Eerbied, waarheid en recht

Waar is de tijd gebleven dat je ongestoord in onderbroek en beneveld door de alcohol je eigen kinderen in elkaar kunt slaan terwijl je vrouw bezopen achter het stuur drie auto´s ramt en er samen fluitend mee wegkomen? Voor de Russische diplomaat klopte de wereld niet meer toen hij op last van de politie mee moest naar het bureau in Den Haag.

Wij spreken schande van zijn vrijlating, maar volgens onze eigen verkeersregels heeft deze kwaadsprekende dronkenman het recht aan zijn kant. Helemaal vanuit Indonesië nam de Russische president het niet voor niets op voor zijn halfnaakte onderdaan. Het politie-optreden was volgens Poetin - ik citeer: een grove schending van de Conventie van Wenen uit 1961. Een buitenkansje om die vuile flikkers uit Nederland even op hun nummer te zetten. Volgens de conventie zijn diplomaten thuis, op hun werk en op straat onschendbaar. Dus broek uit, fles aan de mond en uithalen naar de kinderen, het verdrag waarborgt een vergaande immuniteit van de diplomaat. Hij of zij kan niet worden gearresteerd en zelfs niet worden beboet. Poetin eiste excuses van Nederland en kreeg die uiteindelijk ook. Regels zijn regels. Recht is recht.

Excuses, sorry, zand erover, het spijt me, bloemetje. Daar laat een minister zich niet snel op betrappen, laat staan een president. Cameraman Roel van Hees twitterde terecht dat hij nog steeds wacht op excuses van president Poetin voor de clusterbomaanval op Gori waarbij cameraman Stan Storimans en 12 Georgische burgers omkwamen. Maar zo is Poetin niet getrouwd. Zo zijn machthebbers niet getrouwd. Machthebbers sluiten een monogaam huwelijk met conventies, chartas, regels, codes, resoluties en wetten. Als we de baas willen uitkleden moeten we de huwelijkse voorwaarden van de macht ontleden.

Werk aan de winkel voor journalisten en cameramensen. Ook wij dragen een harnas, misschien zonder dat we er erg in hebben. Onlangs attendeerde een van mijn bazen de redactie op de eerste journalistieke plicht van een journalist…...eerbied voor waarheid en voor het recht van het publiek op waarheid. Het is vastgelegd in de code van Bordeaux in 1954. Wist ik veel. Eerbied is ons zwaard en waarheid ons schild. De beste cameramensen hebben een gevoelig oog voor waarheid. Aan het zwaard van Stan zat betrokkenheid geregen. Je kon hem wakker bellen voor een paar mooie plaatjes van vuurwerk, een om-de-hoek-snel-snel-nieuwsklus in de Hollandse pisregen of aan het verre oorlogsfront in Georgie. Zolang zijn oog er maar aan te pas kwam.

Waarheid en eerbied spoken door mijn hoofd. Een cliché maar in oorlog is waarheid altijd het eerste slachtoffer. Stan volgde op de vijfde dag van de korte oorlog, een uurtje voordat het bestand inging. Daar lig je dan met je engagement op het hete asfalt van het plein in Gori. Gestorven in het harnas. Geen verhaal is het waard om voor te sterven toch? Dat had Stan graag zelf naverteld aan alle prutsers van deze wereld. Maar moeten we zijn zwaard en schild op het asfalt laten liggen en begraven we met Stan waarheid en eerbied? Als het aan de Russen ligt wel ja. De dood van Stan en de 12 burgers is voor de Russen een kwestie van helaas pindakaas. Hadden we maar niet naar de lege stad moeten afreizen, hadden we maar een kogelvrij vest moeten dragen, had Stan maar geen cameraman moeten worden. Opzouten met die pottenkijkers.

Vorig jaar jaar zijn er 82 journalisten omgekomen. Zijn er voor de vuile onderbroeken van diplomaten wel beschermende rechten maar staan journalisten er alleen voor? Nee natuurlijk. UNESCO heeft een strategie ontworpen om de veiligheid van journalisten te garanderen, een actieplan voor een vrije en veilige omgeving. Hard nodig, hoewel ik niet zie hoe je dat kunt bereiken.

Alleen al in de afgelopen tien jaar stierven 600 journalisten in het harnas. En burgers dan? Er vielen in de 65 jaar na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd 41 miljoen oorlogsdoden. 41 miljoen doden. Dat zijn ruim 1700 oorlogsdoden per dag. En dan tellen we de Syrië-doden vandaag de dag nog niet eens mee. Hoe komen we aan die harde statistieken? Die krijgen we onder ogen ook omdat journalisten over militairen, politici en burgers bij het front met een zekere eerbied voor waarheid berichten voor, tijdens en na oorlogen.

