Geen ‘Han Lips’ meer in Het Parool: ‘Anonieme columns zijn niet meer van deze tijd’

Elke week kwamen er op de redactie van de Amsterdamse krant brieven en e-mails binnen, gericht aan ‘beste Han’ of ‘meneer Lips’. Dat kwam ook terug in de reacties op de recensies: ‘Volgens Han Lips is een kind dat kanker krijgt het ergste wat je kan overkomen ‘, reageerden lezers onlangs.

Maar in feite bestaat ‘Han Lips’ helemaal niet. Het is een publiek geheim dat de televisierubriek in Het Parool wordt geschreven door een poule aan redacteuren.

Lips eindigde zelfs op de lijst van ‘meest invloedrijke personen in de media’, terwijl het geen mens van vlees en bloed is. Soms mailden talkshowredacties naar de krant of ‘Han’ kon aanschuiven aan tafel om over nieuwe tv-programma’s te praten.

List
De reden waarom ooit voor het pseudoniem werd gekozen is eenvoudig. Het Parool is een relatief kleine krant en kan het qua bezetting niet opbrengen om één redacteur voltijd over televisie te laten schrijven. Dus werd er in de jaren 80 van de vorige eeuw een list bedacht.

Indertijd waren pseudoniemen in kranten nog algemeen geaccepteerd. Destijds kondigde Hannie Lips namens de KRO kinderprogramma’s aan. Het leverde haar de koosnaam ‘Tante Hannie’ op. Zodoende werd Han geboren.

Andere tijden
De tijden zijn echter veranderd, vertelt mediaverslaggever Stefan Raatgever, nippend aan zijn koffie in het INIT-pand in Amsterdam-Oost. In september van vorig jaar begon Raatgever – die eerder bij het AD werkte – als mediaverslaggever bij de krant. En bij het begin van zijn nieuwe portefeuille vond Raatgever het, samen met Jan Pieter Ekker – chef Kunst en Media -, tijd voor een gesprek over het anonieme karakter van de columns.

De twee vonden elkaar algauw op dit thema. ‘Juist nu het vertrouwen in de journalistiek laag is, moeten we transparant zijn. Een pseudoniem past daar niet bij’, vindt Raatgever.

Er moest alleen nog flink wat water door de Amstel stromen voordat de discussie beslecht was, legt Raatgever uit. ‘De hoofdredactie was het snel met ons eens, maar we zijn in september begonnen met praten en pas in mei werd de beslissing naar buiten gecommuniceerd.’

Er stond laatst zo’n leuk stukje van jouw collega Han in de krant

Afgezien van de bezwaren tegen de anonimiteit stuitte Raatgever tijdens zijn werkzaamheden vooral op praktische problemen. Zat-‘ie tegenover een mediapersoonlijkheid voor een interview, zegt de geïnterviewde: “Er stond laatst zo’n leuk stukje van jouw collega Han in de krant, wie is dat eigenlijk?”. Tsja. Leg dat maar eens uit.

Mild
In het woud van televisieopinies is de kritiek van de rubriek opvallend. Waar veel collega-recensenten er vaak met gestrekt been ingaan en persoonlijke tirades tegenover programma’s of personen optikken en programma’s vaak tot de grond afbranden, is Lips vaak mild – soms juist jubelend of geeft hij commentaar met een kwinkslag.

De rubriek, legt Raatgever uit, is bedoeld zodat de lezer ’s ochtends met een glimlach op het gezicht de krant dichtslaat aan de eettafel. Op de redactie van Het Parool circuleert sinds de ‘omwenteling’ van Lips in mei een ‘Lipsstijlgijds’. Die is vooral in het leven geroepen met het oog op de toekomst.

Inleven
‘Alle redacteuren die nu voor de rubriek schrijven’, legt Raatgever uit, ‘kunnen zich moeiteloos inleven in het personage Lips’. ‘Als houvast voor de nieuwe situatie, maar vooral met het oog op de toekomst, waarin op den duur ook nieuwe schrijvers zullen aantreden, zijn de uitgangspunten op papier gezet.’

Een kwinkslag, een lofrede, een leuk, klein detail, een signalering van iets moois dat een groter kijkpubliek verdient. De lezer kan het in ieder geval waarderen, want de tv-recensie prijkt meestal bovenaan het meest-gelezen lijstje van de krant. ‘Met gestrekt been erin gaan past niet bij de traditie van Het Parool’, zegt Raatgever.

