‘Een column is geen recht’

Vlak na het aantreden van Vandermeersch in september vorig jaar gingen al geruchten dat Etty (60) haar column zou moeten inleveren. In een interview met HP/De Tijd zei Vandermeersch destijds wel te vinden dat er ‘teveel’ columnisten in de krant stonden en dat ze ‘te links’ waren. Kort daarop bood hij PVV’er Martin Bosma een podium op de NRC-pagina’s. Inmiddels is Bosma alweer gestopt met zijn column.

Vind je het jammer dat je column stopt?
‘Dat doet niet ter zake. Die column is niet mijn persoonlijk bezit. Een column is geen recht. Het is ook niet mijn kindje. Zo voel ik het niet. Ik ben geïnteresseerd in NRC Handelsblad. Het aanstellen en afzetten van een columnist is een voorrecht van de hoofdredacteur. Waar ik heel verbolgen over was is dat de hoofdredacteur vorig jaar een half uur voor sluitingstijd mijn column van een pagina heeft laten halen. (de column, over een boek van PVV-politicus Martin Bosma, werd volgens ombudsman Sjoerd de Jong, ‘uit de krant gehaald’ omdat er die dag ook een ander, eveneens kritisch, artikel over het boek op de opiniepagina zou verschijnen van Willem B. Drees. Dat was teveel van het goede, vond de hoofdredacteur, en haalde de vaste column van Etty van de pagina, red.). Ik ben gebeld door de dienstdoende opinieredacteur. Hij zei dat de hoofdredacteur liet weten dat mijn column er niet in mocht, tenzij ik in een half uur een ander stuk kon schrijven. Absurd. Ik heb de redacteur gezegd dat Vandermeersch me dat zelf moest zeggen. Ik heb hem toen gevraagd of hij op zijn minst een regeltje wilde schrijven dat deze column op last van de hoofdredactie niet verschijnt. Ik had tenslotte mijn werk gedaan en mijn stuk de avond ervoor ingeleverd. Dat wilde hij niet. Overigens verscheen mijn stuk wel op de site. Vandermeersch wilde dat ik voortaan vier dagen van tevoren het onderwerp van mijn column doorgaf aan de opinieredactie. Ik hoorde van de chef opinie dat hij dit bij aan alle columnisten moest melden. Het is bizar en een aantasting van de columnistenvrijheid als je niet op het laatste moment kunt besluiten dat je op de actualiteit in wilt gaan. Een aantal keren heb ik op vrijdag gemaild welk onderwerp ik in mijn hoofd had, maar ik schreef er steeds bij: “onder protest”. Ik heb deze kwestie als een affront ervaren en als een journalistieke fout. Ik vind het onaanvaardbaar dat je een stuk van de vaste columnist verwijdert. Ik heb daarover mijn beklag gedaan bij de redactieraad, die mij gelijk heeft gegeven en de hoofdredacteur ter verantwoording heeft geroepen. Hij heeft de redactieraad excuses aangeboden. Niet aan mij. De lol als columnist was er toen wel een beetje van af. Je moet je gesteund weten, net als redacteuren, door je hoofdredactie. Maar ik heb me er nooit iets van aangetrokken en mijn onderwerpen niet aangepast. Twee weken na dit incident heb ik weer een zelfde soort column geschreven. Die kwam wel in de krant.’

Valt het besluit van de hoofdredacteur samen met het moment dat jij genoeg had van je column? 
‘Genoeg van hebben is niet het woord. Ik zou er nog wel tien jaar mee door kunnen gaan. Maar het is ook niet zo dat mijn leven er van afhangt. Ik heb die column er eigenlijk bij gedaan, ’s nacht en in het weekend. Want ik ben gewoon fulltime redacteur boeken. Het was soms ook behoorlijk stressvol. Zeker als het over gevoelige onderwerpen ging. Zoals in de periode dat Pim Fortuyn werd vermoord of later Theo van Gogh. Je staat dan toch onder druk, met al die hatemail die je over je heen krijgt. Dat is op zich allemaal heel goed te verdragen, maar je moet wel het gevoel hebben dat de krant achter je staat. Dat was altijd zo. En als iemand het minder gelukkig vond sprak je daar over. Achteraf. Niet dat je column vooraf door de hoofdredactie wordt gelezen en wordt gezegd: dat mag niet.’