Dus op naar de UNESCO-veiligheidsgarantieplannetjes voor journalisten. Goede bedoelingen zijn niet tegen kogels bestand, maar je moet ergens beginnen. Want jullie en ik hebben wel degelijk een recht op leven. Het is zo vanzelfsprekend, dat we vergeten het zelfs zo met elkaar afgesproken te hebben. In 1948 werden de universele mensenrechten opgesteld. Artikel drie bepaalt dat elk mens een recht op leven heeft, op vrijheid en op veiligheid. Dat laat zich alleen afdwingen als je je bewust bent van je rechten en er een instantie is die in vrijheid en eerbied over waarheid en onwaarheid kan oordelen en veroordelen. Die instanties bestaan.

Marjolein Storimans-Verhulst, haar kinderen Amber en Tim, de Israëlische journalist Zadok Yecheskeli, nabestaanden van 11 van de 12 Georgische burgerslachtoffers en ik dagen Rusland voor het Europese Hof voor de Mensenrechten in Straatsburg. Hoe durven we zo zeker van onze zaak te zijn dat we een heel land voor de rechter dagen? Gek eigenlijk dat ook ik me dat heb afgevraagd. Terwijl als er bij jullie om de hoek 13 mensen worden doodgeschoten niemand in deze zaal zou rusten tot de verantwoordelijken zijn gepakt. Maar als het oorlog is nemen we misdaad op de koop toe.

We denken dat oorlog een vrijbrief is om te slachten, moorden, doden èn te liegen. Zo van: het zal wel. Misschien is dat ook een reden dat de Nederlandse journalistiek na de schokkende dood van Stan of in de maanden daarna nooit de vraag gesteld heeft naar het waarom van de aanval en wie erachter zat. Heel veel medeleven, waarvoor mijn oprechte dank, maar geen factchecking. Ook niet toen niemand de verantwoordelijkheid voor de aanslag opeiste. Dus ben ik er zelf achteraan gegaan. 

Ik wéét inmiddels dat de Russen liegen dat ze barsten en kan het bewijzen. Alle slachtoffers op het plein in Gori zijn omgekomen door honderdduizenden rondvliegende kogeltjes uit een clusterbom. De Nederlandse regering heeft dat in een onderzoek ter plaatse vastgesteld, Human Rightswatch experts hebben dat ter plaatse vastgesteld en ik heb dat zelf een week geleden in het gezelschap van Marjolein, Carl de broer van Stan, zijn vrouw Brigitte en mijn vrouw Annemieke op het plein in Gori kunnen vaststellen. Maar nee, officiële bronnen uit Moskou liegen dat Rusland nooit clustermunitie in het conflict met Georgië heeft ingezet. Citaat: ´Er zou geen noodzaak toe bestaan.´

Rusland ziet ook geen noodzaak tot ondertekening van de Dublin-Conventie uit 2008 tegen inzet, opslag en transport van clustermunitie. Moskou houdt nog altijd vast aan het standpunt dat het hier gaat om een ´legitiem wapen gaat dat een belangrijke rol speelt in de defensiebelangen van Rusland´. Einde citaat van het ministerie. Een standpunt dat overigens ook wordt ingenomen door landen als Georgie, Israel en Amerika. 

De clustermunitie op het plein is afgeleverd door een zeven meter lange raket die alleen de Russen in het arsenaal hebben. De Iskander SS-26 is een raket die je zonder commando van hogerhand niet 50 kilometer de ruimte in kunt schieten. Vervolgens stort de raket zich loodrecht naar beneden op het doelwit. De precisie van deze raket is in het Kremlin zo hoog geprezen dat er onlangs besloten is om nog eens 750 miljoen dollar te investeren in dit type korte afstand raketten onder meer aan de Europese buitengrens van Polen. Zijn de Polen lekker mee. Ze investeren de komende 10 jaar 42 miljard dollar in de modernisering van de strijdkrachten. Wat de Polen betreft is de dreiging uit Rusland serieus te nemen.

Delen van de Iskanderraket zijn op het plein in Gori gezien door een Nederlandse onderzoekscommissie, door Human Rights Watch en ik heb zelf in 2009 onder meer de deksel van de brandstoftank aan een onderzoek kunnen onderwerpen. Het verweer van de Russen is dat ze de Iskander niet in Zuid-Ossetië hebbben ingezet. Meer willen ze er niet over kwijt. Gegoochel met waarheid want Gori ligt ook helemaal niet in Zuid-Ossetie. Gori ligt in Georgië.

