De mores van Frits van Exter: Grensoverschrijdende anonimiteit op de campus

Het aantal publicaties over grensoverschrijdend gedrag is sinds 2017 (#MeToo) geëxplodeerd. Wie de databank raadpleegt ziet een grote verscheidenheid aan zaken.

Ruwweg zijn er twee journalistieke scholen. Bij de eerste gaat het om waarheidsvinding. Redacties spannen zich in het tot op de bodem uit te zoeken. Zij moeten over een lange adem en veel tact beschikken en ook zien te navigeren over een zee van juridische en ethische dilemma’s. We zagen het bij de berichtgeving over The Voice, DWDD, de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Studio Sport en meer.

De tweede school beperkt zich tot het weergeven van de verhalen van slachtoffers, al dan niet vergezeld door commentaren van deskundigen, om het onderwerp ‘bespreekbaar te maken’. Dat is makkelijker, maar kent ook zijn dilemma’s.

Aanranding
Het Rotterdamse universiteitsblad Erasmus Magazine publiceerde vorig jaar een reeks over seksueel geweld onder studenten. In een verhaal vertelt een anonieme studente over haar aanranding. De dader is volgens haar een medestudent met wie ze bevriend was. Hij werd steeds opdringeriger. Zij voelde zich daarover ongemakkelijk, mede waardoor er ook spanningen in de gezamenlijke vriendengroep ontstonden.

Toen zij het met hem wilde uitpraten op zijn kamer op de campus, kregen zij ruzie. Hij betastte haar en hield haar vast. Zij kon zich van hem losmaken en rende weg. Zij bespreekt het later met een psycholoog, maar houdt het verder lange tijd geheim. Zij is bang dat niemand haar gelooft.

Het valt haar aanvankelijk zwaar om de dader onder ogen te komen op de universiteit. Nu maakt zij zich vooral zorgen om de jonge studentes met wie hij zich omringt. ‘Daarom doe ik nu mijn verhaal, hopelijk lezen die meiden dit artikel en beseffen ze dat het over hem gaat.’

Bijschrift
Ter illustratie staan bij het artikel twee foto’s van een jonge vrouw: een van achteren gezien, een van opzij, waarbij zij haar arm voor haar gezicht houdt. Bijschrift: ‘Deze studente maakte seksueel grensoverschrijdend gedrag mee. De foto is geanonimiseerd om haar identiteit te beschermen.’

Na publicatie meldt een student zich bij de redactie. Hij zegt niet alleen te weten wie de vrouw is, maar ook dat zij kennelijk hem van aanranding beschuldigt. Hij vreest dat meer mensen hem herkennen en dat zijn naam de ronde zal doen. De student wil documenten overleggen om te bewijzen dat hij de dader niet kan zijn, maar de redactie gaat daar niet op in.

De zitting heeft iets onwerkelijks door de anonimiteit

Hij dient een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek. De zitting heeft iets onwerkelijks door de anonimiteit. De Raad moet een klacht behandelen tegen een redactie, die niet wil bevestigen dat het artikel over de klager gaat. En de student wil een rechtzetting, die weer geen afbreuk mag doen aan zijn anonimiteit.

En om het ingewikkelder te maken: eigenlijk klaagt de student over het feit dat de redactie het vermeende slachtoffer niet voldoende heeft geanonimiseerd. Op de foto’s is zij onherkenbaar voor wie haar niet kent, maar herkenbaar voor bekenden. En dan kom je volgens klager ook snel uit bij hem. Het ging immers om een vriendenkring op een specifieke campus van de Erasmus Universiteit. En in het artikel staan volgens klager details die resterende twijfels over zijn identiteit wegnemen.

Terug naar de klacht: had het universiteitsblad deze beschuldigingen zo, zonder nader onderzoek en wederhoor, mogen publiceren? In enigszins vergelijkbare zaken stelt de Raad dat dat kan, mits het de lezer duidelijk is dat het gaat om een persoonlijke getuigenis en niet om feiten en dat de andere personen in het verhaal niet identificeerbaar zijn voor het grote publiek.

Waarheidsvinding
Dat was ook de bedoeling volgens de redactie, die het wilde brengen als haar verhaal.

De tekst staat dan ook geheel tussen aanhalingstekens. Maar in de intro en het onderschrift wordt als feit vermeld dat de studente het slachtoffer is van aanranding. Bovendien is er een kader waarin de redactie meldt dat zij drie keer met haar heeft gesproken en ‘dat een goede vriend, afkomstig uit dezelfde vriendengroep bij een van de gesprekken aanwezig was en belangrijke onderdelen van het verhaal kon bevestigen.’

Daarmee wekt het universiteitsblad de indruk dat het ook van de school van de waarheidsvinding is. Dat klemt temeer omdat het aannemelijk is dat tenminste de vriendengroep haar heeft herkend, waardoor het risico bestaat dat ook de naam van klager rondgaat op de universiteit. Dat lijkt ook de bedoeling van het slachtoffer, getuige haar uitspraak dat zij andere studenten voor hem wil waarschuwen.

Ten overvloede: het verhaal van de studente staat niet ter discussie; het gaat om de handelwijze van de redactie.

Jelle Brandt Corstius
Er zijn verschillen, maar de zaak doet denken aan de klacht tegen Trouw, die in 2017 een artikel publiceerde waarin Jelle Brandt Corstius schreef dat een niet bij naam genoemde tv-producer hem, ‘in het prille begin’ van zijn loopbaan, heeft verkracht. De betrokkene meende dat hij voor ingewijden herkenbaar was. De Raad ging daarin niet mee, maar noemde het destijds wel onzorgvuldig dat de krant zijn getuigenis als feitelijke gebeurtenis had gepresenteerd.

Rest de vraag hoe de redactie van het universiteitsblad de klager tegemoet had kunnen komen toen hij zich bij haar meldde. Het is lastig om zonder afstand te nemen van het slachtoffer, alsnog ook enig recht te doen aan de student die meent dat hij slachtoffer is van een onterechte beschuldiging. En dat in alle anonimiteit en zonder de beschikking over de feiten.

Maar dat is onvoldoende reden om niet tenminste te zoeken naar een oplossing.

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek. Hij heeft geen stem bij de beoordeling van klachten. Hij verwoordt slechts zijn eigen mening.