Crossmediale utopieën

De FD Mediagroep is een voor Nederland unieke multimediale nieuwsorganisatie die de beschikking heeft over de platformen krant (Het Financieele Dagblad), radio (BNR) en online. De krant en de radiozender werden in 2004 onder één dak gebracht in Amsterdam, maar van structurele samenwerking was nauwelijks sprake. BNR maakte haar programma’s op de begane grond terwijl de collega’s van het FD zich een etage hoger bogen over de dagelijkse pagina’s. Ulko Jonker, die in 2006 aantrad als hoofdredacteur van de voltallige mediagroep, wilde de samenwerking daadwerkelijk afdwingen. De eerste stap: het verhuizen van de BNR-studio’s naar de etage van het FD. Krant en radio zouden fysiek geïntegreerd worden op een gemeenschappelijke nieuwsvloer.

Ruim vijf jaar later zitten de radiostudio’s nog altijd op de begane grond. De financiële crisis die in 2008 inzette, trof ook de FD Media­groep. Geld ontbrak om de verhuisplannen te realiseren.

Doordat deze cruciale stap niet kon worden gezet, stagneerde de samenwerking. BNR ging bovendien een bredere nieuwskoers varen, terwijl het FD trouw bleef aan financieel-economische berichtgeving. De hoofredactie benadrukte dat op de FD-redactie de integratie tussen krant en website wel zou worden doorgezet.

Deze crossmediale strategie betekende dat de journalisten van het FD werden aangespoord ook verhalen te maken voor de website. Dit kwam maar langzaam van de grond. Het schrijven voor de site betekende extra werk in de overvolle agenda’s. Bovendien was het nieuws op fd.nl gratis, wat ook weinig motiverend werkte.

Die moeizame integratie tussen krant en web werd uiteindelijk in 2011 door de implementatie van een paywall geforceerd. Volgens adjunct-hoofdredacteur Job Woudt moet het leiden tot een cultuurverandering: ‘Rond het web hing de sfeer van gratis. Het zijn allemaal financiële mensen die hier werken, die kennen het plaatje en die wisten dat de site geen geld opleverde. Schrijven voor een gratis medium is minder aantrekkelijk. Nu alle FD media be­taald zijn, is er geen reden meer om dit niet voor de website te doen.’ Bovendien denkt de FD Media­­groep met een betaalde site een lucratief businessmodel te hebben in een tijdperk waarin de papieren oplagen dalen. Met een eerste resultaat van 10.000 digitale abonnees spreekt het FD voorzichtig van een succes. Ook de integratie op de redactie vordert gestaag. De redacteur die ’s ochtends vanuit huis de nieuwe kwartaalcijfers online zet en de correspondent die meeschrijft aan een live blog zijn geen uitzonderingen meer.

Een tegenovergestelde strategie vindt plaats bij de Volkskrant, waar de redacteuren en verslaggevers zijn ‘verlost’ van crossmediale werkzaamheden. De integrated newsroom of the future die in 2006 onder leiding van voormalig hoofdredacteur Pieter Broertjes werd geïnitieerd, is volgens de Belgische uitgever de Persgroep geen oplossing voor het digitale dilemma. Persgroep-topman Christian van Thillo meent dat internetjournalistiek een totaal ander vak is dan krantenjournalistiek en dat beide mediaplatformen beter apart gedijen. De krantenredactie in Amsterdam moet zich richten op het maken van een goede krant. De internetredactie verhuisde in maart 2011 naar een andere locatie.

In Rotterdam werden de internetredacties van alle Nederlandse Persgroeptitels (naast Volkskrant ook Algemeen Dagblad, Trouw en Het Parool) samengebracht onder de noemer Persgroep Online. Philippe Remarque behield de hoofdredactionele verantwoordelijkheid over vk.nl, maar gaf het dagelijks management uit handen. Onder leiding van een eigen hoofdredacteur kreeg de redactie de taak om het algemene nieuws zo snel mogelijk online te plaatsen. Daarnaast kreeg elke Persgroeptitel eigen internetredacteuren die zich richtten op unieke thema’s. Voor vk.nl werd gekozen voor politiek, opinie en cultuur. De internetredacteuren werden ondergebracht bij een aparte businessunit van de Persgroep en staan niet meer op de loonlijst van de Volkskrant.

