschappelijk dichtgetimmerde master-scriptie. De beloning was ernaar: in de herfst studeerde ik af with distinction.

Als ik praat met Tamara Witschge, lector aan de Hogeschool van Amsterdam en professor media en culturele industrie aan de Universiteit Groningen, blijkt dat ik precies dat gedaan heb wat zij zo nuttig vindt aan een master voor mensen die al in de media werken. Witschge: ‘Je neemt door zo’n studie afstand van je dagelijkse praktijk om ‘m vanaf een afstandje te kunnen bestuderen.’ Ze vergelijkt het met wat journalisten in hun werk doen. ‘Journalisten bevragen de samenleving, en door een master ga je dat doen ten aanzien van je eigen rol als journalist. Je creëert zo ruimte voor nieuwe paden in je werk.’

Dat is ook wat René Quist (48) ervaart. Hij is bezig met een master Media Innovation aan de Hogeschool in Breda – een master die precies evenveel waarde heeft als een master aan een universiteit, zegt hij erbij, want het roept nog wel eens verwarring op. Quist zat al ruim twintig jaar in het vak in verschillende functies. Hij had als freelancer lesgegeven aan Fontys Hogeschool maar moest daarmee stoppen toen de wet veranderd werd en het percentage docenten met een master omhoog moest. ‘Het onderwijs bleef kriebelen’, vertelt Quist. ‘En in mijn werk als freelancer miste ik verdieping. Ik begon me intellectueel te vervelen. Ik hoorde over deze master, die 2500 euro kostte en die ik in maandelijkse termijnen kon betalen.’

Extra voordeel, zegt hij, was dat hij er zijn kansen op werk mee verbreedde en ook weer als docent aan de slag zou kunnen. Eenmaal bezig bleek het ook zijn netwerk goed te doen. Hij was de enige journalist in de groep van mediamakers, wat ook de uitwisselingen tijdens de colleges en het gezamenlijk werken aan opdrachten inspirerend maakte. Terwijl hij met de studie bezig was, kwam er een baan op zijn pad: Quist is nu hoofdredacteur van Schuttevaer, weekblad voor de binnenvaart. Zijn werkgever betaalt mee aan de master.

Quist: ‘Schuttevaer bestaat al 133 jaar en was aan vernieuwing toe. Dat sluit mooi aan bij de master want daar stond alles in het teken van innovatie. Het aantal bezoekers van de website is enorm gegroeid en ik probeer te kijken waar dat succes vandaan komt. Ligt het aan de markt, of aan de cultuur van de titel? Ik denk het laatste, en zoek nu naar manieren om dat verder te onderzoeken en aan te zwengelen. Dat analytische denken heb ik door de master aangeleerd.’

‘We vroegen journalisten op te schrijven waarom ze ooit het vak waren ingegaan en waarom ze er nu uit zouden stappen. Dan komen er frustraties boven’.

Hoogleraar Witschge moet bij zowel mijn verhaal als dat van Quist denken aan een onderzoek dat ze deed naar frustraties onder journalisten over hun vak. Ze legt uit: ‘We vroegen journalisten op te schrijven waarom ze ooit het vak waren ingegaan en waarom ze er nu uit zouden stappen. Dan komen er frustraties boven. Als je daarmee aan de slag gaat, bijvoorbeeld door een master te volgen, kun je nieuwe wegen openen in je werk.’

Herkenbaar voor mij. Ik werd ruim vijf jaar geleden vanwege mijn werk Turkije uitgeknikkerd en zag het helemaal niet zitten weer in Nederland als journalist aan de slag te gaan. Vandaar dat ik me vestigde in Koerdistan in Irak. Terwijl ik ondertussen best was gaan zien dat er in Nederland ook Grote Verhalen liggen over fundamenteel onrecht, zoals racisme en andere vormen van ongelijkheid. De master hielp me daar woorden en professionele richting aan te geven. Inmiddels schrijf ik over die thematiek voor verschillende, ook buitenlandse opdrachtgevers.

Ook freelancer Marijke Kolk (50) merkt meteen dat de master Toegepaste Psychologie, waarvoor ze nét haar afstudeerscriptie heeft ingeleverd, haar werk een nieuwe draai geeft. Ze ging de master volgen om te kunnen blijven werken als docent journalistiek aan de Hogeschool Utrecht. Kolk: ‘De hogeschool betaalt en ik mocht elke master kiezen. Psychologie zat al langer in mijn hoofd omdat ik daar ook veel over schrijf.’ Ze moest een pre-master doen voor ze eraan kon beginnen. ‘Het is best een zware opleiding’, zegt ze, ‘maar het is een mooie kans om me te ontwikkelen.’

Ze heeft meteen al haar opdrachtgevers laten weten dat ze de master doet, en mét resultaat. Kolk: ‘Ik krijg meer klussen over psychologische onderwerpen. Weekblad Margriet vroeg me een podcast te gaan maken over psychologie en dat hadden ze anders vast niet gedaan.’ Op de Hogeschool Utrecht heeft ze promotie gemaakt: ze begeleidt afstudeerders: ‘Ik heb nu zelf onderzoek gedaan en weet meer over hoe dat werkt, en kan het nu dus ook beoordelen.’

Overigens heeft Quist zijn master nog niet afgerond. Vanwege de uitbraak van de coronacrisis konden de colleges en werkgroepen niet meer, zoals gewoonlijk, op het Hilversumse Mediapark plaatsvinden maar verhuisde alles naar online. Quist: ‘Ik werd er gek van, dus ik heb even pauze genomen. Binnenkort pak ik het weer op en ga ik beginnen aan het onderzoek voor mij afsluitende scriptie. Die gaat over Tiktok, waar ik gefascineerd door ben geraakt. Hoe kan ik dat inzetten voor Schuttevaer?’