— vrijdag 26 april 2013, 09:57 | 0 reacties, praat mee

Hoogleraar suïcidepreventie Kerkhof over rol media

© Duco de Vries

Tim, Fleur, Anass. Jongeren die recent suïcide pleegden. De media besteedden er veel aandacht aan. Wees terughoudend, is het devies van hoogleraar suïcide­preventie Ad Kerkhof. Want dat zelfdoding tot kopieergedrag kan leiden, staat onomstotelijk vast. En realiseer je dat pesten nooit alleen de oorzaak van zelfdoding kan zijn.

Laatste wijziging: 18 maart 2014, 16:24

De druppel die de emmer deed overlopen. Het is volgens Ad Kerkhof een veelgebruikte metafoor bij berichtgeving over suïcide, vaak in relatie tot pesten. ‘Die metafoor klopt niet, want hij impliceert een gladde waterspiegel bovenin de emmer. Als die laatste druppel erbij komt, stroomt de boel over. Zo werkt het niet bij mensen die aan zelfdoding denken. Je kunt daarom beter spreken van een ketel met heksensoep. Het borrelt en pruttelt, mensen zijn bang en paniekerig, vechten tegen dwangmatige depressieve gedachten. Het is een explosief mengsel van onrust in hun hoofd en vervolgens, bam, komt daar nog iets bij – pesten bijvoorbeeld – en dan ontploft de boel.’

Tim Ribberink, Fleur Bloemen, Anass Aouragh. Jongeren die recent in het nieuws kwamen vanwege het feit dat ze zelfmoord pleegden (of zouden hebben gepleegd, want de ouders van Anass bestrijden dit). Kerkhof vindt dat journalisten te gemakkelijk de relatie leggen tussen pesten en zelfdoding. ‘Wie suï­ci­daal is, heeft allerlei problemen. Depressiviteit speelt vaak een rol, maar ook tal van andere zaken: jongeren van wie de ouders niet meer met elkaar praten, drugsverslaving, een crimineel milieu, verkering die uit gaat, huiselijk geweld of seksueel misbruik. Als je depressief bent, met andere problemen kampt en dan ook nog eens gepest wordt – ja, dan kan de boel in je hoofd ontsporen. Journalisten beseffen in mijn ogen te weinig dat suïcide nooit door één ding wordt uitgelokt.’

Het was in feite ook wat Vara-journalist Bert Molenaar wilde aantonen in zijn radiodocumentaire over Tim Ribberink: laten zien dat er een complex van oorzaken ten grondslag ligt aan zijn zelfdoding. Molenaar vroeg zich bovendien af of Ribberink überhaupt wel gepest was. ‘Ik heb dat allemaal niet gevolgd’, zegt Kerkhof een tikje geërgerd. ‘Het klopt dat er wel eens kinderen zijn die verzinnen dat ze gepest worden. Maar dit vond ik zo’n onzin. Waarom die ouders niet even met rust laten? Ze hebben net hun kind verloren. Het maakt me dan verder niet uit of die journalist een punt heeft of niet – hij moet zoiets gewoon niet doen.’

Sensationeel stukje

Kerkhof wordt regelmatig gevraagd commentaar te leveren op indivi-duele gevallen van zelfdoding. ‘Dan mag de deskundige even komen om een toelichting te geven. Liever vertel ik iets over suïcide in het algemeen, maar dat wil de journalist niet, die wil dat ik iets zeg over Tim, Fleur of Anass. Daar heb ik dan niets over te zeggen, want ik ken die gevallen niet en bovendien wil je daar ook geen uitspraken over doen. Het resultaat is vaak een mengeling van een sensationeel stukje over het individuele geval en nog wat halfwas opmerkingen van de deskundige. Een matig artikel kortom.’

Liever ziet Kerkhof dat journalisten eens een andere aanleiding kiezen om een doorwrocht verhaal te schrijven of televisie-uitzending te maken over zelfdoding. Het feit dat de Tweede Kamer erover debatteert, bijvoorbeeld. Of wanneer een boek over het onderwerp verschijnt. ‘Dan zouden ook alle nuances eens goed kunnen worden belicht. Nuances die je niet of nauwelijks vindt in de berichtgeving over Tim of Fleur.’

Maar wat vindt Kerkhof dan bijvoorbeeld van zoiets als de Dag tegen Pesten, die de omroepen KRO en BNN onlangs organiseerden?