Als de verdachte het daar nou bij zou laten komt hij misschien nog weg met zijn helaas-pindakaas-beledigingen. Maar nee, er wordt door president Medvedew in 2009 een tegenonderzoek aan Nederland beloofd voor een lesje waarheid op Russische leest. Dat had ik maar wat graag gelezen, want aperte leugens hebben een zekere amusementswaarde. Jarenlang maakten de Nederlandse diplomaten het beloofde Storimans-tegenonderzoek tot vast agendapuntje bij bilateraaltjes tussen Nederland en Rusland. De Russische tafelgenoten zullen telkens geërgerd opgekeken hebben om vervolgens stilzwijgend over te gaan tot het volgende agendapunt.

Dus toch helaas-pindakaas dan maar? Elke krijgsheer die ten strijde trekt, drukt zich bij voorkeur eufemistisch uit en beroept zich daarbij op het recht. Een land in oorlog claimt schending van gemaakte afspraken door de vijand. De Russen zeggen dus niet dat ze de Georgiers al jarenlang een schop onder hun donkere hol willen geven, zodat ze de vrije hand hebben in Zuid-Ossetië en Abchazië. Landjepik noemen we dat. Maar nee, het Kremlin citeert naar hartenlust Charter 51 van de VN-statuten, dat landen een recht op zelfverdediging toestaat bij een militaire aanval op het grondgebied. Regels zijn regels. Recht is recht.

Inderdaad komt een EU-onderzoek achteraf tot de conclusie dat Georgië aan de vooravond van de Olympische Spelen de eerste artillerie-aanval op Zuid-Ossetië heeft ingezet. Alle schermutselingen aan de grens in de maanden vooraf ten spijt, en Zuid-Ossetië was en is volgens het internationale volkenrecht Georgisch grondgebied, maar zuiver juridisch gezien mag Rusland zich van de EU de aangevallen partij noemen.

Dus wie de Russische beer op de staart trapt mag niet vreemd opkijken dat het beest uithaalt. Maar waarom is de verdachte dan niet mans genoeg om ook de verantwoordelijkheid te nemen voor het afschieten van een raket op het centrum van een lege stad op 25 kilometer van het front? Ik zeg jullie omdat bij een clusterbomraketaanval op Gori een half uur voor het ingaan van het bestand geen militair maar een politiek doel was gediend.

Strijdende partijen testen zich allemaal een ongeluk tijdens oorlogen, daar vormen de Russen geen uitzondering op.  De wapenfabrieken moeten draaien en Rusland smachtte naar een afschrikwekkende raket als antwoord op het NAVO-raketschild. Op de dag van de inauguratie van president Obama in november 2008 zei Medvedev voor de eerste keer dat de Iskanders aan de Europese grens gestationeerd kunnen worden. De status van een raket wordt aan het front bepaald, niet in het laboratorium. Sinds de lancering van de Iskander op Gori wordt de SS-26 raket achter de schermen door vriend en vijand serieus genomen.

Wel een grote mond naar Amerika maar te schijterig om te erkennen dat een Iskander met een Russisch commando op Gori is afgeschoten. In Den Haag trachtte president Medvedev de schuld van de aanval op Gori de Georgische vijand in de schoenen te schuiven. Hij wees er tijdens een persconferentie doodleuk op dat de Georgiërs immers hebben toegegeven dat zij tijdens de oorlog clustermunitie hebben gebruikt. Dus 1 en 1 is 2, snapt u wel?

Als je je daarbij niet wilt neerleggen, rest hooguit opname in het groeiende leger gedeprimeerde cynici in Nederland. Of je stapt naar de rechter. Dat had nooit gekund zonder het advocaten-collectief van Georgian en Russian Justice Initiative in Tblisi en Moskou. Een NGO gesteund met geld van onder andere de Duitse, Franse, Britse en Nederlandse overheid. Ook uw geld dus een beetje. De betrokken advocaten klopten eerst aan bij Russische instanties, maar die hebben helemaal geen zin in dit gezeur van nabestaanden. Achter de Kremlin-muren wordt ons sorryland niet serieus genomen. Dat zeggen ze niet hardop. In de diplomatieke vertaling wordt gerept van het recht op zelfverdediging. Maar wat heeft het afschieten van een precisieraket op een burgerdoel in een lege stad op 25 kilometer van het front een half uur voor het ingaan van het bestand nog te maken met zelfverdediging?