Ondertussen haalde de redactie van de Volkskrant in Amsterdam enigszins opgelucht adem. Aan de jarenlange crossmediale zoektocht leek een einde gekomen. De redactieraad stelde wel kritische vragen over de nieuwe strategie, maar de uittocht van de internetredacteuren naar Rotterdam zorgde niet voor een opstand. Net als bij het FD werd het schrijven voor de website gezien als een extra belasting en bovendien resulteerde het vaak in het schrijven van korte nieuwsberichten die zo snel mogelijk online gezet moesten worden. Was het ANP daar niet beter en sneller in? Dat de website na al die geïntegreerde jaren nog steeds niet winstgevend was, droeg ook niet bij aan de multimediale motivatie. Of de scheiding van krant en site daarin verandering kon brengen wisten journalisten van de Volkskrant niet zeker, maar het leek het proberen waard. Er werd tenminste geïnvesteerd in het online platform. Al was er wel sprake van enig wantrouwen tegenover het uit handen geven van de eigen website.

In december, ruim een half jaar na de start van de Persgroep Online, stapt hoofdredacteur Bart Franssen op. Waar de Persgroep een intensievere samenwerking wil met de websites van haar Belgische titels, vindt Franssen dat er voorlopig genoeg stappen zijn gezet binnen de Nederlandse Persgroep Online. Hij ziet het niet zitten nog meer veranderingen door te voeren. Vervolgens wordt bekend dat de internetredacties van Trouw, Het Parool en de Volkskrant terug verhuizen naar Amsterdam waar ze op dezelfde manier blijven werken als in Rotterdam. Daarnaast moeten ze intensiever samen gaan werken met de site van de Belgische zusterkrant De Morgen. Hoofdredacteur Remarque vindt die integratie prima. ‘Dat doen we ook al bij print. Wat er vooral op neerkomt dat De Morgen stukken van ons overneemt. Dat zal online ook wel zo zijn.’ Volgens hem is een capaciteitsprobleem de reden van de terugkeer naar Amsterdam. De online redactie van het AD blijft wel in Rotterdam en gaat content delen met de site van Het Laatste Nieuws, de populaire Persgroeptitel in België.

Bij NOS Nieuws is de zoektocht naar businessmodellen en winstgevendheid van de website niet aan de orde, maar als onderdeel van de Publieke Omroep heeft de NOS wel te maken met de nodige kostenbesparingen. De in 2006 ingezette integratie – waarbij radio, televisie en internet op één redactie zijn ondergebracht – werd door voortschrijdende digitalisering als onvermijdelijk gezien maar ging hand in hand met bezuinigingen. Deze werkwijze is nog steeds leidend en kan als geslaagd worden beschouwd. Voormalig hoofdredacteur Hans Laroes gaf toe dat het de eerste anderhalf jaar na de reorganisatie vooral ging over techniek, software en veranderingen in de organisatie zelf. ‘Het was alles in één keer: reorganiseren, bezuinigingen, digitaliseren. Hierdoor ontbrak lange tijd het journalistieke debat op de redactie.’ Nu de rust al geruime tijd weer terug is, wil de NOS de samenwerking tussen alle platformen nog beter laten functioneren.

Een van die belangrijke aandachtspunten is de overgang van een multi- naar een crossmediale organisatie: de mediale verschillen tussen radio, televisie, internet of mobiel kunnen nog beter worden benut. Het journalistieke verhaal moet toegesneden zijn op het medium waarop het wordt uitgezonden of geplaatst. Daarnaast geeft de hoofdredactie meer prioriteit aan het online platform door middel van een internet-first-benadering. NOS Nieuws is niet langer een bulletinredactie – gericht op uitzendingen op televisie en radio – maar een echte 24-uurs organisatie waarbij nieuws meteen online moet worden geplaatst. De internetredactie moet in die strategie actiever worden, zichzelf in het middelpunt plaatsen en het internet meer als zelfstandig medium laten uitgroeien. Ook moeten er meer verhalen geproduceerd worden die specifiek voor de website zijn bedoeld. Vanaf 2012 worden deze plannen stapsgewijs ingevoerd.

De achteraf wellicht wat utopische ideeën die de hoofdredacties aan het begin van de 20e eeuw hadden over verregaande samenwerking tussen verschillende redacties en mediatypen zijn grotendeels bijgesteld. Nog steeds is de weg naar integratie er één met hobbels en hindernissen. De samenwerking tussen BNR en het FD kwam niet van de grond, de integrated newsroom van de Volkskrant is ontmanteld. Ook de ambities die beide kranten ooit hadden op het gebied van (online)video zijn niet haalbaar gebleken. Tegelijkertijd kiest de FD Mediagroep nu wel voor een samenwerking met Nieuwsuur en voor integratie van krant en online. Waar het FD met de krant inzet op hoogwaardige content achter een paywall, zet de Persgroep in op kwantiteit en snelheid online. NOS Nieuws is met hun crossmediale strategie het meest succesvol. Na enkele lastige beginjaren is dit zowel kostenbesparend als journalistiek interessant gebleken.

Klaske Tameling werkt aan een promotieonderzoek naar mediaconvergentie en crossmediale journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.