‘Ik heb die televisie-uitzending niet gezien’, zegt Kerkhof, ‘maar het kan juist heel nuttig zijn als het gaat om preventie. Mits niet te makkelijk het verband tussen pesten en suïcide wordt gelegd.’

Ethisch dilemma

Paul Witteman schreef in zijn column in de VARAgids dat hij zich opgelucht voelde nadat de burgemeester van Wassenaar in een sms meldde dat hij niet over Anass zou komen praten in Pauw & Witteman. ‘Ineens had ik genoeg van alles wat met de berichtgeving over de arme Anass te maken had.’

In dezelfde column zegt Witteman de burgemeester toch nog een keer te gaan vragen, want ‘het is werk en het moet gedaan worden’.

Is het zo dat Witteman geen keuze heeft, zoals hij suggereert?

Kerkhof: ‘Ik vraag me soms af wat de overwegingen zijn van een televisie-programma om het over een onderwerp als suïcide te hebben. Soms denk ik dat ze het alleen maar doen omdat de concurrentie er ook aandacht aan besteedt. Je kunt dan niet achterblijven.’

Toch raakt zelfdoding aan een ethisch journalistiek dilemma. Moet je terughoudend zijn in je berichtgeving in de wetenschap dat je daarmee mogelijk zelfdodingen kunt voorkomen (zie kader) of moet de journalist zich volgens het adagium ‘Published and be damned’ enkel en alleen laten leiden door journalistieke overwegingen?

Kerkhof: ‘Als ik zeg dat de journalistiek de morele plicht heeft terughoudend te zijn, dan weet ik zeker dat mensen gaan steigeren. Dus dat doe ik niet, het is de verantwoordelijkheid van journalisten zelf.’

Overigens hecht Kerkhof eraan te melden dat het in Nederland meevalt als je het vergelijkt met andere landen. ‘In Engeland kan de berichtgeving heel ranzig zijn, met name in lokale kranten en de tabloids. Journalisten beschrijven suïcides met alle details, mensen worden met naam en toenaam genoemd, er wordt bij wijze van spreken geschreven dat de oorzaak een relatie met de buurvrouw was, die net uit was. Met een foto van de buurvrouw er groot bij. Nee, daar steekt Nederland positief bij af.’

MEDIARICHTLIJN

Ad Kerkhof werkte mee aan een mediarichtlijn, opgesteld op initiatief van de Ivonne van de Ven Stichting. Deze stichting werd opgericht door de nabestaanden van Ivonne van de Ven, een vrouw die suïcide pleegde. Doel is onder andere om suïcidepreventie te bevorderen.

Kerkhof: ‘Er is goed en veel onderzoek gedaan naar kopieergedrag en we weten dat er een verband is met berichtgeving in de media. De Duitse keeper Robert Enke sprong voor de trein en in de maand erna verdubbelde het aantal suïcides op het spoor. Het effect speelt alleen bij mensen die al suïcidaal zijn. Als je dan een beroemd iemand voor de trein ziet springen, dat leidt dat tot gedachten als: “hij durft het wel en ik niet”.

Antonie Kamerling was een mooie, succesvolle man met een lieve vrouw en leuke kinderen. Mensen denken: “als hij met al zijn succes het leven niet aan kan, hoe moet ik het dan aankunnen?” Publicaties over de suïcide van zo’n rolmodel kunnen een heel aanzuigende werking hebben, zeker als er breed mee wordt uitgepakt.’

De mediarichtlijn bevat concrete tips als ‘Geen details’, ‘Wees terughoudend’ en ‘Pas op met BN’ers’. Volgens Kerkhof wordt de richtlijn vooral goed nageleefd door wat oudere journalisten. ‘Jongere journalisten willen een lekker artikel met smeuïge oneliners en vergeten de code of kennen hem niet, althans zo komt het op mij over. Het zou mooi zijn wanneer de richtlijn beter verankerd zou kunnen worden in de dagelijkse journalistieke praktijk.’

Kerkhof is ook een van de initiatiefnemers van 113online, een site en telefoonlijn waar mensen direct terechtkunnen voor een chat of telefoongesprek. ‘113online heeft nog te weinig bekendheid. Het zou levens kunnen redden als journalisten bereid zijn het adres te noemen in hun verhalen over suïcide.’

www.ivonnevandevenstichting.nl

Bekijk meer van

Tip de redactie

Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, coördinator magazine

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.