Hoe het onderzoek van de Volkskrant naar DWDD aan het rollen kwam

‘Mijn vriendin had me al weken amper gezien’, lacht Bormans voorzichtig in een café op steenworpafstand van INIT, waar de krant gevestigd is in Amsterdam. De barman kijkt geïnteresseerd op zodra hij doorheeft waar het gesprek aan tafel over gaat. Hij blijft een tijdje rond de tafel drentelen.

Bormans en zijn vriendin namen de zaterdagochtend na publicatie de trein naar Vlissingen. De reis was al ruim van tevoren geboekt en gepland als verjaardagscadeau. Een rustig weekendje uitwaaien was het niet. De telefoon van Bormans bleef onophoudelijk rinkelen. Dat hij juist in dát weekend even elders was, bleek toeval te zijn.

‘We wisten lang niet wanneer we zouden publiceren.’ Met een lach: ‘Dat weekendje weg was niet helemaal goed getimet.’ Het artikel en de daaropvolgende follow ups sloegen in als een bom in Hilversum, en ver daarbuiten. Daarom wil Bormans wel met Villamedia praten, maar pas nu de storm een beetje is gaan liggen. In hoeverre dat mogelijk is. In het gesprek wikt en weegt hij z’n woorden.

‘Ze hadden aspiraties, verwachtingen….’
Het waren een paar heftige weken en maanden voor Bormans en zijn collega’s. Niet alleen omdat het een intensief onderzoek was, maar ook omdat hij ‘tientallen’ voormalig medewerkers van DWDD sprak. ‘Dat waren gesprekken waarin oudere én jongere redacteuren zich bloot durfden te geven. Het waren ook mensen van onze leeftijd, die vertelden wat het inhoudt om bij je állereerste baan in de “Champions League”, zoals dat genoemd werd door Van Nieuwkerk en eindredacteuren, van de Nederlandse televisiewereld terecht te komen. Ze hadden aspiraties, verwachtingen… werken met Matthijs van Nieuwkerk én prominente mensen uit de cultuur, sport en politiek. Een baan waar je heel veel verwachtingen van hebt, maar waarvan je niet weet wat normale arbeidsomstandigheden zijn.’

‘Dat is ook logisch want iedereen zei: dit hoort erbij, zo gaat dat bij DWDD. Veel beginnende redacteuren waren in de twintig. In het begin van je carrière heb je natuurlijk allerlei twijfels. Als je vervolgens dusdanig geïntimideerd en toegeschreeuwd wordt dat je een burn-out of psychische klachten krijgt, dat is dan heftig. Dat kwam wel binnen bij mij. Je bent er maanden mee bezig: je lééft het verhaal. Dat is ingrijpend en indringend. Maar het is ook je werk…. Je leert het scheiden van de emoties. Maar de ingrijpende verhalen hebben mij zeker niet onberoerd gelaten. Het had mij ook kunnen overkomen.’

Bormans maakt zich ‘uiteraard geen enkele illusie’ dat hij op dezelfde plaats wél zijn mond had opengetrokken over de misstanden. ‘Dat iemand als Hugo Borst bij Renze Klamer zegt dat hij zou ‘terugblaffen’, vind ik eerlijk gezegd een beetje potsierlijk en makkelijk praten als je dat niet zelf hebt meegemaakt.’

BOOS
Het onderzoek kwam gedeeltelijk aan het rollen door de onthullingen van ‘BOOS’ over de misstanden op de werkvloer bij The Voice of Holland. BOOS wordt door BNNVARA gemaakt, dezelfde omroep als DWDD. Ook de berichtgeving van de Volkskrant rondom Mai Spijkers en uitgeverij Prometheus zorgde ervoor dat verschillende oud-medewerkers gingen reflecteren op de werkomstandigheden bij DWDD en bereid bleken om met de krant te praten.

