— vrijdag 21 mei 2010, 10:00 | 0 reacties, praat mee

Wie is baas van de krant?

Uitgevers maken merken van kranten. Ontwikkelen nieuwe producten. Hervonden elan leidt in de praktijk tot een nieuw spanningsveld tussen redactie en directie. Bij De Persgroep Nederland en NRC Handelsblad weten ze daar alles van. ‘De posities moeten opnieuw bepaald worden.’ Laatste wijziging: 17 april 2014, 14:42

‘Kranten bevinden zich in een revolutionaire veranderingsfase’, zegt scheidend hoofdredacteur Birgit Donker van NRC Handelsblad. ‘Het elementaire beginsel van journalistieke onafhankelijkheid staat verwoord in het redactiestatuut. De hoofdredactie beslist over de inhoud. Alleen, kranten zijn ondernemingen geworden. Ze doen op allerlei terreinen aan productontwikkeling. Hoe hou je daarbij dan de journalistieke onafhankelijkheid in stand? De discussie is veel scherper dan voorheen. Dat zorgt voor een spanningsveld. De redactie moet begrijpen dat de uitgever het bedrijf financieel gezond wil houden. De uitgever moet begrijpen dat redactionele onafhankelijkheid het kapitaal is van zijn onderneming. Posities moeten opnieuw bepaald worden.’

De onafhankelijkheid van de redactie wordt niet alleen gewaarborgd door het redactiestatuut, zegt Donker. Journalisten bij NRC Handelsblad houden zich aan de regels uit het interne stijlboek. Dat betekent bijvoorbeeld dat ze geen geschenken accepteren, niet betalen voor informatie en niet actief zijn voor een politieke partij. ‘Daar hoort ook het advertentieconvenant bij. Er mag nooit verwarring ontstaan tussen advertenties en journalistieke inhoud. Daar wilde ik als hoofdredacteur bij betrokken zijn.’

Dat was ze ook. Als lid van de directie van NRC Media was Donker medeverantwoordelijk voor het merk NRC, de strategie en de oplage. Daar ging het fout tussen haar en mededirecteur Gert Jan Oelderink, naar aanleiding van een onderwerp dat president-commissaris Derk Sauer had geagendeerd. Over de aard van het conflict zelf hult ze zich nog altijd in stilzwijgen.

‘Er bestond een onoverbrugbaar verschil van inzicht over de redactionele autonomie. Met die autonomie valt niet te marchanderen. Ik kan me niet voorstellen dat mijn opvolger daar anders over zal denken.’

Het was het tweede conflict in korte tijd. Toen NRC eind februari opende met de val van het Kabinet de nacht ervoor bekritiseerde Sauer openlijk de redactie. ‘Ik wil niet weten wat er is gebeurd, daar zijn andere media sneller in. Ik wil weten waarom het is gebeurd’, zei hij.

Donker: ‘Het staat hem vrij zoiets te zeggen. Alleen is het onhandig dat hij dat in het openbaar deed, dat heeft hij later ook gezegd. Maar het heeft niks met mijn vertrek te maken. Sauer belde me niet, zoals media meldden. We kwamen elkaar tegen. Allebei staan we op het standpunt dat de krant meer duider van het nieuws is geworden met achtergronden en verdieping. Ik geloof wel dat nieuws een cruciaal onderdeel van de krant blijft, zeker nu we door internet ons primaat op nieuws terug hebben. Ik legde Sauer uit dat we als enige krant die dag de val van het Kabinet meldden. Dat resulteerde in 51 procent meer losse verkoop die zaterdag. De Haagse redactie had er in korte tijd ook nog een analyse bij gemaakt. Ook die stond op de voorpagina.’

Ook bij concurrent de Volkskrant vertrekt de hoofdredacteur, zij het om een andere reden. Pieter Broertjes vindt het welletjes na vijftien jaar ‘topsport bedrijven’. De lancering van de tabloid, die bijna 20.000 abonnees opleverde, beschouwt hij als ideaal moment om, na ruim dertig jaar, de krant op 1 juli te verlaten. De Volkskrant stapt een nieuw tijdperk binnen.