Vandermeersch heeft het nogal bot aangepakt.
‘Jij zegt het. Ik heb daar geen zin in. Ik weet niet wat hem beweegt. Of het iets persoonlijk is. Ik kan er geen zinnig woord over zeggen. Wat mij het meeste interesseert – daar ben ik een professional in – is of het journalistiek klopt wat er gebeurt. Dat is ook het criterium bij de stukken die ik maak. Ik wil dat er journalistiek niets op aan te merken is. Als dat wel het geval is sta ik daar voor open. Maar of mensen me aardig vinden of elegant bejegenen, dat staat er buiten. Ik wil kunnen schrijven wat ik wil en daar wil ik op beoordeeld worden. Wat me verder stoorde is dat het stuk van ombudsman Sjoerd de Jong (op NRC Weblog 19-11-2011) verwijst naar ingezonden brieven over mijn vertrek. Maar geen van die brieven is geplaatst, waardoor de lezer er geen kennis van kan nemen. Ik kreeg de brieven aanvankelijk doorgestuurd van de opinieredactie met de mededeling dat ze die in de krant gingen zetten. Vervolgens kreeg ik een mailtje dat ze die brieven niet in de krant mochten zetten van de hoofdredacteur. Met als argument dat we niet schrijven over personen die verdwijnen. Maar er was wel een nieuwsbericht over verschenen in de krant. Daar moet de lezer op kunnen reageren, vind ik. Dan word ik kwaad – als er aan de journalistieke waarden wordt gemorreld. Dat vind ik ook niet goed voor de krant. Er zat een brief bij van oud-hoofdredacteur Wout Woltz, die heel complimenteus was. Hem is gezegd dat de brieven in de krant komen als mijn laatste column er in heeft gestaan. Dat lijkt me een beetje mosterd na de maaltijd.’ Heeft jouw vertrek als columnist iets te maken met jouw politieke verleden bij de CPN en je werk voor dagblad De Waarheid? ‘Dat kan er niets mee te maken hebben, ik werk al 23 jaar bij NRC Handelsblad en het is nooit een punt geweest. Bij zijn aantreden is Vandermeersch columnisten gaan tellen en heeft hij gezien dat er zeventien tegen het gedoogakkoord zijn. Dat wekte naar buiten de indruk dat hij columnisten op hun politieke standpunt selecteert. Daar ben ik het journalistiek niet mee eens. Als ik hoofdredacteur was beoordeelde ik columnisten op hun stukjes. Zo is het bij de NRC altijd gegaan en zo hoort het ook te gaan. Je zegt toch niet: ik wil er één die voor de PvdA schrijft, een andere die een beetje Groen Linksig is en weer een ander een beetje anarchistisch. Daar gáán columns niet over. Een columnist moet zich ook kunnen ontwikkelen. Die moet kunnen schrijven dat hij de ene dag voor het gedoogakkoord is en de volgende dag weer wat anders kunnen vinden.’

Wat doe je als Vrij Nederland, de Volkskrant of Trouw je vragen je gedachtegoed voortaan via hen te verspreiden?
‘Ik ben redacteur van NRC. Ik heb niet zitten springen om een podium. Ik ben gewoon een journalist die ervan houdt om stukjes te schrijven. Ik heb het mooi gevonden dat je in een krant ruimte krijgt om te schrijven wat je wilt, en dat doe je zo goed mogelijk. Ik werk nog steeds bij de boekenredactie. Fantastisch. We maken de mooiste bijlage van alle kwaliteitskranten. Ik ben blij dat ik daar nu meer tijd in kan stoppen. Dat is een voordeel van het stoppen met die column. Die boeken moeten ook allemaal gelezen worden.’ En je krijgt minder hatemail… ‘Ik heb me daar nooit door laten afschrikken. Als je niet durft te schrijven omdat je bang bent dat je hoofdredacteur je column uit de krant houdt of bang bent dat je een steen door je ruit krijgt ben je geen knip voor je neus waard. Die reacties zijn soms bedreigend. Ik heb het daar wel eens over gehad met Theo van Gogh, nadat Frits Barend en Henk van Dorp in de uitzending van hun talkshow waren bedreigd door de Hells Angels (december 2000). In een column stelde ik dat ik er begrip voor had dat ze geen aangifte hadden gedaan, maar dat het een schande was dat heel Nederland werd geregeerd door angst. Ik schreef dat niemand durfde uit te spreken, zoals in het parlement tijdens de IRT-enquête formeel was vastgesteld, dat de Hells Angels een misdadige organisatie is, en men dus zwichtte voor terreur. Die column stond nog niet in de krant of Theo van Gogh hing aan de telefoon. Hij zei: “Ik kom naar je toe. Zet geen stap buiten de deur want het is levensgevaarlijk wat je hebt gedaan. Zelf durf ik dat niet. Ik weet wat voor jongens dat zijn.” Theo van Gogh hè – terwijl-ie zelf later dus alle risico nam.’