De redacteuren gebruiken de rubriek niet om op de man te spelen of persoonlijke vetes uit te vechten. Het is niet zo dat Raatgever zich inhoudt als hij een te recenseren persoon zelf kent of moet interviewen, verduidelijkt hij. ‘Het is echt een kwestie van hoe we de rubriek bedoelen. We denken dat onze lezers niet zitten te wachten op persoonlijke vendetta’s of ander hak- en smijtwerk.’

Het Parool is in de ogen van Raatgever sowieso een ‘glas halfvol-krant’, ‘We leveren liever opbouwende kritiek. Of, nog liever, schrijven over aanraders op tv.’

Traditie
Traditie is bij Het Parool deels waar de kurk op drijft. De krant kwam voort uit het verzet in de Tweede Wereldoorlog en houdt vast aan haar wortels. Daarom staat er nog steeds de leus ‘Vrij, onverveerd’ op de voorpagina – afkomstig uit het Wilhelmus.

Zou het kind niet met het badwater worden weggegooid?

De discussie over het ‘afschaffen’ van een traditie lag daarom gevoelig. ‘Zou het kind niet met het badwater worden weggegooid?,’ was de vrees die op de redactie klonk. Maar anderzijds is het voor een krant ook belangrijk om met de tijd mee te gaan. ‘In de vorige eeuw zag je het vaker, anonieme columns of rubrieken’, zegt Raatgever. ‘Nu zie je het zelden meer. De tijden veranderen, wij dus ook.’

Ter redactie was er de vrees dat wellicht de interesse in de columns af zou nemen als ze persoonlijk ondertekend werden, daarom is de ‘Han-huisstijl’ in ere gehouden – net zoals de luchtige en prikkelende schrijfwijze. En nog steeds prijken de columns bovenaan de meest-gelezen-lijstjes.

Reacties
De belangrijkste vraag was eigenlijk: wat vindt de lezer ervan? De reacties, zegt Raatgever, kun je kortweg in drie kampen scharen. ‘Ongeveer de helft van de reacties bestond uit verbazing. Mensen die tot op dat moment helemaal geen idee hadden gehad dat Lips niet echt bestond. Over de verandering zelf, zeiden ze niets of waren neutraal. De andere helft was ongeveer gelijk verdeeld tussen voor- en tegenstanders.’ Dat heeft vooral een kleine echo van de schaakrubrieken die in de afgelopen weken en maanden uit verschillende dagbladen zijn verdwenen.

De columns zijn relatief kort – circa 300 woorden –, daarom is het de kunst om snel tot de kern van je verhaal te komen, legt Raatgever uit. ‘Het is een kwestie van je even boos of heel blij maken’, en de woorden rollen uit je vingers. Verwacht niet het klassieke beeld van een tv-recensent die tot diep in de nacht herhalingen zit terug te kijken en aantekeningenboekjes vol schrijft: meestal heeft Raatgever al een idee waar hij over gaat schrijven als de televisie aangaat.

Het werkt een beetje zoals hij concertrecensies schrijft, legt hij uit. ‘Tijdens de show noteer je op je telefoon wat je leuk, opvallend, spannend of knap vond.’ Eenmaal achter de computer wordt het zo een verhaal.

Deadline
Nu Het Parool net zoals andere DPG-kranten vroeg naar de drukker gaat, is het gekkenwerk om een ‘verse’ column in de krant te plaatsen. Rond half negen ’s avonds ‘zakt’ de krant – je kunt het Journaal niet eens afkijken. De lezers van de papieren krant lopen daarom één dag achter, online verschijnt de column na lezing van de ochtendploeg rond half acht ’s ochtends.

Wat is een échte goede ‘Lips’? Raatgever noemt direct de – tot dusver – best gelezen recensie van dit jaar, opgeschreven door zijn collega Bart van Zoelen. ‘Die was wat mij betreft precies zoals de rubriek na het afscheid van Han moet zijn. Lichtvoetig, grappig, maar ook kritisch. Je voelde dat Bart probeerde iets van de aantrekkingskracht en het meningencircus van het Songfestival te begrijpen, maar het lukte hem gewoon niet.’ “In dat opzicht is een Parool-redacteur, in tegenstelling tot Han Lips, ook maar een mens.”