Verscholen verhalen
De Publieke Zaak – opgericht door voormalig topadviseurs (McKinsey) Mickey Huibregtsen en Pieter Winsemius – en BNR Nieuwsradio hebben The Fact Club opgericht. Datareporters en wetenschappers gaan het publieke debat voeden met nieuwe feiten op basis van bestaande data.
De Publieke Zaak zag in 2002 het licht. Honderd bekende en minder bekende personen kwamen bij elkaar uit bezorgdheid over hoe de samenleving zich ontwikkelde. Hoewel ieder zijn eigen politieke voorkeur, vakmatige achtergrond en persoonlijke stijl had, was de groep in grote lijnen met elkaar eens: het moest maar eens afgelopen zijn met het wijzen naar de overheid voor ieder probleem. Allerlei partijen, van burger tot ambtenaar en van bedrijf tot non-profitorganistie, kunnen samenwerken in maatschappelijke projecten, zo was de gedachte.
Na tal van publieke projecten en debatten te hebben gehouden richt De Publieke Zaak nu zijn pijlen op het brengen van feiten. The Fact Club wil harde data toevoegen aan het debat op basis van bestaande gegevens (van CBS, CPB, nutsbedrijven etc.). Door ze te combineren of in een andere context te presenteren – in visueel aantrekkelijke factreports.
De onderwerpen moeten aan een aantal criteria voldoen. Er moet een zekere controverse over bestaan, er moeten harde feiten over beschikbaar zijn, iedereen moet er (direct of indirect) mee te maken hebben en het resultaat moet iets nieuws toevoegen.
The Fact Club heeft een ambitieuze lijst van onderwerpen samengesteld. Zo wil het de immigratie in kaart brengen en vragen beantwoorden als: hoeveel mensen komen Nederland binnen; waar komen ze vandaan; wat voor werk doen ze; waar wonen ze, wat verdienen ze en: blijven ze altijd in Nederland?
Algemeen manager Pepijn van Dijk van De Publieke Zaak: ‘We zetten op ieder onderwerp teams van experts, voorgezeten door een onafhankelijk, gerespecteerd en innovatief denker. Datareporters, vormgevers en journalisten selecteren vervolgens samen met wetenschappers de belangrijkste feiten en maken een factreport.’
De afspraken met BNR Nieuwsradio behelzen de multimedia ontsluiting van de reports, aldus Van Dijk. ‘Als ze nieuwe inzichten opleveren via nieuwsberichten op radio en site. Maar ook aan de hand van een aparte rubriek “Feit van de dag”, waarin feiten worden uitgelicht en van achtergrondinformatie voorzien. Daarnaast kunnen de reports dienen als achtergrond voor reportages en duiding. In de rubriek ‘Aan De Slag’ worden de nieuwe data gelegd naast eerder gedane uitspraken van politici. ‘Als ze onvolledig blijken of onwaar, worden ze hiermee in de uitzending geconfronteerd.’
Ook Het Financieele Dagblad doet mogelijk mee. De thema’s worden – naast feitelijke berichtgeving erover – steeds gelanceerd op een dubbele opiniepagina. The Fact Club begint in september – zo is de ambitie – wanneer BNR Nieuwsradio met een gedeeltelijk vernieuwde programmering komt. Hoe lang het project gaat lopen is niet bekend. De factreports worden uiteindelijk gebundeld.
Hoofdredacteur Paul van Gessel van BNR werkt samen met De Publieke Zaak ‘omdat er in dit land veel te veel meningen zijn en te weinig wordt gediscussieerd op basis van feiten. Ik heb niks tegen meningen, maar te vaak wordt een pikante stelling over hoofddoekjes gebruikt om even snel het nieuws te halen, of het vragenuurtje in de Tweede Kamer. Wij willen de discussie van meer feiten voorzien en aannames – over allerlei onderwerpen – die niet kloppen doorprikken.’
Volgens Van Gessel is nog onzeker of het project al in september van start kan. ‘Wij werkenniet met subsidies, dus we moeten nog wel even de fondsen regelen.’
Dat De Publieke Zaak – overigens voor een klein deel – financieel wordt gedragen door de stichting Vrienden van De Publieke Zaak – waarvan de leden niet openbaar zijn – vindt hij geen probleem. ‘In Nederland wordt men dan meteen achterdochtig, maar dit is gewoon een club mensen die de schouders eronder wil zetten. Dat is blijkbaar altijd verdacht. Wij vinden dat beter dan altijd maar naar de overheid kijken.’
-----
Oprichter Stef van Grieken (25) kan er niet bij dat op de gemiddelde redactie in Nederland Teletekst en ANP nog steeds de dominante factoren zijn. De student (technische bedrijfskunde en filosofie) las de afgelopen jaren met regelmaat vijf landelijke dagbladen. ‘Ik kwam tot de conclusie dat het niet zo gek is dat ze jonge lezers verliezen. The New York Times en The Guardian doen gewoon veel leukere dingen. Deze kranten maken zelf nieuws aan de hand van data die op internet beschikbaar zijn en zijn veel creatiever in hun presentatie. Nederlandse journalisten bellen drie mensen, breien de citaten aan elkaar en, hup, ze hebben weer een verhaal.’