Broertjes: ‘De verhoudingen veranderen, dat is waar. Binnen PCM had de hoofdredactie een groter mandaat. ‘Jullie runnen de tent’, zei de uitgever, ‘wij zijn er voor in noodgevallen’. Dat was ook niet ideaal. Ik had best meer betrokkenheid willen zien. Maar goed, nu is er dus een nieuwe eigenaar (De Persgroep, red.). Christian van Thillo heeft er geld in gestoken en wil daarom zeggenschap hebben. Begrijpelijk. Dat is anders dan we gewend zijn, maar niet negatief. Vakmanschap en passie voor de krant kun je de Belgen niet ontzeggen.’

Toch is er al een aardig robbertje gevochten. Van Thillo schrapte flink wat banen bij Trouw en de Volkskrant. Daarnaast drong hij aan op het stopzetten van de in zijn ogen veel te dure website. Die slag won de redactie. ‘Hij is geen bezuinigingsmonster’, oordeelt Broertjes, doelend op succesvolle investeringen; de introductie van de tabloid en een nieuwe marketingstrategie. Bovendien vielen er geen gedwongen ontslagen.

Voorzitter Michael Persson van de redactieraad: ‘De sanering was gezien de huidige marktomstandigheden redelijk noodzakelijk. De snelle aanpak van Van Thillo kun je kil noemen. Het doemscenario dat hij zich met de krant wil bemoeien is echter niet bewaarheid. Tot nu toe hebben we als redactie altijd kunnen doen wat we willen.’

Met spanning kijkt Persson uit naar de benoeming van de nieuwe hoofdredacteur. Stichting de Volkskrant en uitgever hebben allebei het vetorecht bij de aanstelling. De redactie heeft een adviserende stem. ‘Dat wordt de lakmoesproef, de grote test van hoe de verhoudingen liggen tussen redactie en nieuwe eigenaar. Als het goed is zijn we het straks allemaal eens over de nieuwe hoofdredacteur. Natuurlijk wil Van Thillo instemmen met wie er komt. Van de andere kant is afgesproken dat het redactiestatuut wordt gevolgd.’

Wim Teeuwen, die in 1993 promoveerde op Duitse en Nederlandse redactiestatuten, zegt dat het redactiestatuut niet veel voorstelt. ‘Ja, de redactie mag meebeslissen over de nieuwe hoofdredacteur. Maar als de directie nee zegt tegen een kandidaat, dan is het nee’, aldus Teeuwen. Hij verduidelijkt: ‘Wat Sauer deed bij NRC Handelsblad is ongebruikelijk. Directies weten dat ze met zulk soort opmerkingen niet bij de redactie aan moeten komen. Het is niet sjiek. Maar meer ook niet. Een nieuwe eigenaar van een krant is niet gebonden aan het redactiestatuut. De redactie kan alleen via de ondernemingsraad iets bereiken, mits die de bezwaren van de redactie serieus neemt. Het redactiestatuut zelf is een loos document.’

Persson toont zich niet bezorgd. ‘De afspraken zijn gemaakt bij de overname door De Persgroep. De redactie bepaalt de inhoud van de krant. Ook de benoeming van de hoofdredacteur is vastgelegd in een protocol. Ik kan me niet voorstellen dat Van Thillo de redactie tegen de haren in wil strijken.’

Aan Van Thillo kleeft het stigma dat hij invloed uitoefent op de inhoud van de kranten waar hij de baas van is. Broertjes en Persson verklaren dat de praktijk een totaal andere is. Zo ook hoofdredacteur Bart van Doorne van de Belgische zusterkrant De Morgen.

‘De Persgroep is een krantenlievend bedrijf, een ideale omgeving voor De Morgen’, vindt Van Doorne. ‘Wij zijn van A tot Z de baas van de krant. De redactie bepaalt de inhoud, de mix en de toon. De impact van Van Thillo is dat hij Klaus van Isacker (adjunct, red.) en mij heeft aangesteld. Hij deelt onze visie. Een paar keer per jaar komen we bij elkaar. Dan praten we over kranten maken, over de mooiste krant ooit maken Als je hem dan zo hoort praten; ja, Van Thillo zou een goede hoofdredacteur kunnen zijn. Laat onverlet dat we het vaak niet met elkaar eens zijn hoor.’ Broertjes vult aan: ‘De verantwoordelijkheden zijn strikt gescheiden. Het knarst niet tussen redactie en directie.’