BNNVARA speelde jarenlang een kwalijke rol

‘BNNVARA omschrijft zichzelf als een ideële mediaorganisatie die zich inzet voor een open, gelijkwaardige en rechtvaardige samenleving.’ Toen de onthullingen over The Voice naar buiten kwamen, dachten veel voormalig redacteuren van DWDD: ‘“Ho eens even, er is nog een verhaal dat nog niet volledig naar buiten is gekomen en waar jullie zelf [BNNVARA] jarenlang een kwalijke rol in hebben gespeeld. Dat gevoel werd versterkt door een rapport van de Raad van Cultuur waarin de kwestie van The Voice slechts het “topje van de ijsberg” genoemd werd. Die verschillende dingen kwamen samen: allerlei factoren die de vlam onder de oud-redacteuren van DWDD deed ontbranden. Toen besloten we daarin te duiken.’

Maar toen de onderzoeksjournalisten aan hun onderzoek begonnen, hadden zij nog geen flauw idee van de ‘schaal en omvang’ die het verhaal later zou hebben - acht pagina’s in het zaterdagkatern van de krant.

Veel bronnen aarzelden om mee te werken, anderen wilden dat juist helemaal niet

Net zoals veel andere journalisten hadden Bormans en zijn collega’s ook al eerder zo nu en dan verhalen uit de wandelgangen gehoord over de werkcultuur bij DWDD. Maar die verhalen bevestigd én ‘on record’ te krijgen, is een tweede. Bovendien bleek het veel heftiger te zijn dan de verhalen die al langer bekend waren. ‘Veel bronnen aarzelden om mee te werken, anderen wilden dat juist helemaal niet. En de meeste bronnen wilden alleen meewerken als ze geanonimiseerd werden opgevoerd in het artikel.’

‘En dat is volkomen te begrijpen. Met al die korte contracten en machtige figuren in Hilversum… Matthijs van Nieuwkerk, Frans Klein en andere omroepdirecteuren die nog steeds invloedrijke posities hebben binnen de televisiewereld. Dat was echt ingewikkeld. Maar we hebben er ook de tijd voor genomen. Maandenlang hebben we gesprekken gevoerd: niet twintig, niet dertig maar wel zeventig bronnen om die hele periode te kunnen overzien en recht te doen aan de vele nuances.’ 

Het grondige onderzoek van de Volkskrant en de focus op een systeem in plaats van op individuen werkte in het voordeel om de twijfel onder (potentiële) bronnen weg te nemen.

‘Men kreeg door dat wij een serieus, grondig en groot opgezet onderzoek deden dat zich niet alleen richtte op Matthijs van Nieuwkerk, maar ook op de omroep. Veel redacteuren waren niet rancuneus richting Van Nieuwkerk, maar zagen nu wél in dat ze in een systeem opereerden dat hen niet in bescherming nam en waardoor mensen ziek zijn geworden, uit zijn gevallen en er psychische schade aan overhielden. Sommigen van hen hebben daar tot op de dag van vandaag last van.’

Het verhaal zong al langer rond
Zeker mediajournalisten zaten al weken te wachten op het onderzoek van de Volkskrant, waar Bormans samen met onderzoeksjournalisten Maud Effting en Willem Feenstra maandenlang aan werkte. Het zong al een tijdje rond dat de krant met ‘iets’ bezig was rondom DWDD.

In juni 2022 schreef De Telegraaf al over ‘misstanden’ bij een ‘populair tv-programma bij de NPO’ waar een ‘angstcultuur’ zou heersen.

‘Er gaan geruchten dat de Volkskrant werkt aan een onthullend artikel over Matthijs en zijn jaren bij De Wereld Draait Door’, schreef Mediacourant in augustus 2022. ‘Er wordt al héél erg lang gewerkt aan een artikel over een zekere talkshowhost. […] Wie? Dat ga ik nu niet te berde brengen’, zei schrijver Ronit Palache in talkshow Khalid en Sophie (óók van BNNVARA, red). ‘Another day, another Volkskrant waarin geen letter over een zekere voormalige talkshowhost te vinden is’, schreef Rob Goossens, mediaverslaggever bij RTL Boulevard, op 5 november op Twitter.