Is de journalistiek veranderd vergeleken met toen je begon met je column?
‘Het is niet de meest inspirerende tijd voor journalisten en columnisten. Het gaat er grof aan toe, met de botte bijl. De tijd van fijnzinnige argumenten is voorbij. Ik erger me er aan dat Geert Wilders zomaar “u bent knettergek” tegen Ella Vogelaar kan zeggen en er eigenlijk heel weinig reactie op komt. Of het woord “kopvoddentaks”. Toen ik daar in een column iets over zei – wat ik nodig vond – kreeg ik weer hatemails dat ik aan het demoniseren ben. Dat niveau heeft het debat bereikt. De PVV heeft de mond vol over de vrijheid van meningsuiting, maar ondertussen worden er naar aanleiding van een column van mij Kamervragen gesteld (vorig jaar vroeg PVV’er Martin Bosma aan toenmalig minister Plasterk of hij het ermee eens is dat Etty in een column over WNL inspeelt op angstgevoelens, red.).’ Ben je blij met het nieuwe geluid in het omroepbestel? ‘Ik was blij dat de verzuiling voorbij was. Verzuilde journalistiek vind ik geen journalistiek. Journalistiek hoort niet ideologisch te zijn. Al die infotainment, eigen-parochieprekers, evangelische boodschappers of de spreekbuizen van PVV of Telegraaf vind ik geen journalistiek. Ik wil gewoon goed geïnformeerd worden. Dat is kwaliteitsjournalistiek. Ik ben als consument ook bereid daarvoor te betalen.’

Heb je je gespiegeld aan columnisten?
‘Wie ik altijd heel goed vond was Jan Blokker. Maar ik heb me nooit willen spiegelen omdat het een heel speciaal talent is. Hij had een soort manier om dingen in het absurde te trekken en belachelijk te maken. Veel columnisten proberen dat te imiteren, maar dat wordt meestal niks. Henk Hofland, Sylvia Witteman, Sheila Sitalsing en Youp van het Hek vind ik de betere columnisten. Allemaal om verschillende redenen. Allen zijn authentiek. Je kunt zoiets niet imiteren, dan wordt het gelijk slecht.’

——
Reactie Peter Vandermeersch
‘Ik heb de column van Elsbeth Etty over het boekje van Martin Bosma niet een half uur voor de deadline van de pagina laten halen. Dat gebeurde in de vroege ochtend, terwijl we om één uur sluiten. Ik heb de redactieraad geen excuses aangeboden maar gezegd dat ik kennis nam van zijn afkeuring over de gang van zaken rond het weghalen van die column. Ik heb bewust een incident gecreëerd omdat ik met de opinieredactie eerder had afgesproken dat we op een pagina niet twee keer over hetzelfde onderwerp schrijven. Dat ik vier dagen van tevoren een globaal overzicht op de thema’s van alle columnisten wilde hebben heeft hier alles mee te maken. Als voorbeeld: het boek van Bosma kreeg aandacht in een nieuwsbericht, een boekbespreking en in de stukken van twee columnisten. Ik heb gezegd: jongens, dat is wel heel veel aandacht voor één Kamerlid. Het is mijn belang een waaier van meningen te brengen. In mijn eerste speech voor de redactie, vorig jaar, heb ik gezegd dat ik zeventien stukken zag op de opiniepagina’s over het regeerakkoord die unisono tegen dat akkoord waren. Geen één pleitte voor. Dat vind ik niet kunnen op een plek – waar wat mij betreft een strijd tussen de pennen plaatsvindt. Dat heeft niks met politieke kleur te maken. Als het over Cruijff ging zou ik hetzelfde hebben gezegd. Een aantal brieven over Etty’s vertrek plaatsen we – zo is met haar overlegd – bij haar laatste column. Ze blijft verbonden als recensent en zal ad hoc op de opiniepagina schrijven.’