Helemaal gek geworden zijn we nou ook weer niet met onze vragen in Rusland. U zou het niet verwachten maar ook de Russische grondwet garandeert recht op leven, zie artikel 20. Artikel 29 lid 5 garandeert de vrijheid van de massamedia. Burgers hebben zelfs een grondrecht op vreedzame demonstraties. De rechtsbasis is er, alleen trekt de politieke en economische macht zich er niets van aan. Geen rechtsstaat dus. In Rusland kun je geen recht halen bij de bevooroordeelde rechtbanken, zeker niet waar het gaat om mensenrechten.

Daarom is de juridische omweg via Straatsburg zo van belang voor de bescherming van fundamentele mensenrechten. Rusland erkent, als lid van de Raad van Europa, de uitspraken van het Hof voor de Mensenrechten. De afgelopen jaren stapten tienduizenden Russen, waaronder veel Tsjetsjenen, naar het Hof voor de Mensenrechten in Straatsburg om hun land aan te klagen. De proceswoede heeft ertoe geleid dat Rusland bij het Hof inmiddels tot het meest gedaagde land is uitgegroeid. Er lopen momenteel ongeveer 33.000 zaken tegen Rusland.

De ervaring met vonnissen tegen Rusland leert dat ze een eis van het Hof om onderzoek naar de verantwoordelijken te doen aan hun laars lappen. Een eis tot het betalen van compensatie daarentegen wordt meestal wel gehonoreerd door Moskou. Wij kunnen dat als bloedgeld afdoen, maar als een Tsjetsjeense vrouw geen cent te makken heeft omdat de kostwinnaar van haar gezin is ontvoerd, gemarteld of vermoord kan het geld van de dader een kans bieden op een nieuw bestaan.

Het Hof heeft in totaal meer dan 100.000 zaken te verwerken. Behandeling door het Hof kan daarom jaren duren, we moeten op onze beurt wachten. Dat doen we braaf, waarheid is beter bestand tegen de tijd dan leugens. Maar het blijft een juridisch mijnenveld. Negentig procent van de zaken wordt afgewezen omdat het Hof ze voor niet-ontvankelijk verklaart.

Maar wij hebben goede hoop dat de rechters in onze zaak een vonnis vellen en tot een veroordeling van Rusland komen: Duidelijk zijn onze fundamentele rechten met voeten getreden, hebben meerdere instanties eenduidig de verantwoordelijke partij aangewezen, liggen de bewijzen daarvoor op tafel en weigert de schuldige elke medewerking ondanks alle pogingen van advocaten en diplomaten. Tijdens een ontmoeting in Petersburg afgelopen zomer fluistert Poetin in het oor van premier Rutte dat er helemaal geen tegenonderzoek komt. Zaak gesloten. Poetin fluisterde hier in feite: dáág Stan.

Naar aanleiding van deze botte weigering, maakt de Nederlandse regering gebruik van het recht op interventie in onze zaak. Er staat ook nogal wat op het spel. Het gaat ons er in eerste instantie om recht te halen waar dat vertrapt is. Recht op leven is de kern van onze verdediging. Volgens de Europese Conventie van Mensenrechten en Fundamentele Vrijheden moet ieders recht op leven bij de wet beschermd zijn. Dat is niet alleen belangrijk voor alle slachtoffers op het plein in Gori en hun nabestaanden. Wat dacht u van al die Russen die nu in verre gevangenissen wegkwijnen alleen omdat ze hun mond open gedaan hebben. Hier is de geloofwaardigheid van afspraken die we met elkaar maken in het geding.

Dertien mensen zijn gedood op het plein. Een recht op leven, hoe voor de hand liggend ook, lijkt me een afspraak die het waard is om voor te vechten. We kunnen het recht toch niet alleen laten zegevieren bij stomdronken diplomaten in onderbroek omdat die wèl voor hun belangen opkomen? Wat zijn onze rechten waard als we grove schendingen over onze kant laten gaan?

Aan ons dus de taak om de rechtszaak door te zetten en de schuldigen achter de moorddadige raketaanval ter verantwoording te roepen. Aan jullie cameramensen de taak om telkens weer de naakte waarheid om de hoek en ver-van-ons-bed in beeld te brengen. De dood van cameraman Stan Storimans moet geen beletsel zijn maar een motivatie om door te gaan met ons werk. Draaien collega´s draaien! Waarheid rekent op jullie beelden en het publiek heeft er recht op.