René van der Gijp wist half november in Vandaag Inside te melden dat Van Nieuwkerk ‘het artikel heeft gelezen’. Dat klopt niet, zegt Bormans: ‘Van Nieuwkerk kreeg donderdagavond 18 november het stuk onder ogen’. In televisieprogramma Shownieuws zei Bart Ettekoven dat hij ‘voor de brievenbus lag te wachten op de Volkskrant, en ik denk Matthijs van Nieuwkerk ook.’

Maar door de aard van het onderzoek - media over media – en het spannende onderwerp was de kans groot dat uitlekte dat er een onderzoek gaande was. ‘We spraken met veel mensen die nog steeds in de media werken. Daarnaast gaat het ook om een alom geprezen en geliefde presentator die achter de schermen een ander gezicht kon hebben. Dat kan natuurlijk ook op bovengemiddelde belangstelling rekenen van juice channels en mediablogs.’

‘Juice channels waren schadelijk voor onderzoek’
Uiteindelijk gingen de geruchten over het aanstaande artikel een eigen leven leiden, zegt Bormans. ‘Vooral de berichtgeving van de juice channels en mediablogs waren vervelend’, blikt hij terug. Zij verspreidden geruchten die gewoon ‘niet waar waren’.

‘Dat is schadelijk voor de mensen over wie het gaat, niet alleen voor onze bronnen, maar ook voor Van Nieuwkerk en voor de zuiverheid van ons journalistieke proces.’ Uit allerlei hoeken kregen de onderzoeksjournalisten de vraag voorgelegd: wanneer komt het nou? Daar waren ze ‘niet erg gevoelig’ voor, zegt Bormans. ‘Als je gedegen onderzoek wil doen, dan moet je daar de tijd voor nemen.’

Het was lang niet vanzelfsprekend dat Bormans in de journalistiek zou eindigen. Hij werd ‘per toeval’ aangenomen bij De Groene Amsterdammer. Eerst solliciteerde hij als fellowship, maar hij had weinig journalistieke ervaring. Dus mocht hij het als stagiair proberen. Daarvoor ambieerde hij eigenlijk een carrière in de wetenschap, al twijfelde hij over wat hij nou precies wilde.

Daarna belandde Bormans als stagiair bij de Volkskrant, kwam toen in het ‘talententraject’ terecht en sinds een half jaar heeft hij een contract bij de krant als mediaverslaggever. Eigenlijk komt hij dus net echt kijken in de journalistiek. ‘Ik werk nu bijna twee jaar bij de Volkskrant en heb andere grote verhalen gemaakt. Maar niet met deze impact, nee, dat zeker niet.’

Vervolg
In bepaalde kringen gaan sinds de publicatie van de Volkskrant geruchten rond dat de krant aan soortgelijke publicaties werkt. Als Bormans daarnaar gevraagd wordt, twijfelt hij eventjes en neemt hij de tijd om zijn antwoord te formuleren.

‘We hebben inderdaad veel tips binnengekregen…’, zegt hij uiteindelijk. ‘Zowel over de mediawereld als daarbuiten. Zoals hoofdredacteur Pieter Klok al meermaals zei: “Eventuele nieuwe verhalen moeten wel iets nieuws vertellen.” Je wil niet op dit pad precies dezelfde verhalen maken, het moet wel iets nieuws en iets anders blootleggen. We zijn zo druk geweest in de afgelopen tijd, we moeten alles op een rijtje gaan zetten.’

Uiteindelijk was het voor Bormans ook erg leerzaam om met collega’s Maud Effting en Willem Feenstra – doorgewinterde onderzoeksjournalisten – samen te werken. ‘Om met zulke collega’s samen te werken is voor mij uiteraard een zeer stimulerend. We nemen ons werk heel serieus, maar tegelijkertijd is er ook veel ruimte voor humor en relativering. Dat is voor mij een ideale combinatie.’