De tekenen des tijds op Drawing the Times

Eva Hilhorst (48) is hoofdredacteur en oprichter van het digitale platform voor getekende verslaggeving Drawing the Times. Toen ze nog in Brussel woonde, tekende ze samen met haar Vlaamse collega Wauter Mannaert strip­reportages. Die werden gepubliceerd in de krant Brussel deze Week en gingen over zaken als een tattoo-beurs, de nobele pétanque-sport, lente in het stadspark of kickboxen voor vrouwen. Informatief, grappig en visueel aantrekkelijk. Eenmaal terug in Nederland wilde Hilhorst graag getekende reportages blijven maken en tekende een paar bijdragen voor Trouw. Maar haar ambities reikten verder. Het liefst had ze een gedrukte krant vol beeldreportages uitgegeven, maar dat bleek te duur.

En toen stuitte ze op een advertentie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek waarin gevraagd werd naar innovatieve ideeën op journalistiek gebied. Een digitale krant kan ook, dacht Hilhorst, dan heb je alleen een website nodig. Ze schreef een plan dat werd gehonoreerd met een subsidiebedrag van 25.000 euro. Dit bedrag werd verdubbeld door een bijdrage van een ander stimuleringsfonds, dat van de Creatieve Industrie. Met dat geld kon een site worden ontwikkeld samen met de Ruimte, Studio voor ontwerp & verbeelding. Hilhorst noemde haar Engelstalige nieuwsblad: Drawing the Times - Platform for graphic journalism. Omdat het internet een domein is met lezers uit alle hoeken en gaten; omdat het maar een kleine stap is van ‘de tekenen des tijds’ naar het tekenen van tijdsbeelden; en omdat heel veel krantennamen variaties zijn op de Times. In 2015 werd het platform gelanceerd, en sindsdien worden nieuwe initiatieven gefinancierd met projectsubsidies. Via de site komen er geregeld opdrachten binnen voor de tekenaars en de redactie. Voorlopig zit er dus géén betaalmuur op Drawing the Times.

Online daten in beeld
Wie zich afvraagt over wat voor onderwerpen een stripjournalist zoal tekent, hoeft alleen maar te kijken naar de specials die vier keer per jaar aan bod komen op het platform. Gezondheid, Arabische cultuur, klimaatverandering, Amerikaanse verkiezingen, de vluchtelingencrisis: ‘anything goes’. De achtste special was gewijd aan gender-issues, met een schitterend verhaal van Maia Matches, getiteld ‘Ruby’s Rundown’ (klik voor de strip linksboven op de foto carrousel). Ruby is een meisje dat online gaat daten en voor allerlei onaangename verrassingen komt te staan, vooral op seksueel gebied. Matches brengt in beeld wat Ruby allemaal meemaakt, maar interessant is vooral dat de verhalen worden afgewisseld met infographics, getekend in zakelijk blauw op ruitjespapier, waarin cijfermatig wordt uitgelegd hoe het nou zit met ongewenste intimiteiten van digitaal daten. Hilhorst doet zelf de eindredactie en zorgt ervoor dat de bronvermelding niet wordt vergeten. Geinig dat 35 procent van de Amerikaanse paren elkaar kennen dankzij internet, maar ook goed om te weten dat dit getal komt uit onderzoek van The American Sociological Review.

De eerstvolgende special waar ­Hilhorst als hoofdredacteur aan werkt is ‘De Verbeterde Mens’ Het komt eind mei online als de Strip­dagen Haarlem van start gaan (25 mei t/m 3 juni, red.). Hoofdthema van het festival is het Monster van Frankenstein of beter gezegd: het feit dat Mary Shelley 200 jaar geleden haar beroemde boek schreef over het scheppen van de Nieuwe Mens. Voor Drawing the Times zullen vier tekenaars (Robert van Raffe, Aart Taminiau, Merel Barends en Emma Ringelding) verhalen tekenen over onder meer robotica en de bionische mens. Hilhorst zelf tekent het inleidende verhaal.

Er kijken dagelijks ongeveer honderd mensen op Drawing the Times, een kleine 40.000 views per jaar. Geen schokkend cijfer, maar het zegt weinig over de relevantie van het platform. In Duitsland bijvoorbeeld zijn veel tekenaars ermee bekend en daarom is Hilhorst door de Deutsche Comicverein uitgenodigd op het stripfestival van Erlangen. Ze heeft contact met Lilian Pithan en Victoria Lomasko van het project ‘ABC des Ankommens’, een website waarvoor twaalf tekenaars uit verschillende landen een strip hebben getekend over het leven van vluchtelingen in Duitsland. Het is voor Hilhorst een belangrijke erkenning om in Duitsland te worden uitgenodigd omdat het de interna­tionale status van Drawing the Times bevestigt en zij er zich als deskundige kan laten zien.