Bij het Algemeen Dagblad (AD) greep De Persgroep – lees Van Thillo – wel in. De krant lag op zijn gat, abonnees liepen met duizenden tegelijk weg. De Belgische hand is goed zichtbaar. De veelbesproken spaaractie voor een oranje Kabouter Plopmuts past bij de nieuwe uitstraling van het AD als gezinskrant. En wat Van Thillo niet lukte bij de Volkskrant lukte hem wel bij de Rotterdamse krant; de website moest eraan geloven. Die is nu qua vormgeving een kopie van de Belgische zusterkrant Het Laatste Nieuws. Ook staan er Belgische artikelen op ad.nl. De nieuwe koers staat haaks op die van Jan Bonjer, de hoofdredacteur die juli vorig jaar opstapte.

Voorzitter Louis Du Moulin van de redactieraad: ‘We konden niet anders dan meegaan in de voorgehouden formule. Het hele internetverhaal van Bonjer ging van tafel. Voor De Persgroep is alleen de papieren krant op papier belangrijk. De internetredactie is fors gekrompen en maakt veel meer gebruik van andere media. Binnen die nieuwe formule was geen plek meer voor Bonjer. Hij kon in aanmerking komen voor een soort van ceremonieel hoofdredacteurschap. Daarvoor bedankte hij.’

Wat wil Van Thillo verder met zijn Nederlandse kranten? Dat ze gaan samenwerken en verhalen uitwisselen, zoals het AD doet met Het Laatste Nieuws? Broertjes houdt zich op de vlakte. Er wordt wel al over gesproken, weet Du Moulin. ‘In maart 
waren we bij Het Parool. Ze zijn daar als de dood voor on-Amsterdamse kopij. Onze krant vinden ze daar toch wat te ‘popie’. Toch zie ik het er op termijn van komen, bijvoorbeeld dat de sportredacties verhalen uitwisselen. Eerst moeten de geesten rijp worden gemaakt.’

Internet, de economische recessie en de dalende abonneeaantallen dwingen krantenuitgevers om nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen. Kranten verkopen tegenwoordig boeken, wijn en films en verdienen aan hun websites. Ze ontwikkelen nieuwe abonnementsvormen, maken de krant toegankelijk voor smarthpones en lanceren nieuwe uitgaven.

Juist om het merk NRC te bewaken, koos Donker voor de dubbelfunctie van hoofdredacteur en lid van de directie. ‘Er is heel veel in beweging, dat zorgt voor spanningen’, beredeneert ze. ‘Ook bij verkoopactiviteiten geldt dat een krant niet zo maar een bedrijf is – het is cultureel erfgoed waar zorgvuldig mee moet worden omgesprongen. Onze nieuwe eigenaren hebben beloofd dat te respecteren.’

Ben Rogmans, directeur/uitgever van De Pers, nam het in een opiniestuk (VMM nr. 9, 07.05.10) op voor Donker. Niemand anders dan de hoofdredacteur is verantwoordelijk voor de kwaliteit en inhoud van alles wat onder de naam NRC wordt verkocht, betoogde hij.

Mediawatcher Bart Brouwers vindt dat te ver gaan. Hij bespeurt dat redacties het redactiestatuut en een orgaan als de redactieraad gebruiken om broodnodige vernieuwingen tegen te houden. ‘Volgens mij is de machtsbalans nog niet verschoven, anders zouden de innovaties wel wat makkelijker verlopen. Maar er wordt wel nadrukkelijk aan de poort gerammeld door mensen als Sauer en Van Thillo. En terecht.’ Hij voegt eraan toe: ‘Eerlijk gezegd denk ik dat het vasthouden aan oude structuren een van de belangrijkste oorzaken is van het geleidelijk verder falen van de oude media. Journalistieke startups halen het niet in hun hoofd om structuren met redactieraden, -commissies, plenaire vergaderingen, OR’en wat dies meer zij in het leven te roepen. En dat maakt ze flexibeler, zeker als er een breed gedragen verantwoordelijkheidsgevoel is.’


——-

Bekijk meer van

Tip de redactie

Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, coördinator magazine

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.