Van Grieken steekt zijn mening niet onder stoelen of banken. De Nederlandse overheid is een van de minst transparante in Europa en Nederlandse hoofdredacteuren behoren tot ‘de lafste’ van Europa. ‘In vrijwel alle Westerse landen is de wetgeving op het gebied van freedom of information, met de VS voorop, beter geregeld dan bij ons. In plaats daarvoor de straat op te gaan horen journalisten gezagsgetrouw minister Donner aan, die vertelt dat hij de WOB wil aanscherpen.’
Ondertussen is Van Grieken niet te beroerd zijn kennis te delen met media die datajournalistiek serieus nemen. Zoals NRC Handelsblad dat – nadat Joris Luyendijk als Nieuwspoort-rapporteur constateerde dat er wel erg veel onder de pet blijft op de Haagse vierkante kilometer – met behulp van onder meer datajournalistiek licht wil werpen op het gesloten bolwerk van het Binnenhof. Van Grieken: ‘Lobbyisten hoeven er niet te worden geregistreerd en hun namen en belangen zijn niet openbaar, om maar eens wat te noemen. We weten ook niet wie de PVV betaalt of – misschien nog wel erger – het CDA. Het ledenbestand van Nieuwspoort is ook niet openbaar. We zijn veel geslotener dan de VS, waar overheden en federale diensten hun complete boekhouding op internet zetten. Mensen die er ‘verspild geld’ tegen komen krijgen kunnen een percentage verdienen van een voorgestelde besparing.’
De makke hier is volgens Van Grieken dat het vak nog uitsluitend als ‘letterendiscipline’ wordt gezien, terwijl het omgaan met data vanuit de informatica steeds belangrijker wordt. ‘WikiLeaks koos niet voor niets voor The Guardian; ze wisten dat er ook programmeurs op de redactie werken.’
Op zijn computer laat hij visualisaties zien van data. ‘Hier’, wijst hij naar zijn scherm, ‘geven we een andere werkelijkheid van de CO2-uitstoot als gevolg van de aswolk van de vulkaanuitbarsting op IJsland. Door data erin te betrekken van het grote aantal vliegtuigen dat wereldwijd aan de grond bleef staan vanwege het gevaar van de wolk, bleek de totale uitstoot veel minder groot.’
Het is een klein voorbeeld van hoeveel verhalen er verscholen liggen op het internet, aldus Van Grieken. Opnieuw hamert hij op transparantie: ‘Overheden moeten hun data bruikbaar aanbieden, en dat gebeurt veel te weinig. De Volkskrant kreeg voor een special over verpleeghuizen – na een WOB-verzoek – 10.000 statische PDF-bestanden, waarmee je digitaal volstrekt niet uit de voeten kunt. Een enorme klus. In landen als Spanje, Denemarken en Engeland bestaat al een wettelijk recht op het bronbestand. Nederland loopt daarin erg achter.’
Totale openheid, zoals het volledig op internet zetten van diplomatieke cables (WikiLeaks) gaat hem te ver. ‘We hebben een diplomatieke dienst nodig zolang we geen wereldregering hebben. Het is onzin om dat te negeren en die vertrouwelijke informatie klakkeloos te lekken.’
NRC-redacteur Thalia Verkade – die in het verleden onder meer onthulde dat prinses Mabel haar Wikipedia-pagina vanuit het Koninklijk Huis aanpaste en de digitale oorlogsstrategie van de Navo beschreef – is een van de weinige journalisten die de ‘letterendiscipline’ combineert met die van data. Als vervolg op het ‘antropologische’ onderzoek van Luyendijk in Den Haag probeert ze zelf de cijfers die onder ‘de kaasstolp’ verscholen liggen naar boven te halen. Bijvoorbeeld door na te gaan waar parlementariërs na hun Kamerlidmaatschap terechtkomen. Ze nam recent de 306 Kamerleden die tussen 2000-2010 de Tweede Kamer verlieten onder de loep. Uitkomst: de grootste groep – 27 procent – bleek openbaar bestuurder te zijn geworden: minister, staatssecretaris, commissaris van de koningin, dijkgraaf, burgemeester of wethouder. 12 procent werd bestuurder in een organisatie. Van 11 procent werd niets meer vernomen.’
Met whizzkid Van Grieken werkt ze samen voor de rubriek ‘Toeval of niet’, waarin ze met gegevens van het Parlementair Documentatie Centrum, maar ook data van sociale media als Facebook een eventueel old-boys-network bloot legt door inzichtelijk te maken wie in Den Haag elkaar waarvan kent. Verkade: ‘Het is work-in-progress. Je kunt niet alle datasets die je hebt zomaar online zetten. Vanwege privacy. Het kost veel tijd om precies dat uit de beschikbare data te filteren wat je openbaar wilt maken. Je wilt niet dat als “bijvangst” allerlei privé-gegevens op straat liggen die voor het punt dat je wilt maken niet ter zake doen.’
TITLE: Factclub voor de feiten
KEYWORDS:
DATE: 06/03/2011 09:00:00 AM
Praat mee