Voor- en nadelen
Een stripjournalist gaat persoonlijk te werk, toont de eigen betrokkenheid bij het onderwerp en is dus subjectiever dan we van een journalist gewend zijn. Maar volgens Joe Sacco, pionier op het gebied van de getekende verslaggeving, is het uiten van je eigen mening juist goed. In het voorwoord van ‘Reportages’ zegt hij: ‘Journalisten doen hun werk niet achter plexiglas. Een journalist is ook maar een mens.’

Getekende journalistiek wordt ook wel ‘slow journalism’ genoemd omdat een tekenaar veel tijd nodig heeft om een beeld op papier te krijgen. Hoe vlot hij of zij ook schetst, een fotograaf is met één druk op de knop altijd sneller. Maar ook dit nadeel heeft een voordeel. Op plekken waar veel hectiek en paniek is, worden fotografen vaak als agressief ervaren: ze schieten plaatjes. Daarmee vergeleken is een chroniqueur die met zijn blocnote en potlood in een hoekje zit te tekenen, een oase van rust. Tekenaars merken dat mensen naar hen toe komen om eerst nieuwsgierig mee te kijken en vervolgens hun verhaal te doen. Die trage tekenaar kan dus meer informatie vergaren.

Hilhorst voegt hieraan toe: ‘Ik ben er erg voor dat de verhalen gemaakt worden door lokale tekenaars, dus niet door correspondenten of tekenaars die vanuit Nederland een exotisch oord bezoeken. Zo vind ik de verhalen van Victoria Lomaso heel relevant, omdat ze zelf Russisch is. Ze gaat in de voormalige Sovjet­republieken op zoek naar verhalen die ze nog niet kent, en heeft door het gedeelde Sovjetverleden meer gemeen met bijvoorbeeld een ­Georgiër dan iemand uit Nederland.’

Ondanks de positieve kanten van de getekende verslaggeving lijkt de opmars te stagneren. Hoe komt dat? Hilhorst: ‘De klassieke media sterven uit en hebben geen geld meer voor grote verhalen. Het tekenen van een doorwrochte reportage is intensief, kost veel tijd en daar is meestal geen budget voor. Wat kranten wel plaatsen is vaak licht en oppervlakkig.’ Maar ze blijft optimistisch: ‘Ik heb zelf drie kinderen in de tienerleeftijd: zij nemen de wereld niet tot zich via de krant, maar via andere kanalen, en die hoeven niet altijd digitaal te zijn. Graphic journalism wordt niet alleen gepubliceerd in de klassieke media, maar vindt ook een publiek op andere plekken. Denk aan multimediale webdocumen­taires, festivals, evenementen als de Tegenlicht Meet-ups van de VPRO en dergelijke.’

De veelzijdigheid van wat je het ‘informatieve tekenen’ zou kunnen noemen, toon Hilhorst ook op andere manieren aan. Voor de KNAW, de Koninklijke Academie van Wetenschappen, tekent ze nu een stripalbum dat allerlei clichés over wat een wetenschapper is onderuit moet halen. Ze doet dat in samenwerking met De Jonge Akademie, een platform van jonge topwetenschappers uit verschillende disciplines. Interessant zijn ook haar bijdragen voor de website van literair tijdschrift De Gids, waar ze regelmatig visualisaties van poëzievoordrachten publiceert. Iedereen weet dat je naar gedichten kunt luisteren, maar Hilhorst bewijst dat je er ook naar kunt kijken!

Reportages leren tekenen
Je kunt aan de Utrechtse kunstacademie HKU binnen de afdeling Illustratie het vak ‘visuele reportage’ volgen. Eerstejaars studenten krijgen hier les van Eva Hilhorst: ‘De studenten leren hier vooral goed observeren en de 3D-werkelijkheid vertalen naar een 2D-beeld. In een strip kun je een tijdsverloop laten zien, terwijl een foto altijd een momentopname is. De tekenaar kan daardoor meer doen met het onderwerp. Hoe maak je met verschillende beelden een verhaal? Wat is het gezichtspunt van de tekenaar? Bij “visuele reportage” is het niet alleen belangrijk dat het er goed uitziet, maar dat het ook ergens over gaat. Het beeld is dus niet een illustratie bij een tekst, maar vertelt zèlf het verhaal.’