Jutta Chorus over haar boek Alma’s dochters: ‘Als we dat koffertje niet hadden gevonden, zou ik dit boek niet hebben geschreven’

Lili Veenman, die ik al langer ken, vertelde me in de zomer van 2021 over haar overgrootvader. Die zou nou wel eens een mooi onderwerp zijn voor een journalist, vond ze. Hij had namelijk een belangrijke rol gespeeld bij de verheffing van de landbouwschool in Wageningen tot hogeschool.

Als je eenmaal een biografie hebt geschreven, zoals ik over Beatrix, dan krijg je vaker voorstellen als deze. En ik moet bekennen dat ik maar met een half oor luisterde naar de werken van deze Anton Berkhout. Totdat Lili over zijn vrouw begon, haar overgrootmoeder Alma. Díe had pas een avontuurlijk leven gehad. In Duitsland geboren, naar Nederland verhuisd en toen ze 18 jaar was in haar eentje overgestoken naar Indië om een man te trouwen. Toen ze na zes weken aankwam op de rede van Batavia, bleek hij in de tussentijd te zijn overleden. Wilde ze niet liever terug naar haar familie? Nee, ze bleef in Indië en werd schooljuf die lesgaf in het paleis van de sultan van Djokja.

Dat vond ik meteen interessanter. Lili vertelde me over haar grootmoeder, haar moeder en haar tante. Allemaal bijzondere vrouwen, pioniers op hun eigen terrein. ‘Ik moet nog ergens een koffertje hebben waar papieren en brieven van hen in zitten’, zei Lili, maar ze wist niet meer waar het lag. Ze hoopte dat het niet was weggeraakt bij alle verhuizingen. Van Amsterdam naar Rome, van Rome naar Thoiry en van Thoiry uiteindelijk naar Collevecchio, een middeleeuws Italiaans plaatsje aan de rand van een schitterende vallei waar ze me dit verhaal vertelde.

Ik logeerde bij haar en vond in een kast een Air France-koffertje. Hét koffertje. Ik ritste het open en we zagen stapels dagboeken, brieven, foto’s, documenten. Het waren de relikwieën van de levens van Alma en haar dochters. ‘Ik ben benieuwd wat ze ons te vertellen hebben’, zei Lili.

Als we dat koffertje niet hadden gevonden, zou ik dit boek niet hebben geschreven. Nu kon ik deze vrouwen als het ware van binnenuit beschrijven. Alle geluk en verdriet, alle verwachtingen en teleurstellingen hadden ze beschreven, voor zichzelf, of aan elkaar. Die documenten vormen de basis waarop mijn boek staat. Ik heb in archieven, in kranten, in boeken kunnen verifiëren wat ze schreven en ik heb wat ik vond gebruikt om de vrouwen te plaatsen in hun tijd.

Het boek is daarmee ook een geschiedenis van anderhalve eeuw Nederland, zijn koloniën en Europa. Een emancipatiegeschiedenis, om precies te zijn. Want de vrouwen leefden in een mannenwereld, waarin ze hun talent en esprit altijd ondergeschikt moesten maken aan de ambities van hun mannen. De ene man was aardig en gul, de andere een rotzak. Maar ze waren allemaal haantje de voorste. Daarom heeft het boek ook een diepere bedoeling dan het zuiver biografische. Ik kon deze vrouwen hun stem teruggeven voordat ze in de schemer van de geschiedenis zouden verdwijnen.