Er is krapte op de journalistieke arbeidsmarkt: Waar blijft iedereen?

‘Ik ben nu al uren bezig met de roosters voor juli en augustus. Ik sta bekend om mijn opmerking “dat is een uitdaging”. Maar dit is echt niet grappig meer.’ In een Twitter-bericht deelt verslaggever en eindredacteur Patrick Huisman zijn frustratie. De krapte op de arbeidsmarkt maakt het moeilijk nieuwe mensen te vinden die aan de slag willen bij Dtv, een samenwerkings­verband tussen diverse lokale omroepen in Brabant. ‘Waar zijn toch al die jonge, talentvolle journalisten die de allerleukste startersbaan zoeken?’

De krapte op de arbeidsmarkt bereikte begin 2022 een recordniveau, becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor iedere honderd werklozen waren er in het eerste kwartaal van het jaar 133 banen. Hoewel harde cijfers voor de journalistieke sector ontbreken (structureel onderzoek daarnaar is er niet), blijkt uit een rondgang van Villamedia dat de krapte ook in de journalistiek voelbaar is.

Dunnere spoeling
‘Op een recente vacature voor een regioverslaggever, kwamen maar vier reacties binnen’, vertelt Corine de Vries, hoofdredacteur regionale dagbladen bij Media­huis. ‘Toen we zochten naar een online redacteur om een zwangerschapsverlof op te vangen, hebben we de vacature helemaal niet kunnen invullen. Dus zette iedereen op de redactie maar een tandje bij.’

Toen De Vries bijna tweeënhalf jaar terug aantrad in haar functie, had ze geen probleem mensen te vinden. Op een vacature kwamen vaak zoveel goede reacties binnen dat ze een eigen ‘talentenpool’ aanlegde. Kwam er een functie vrij, dan kon ze die vaak snel vullen met een van die jonge talenten. ‘Maar die pool is een stuk leger. Talenten worden meteen na hun studie weggeplukt.’

De spoeling is volgens De Vries nu ook dunner vanwege het coronavirus. Tijdens de pandemie studeerden minder nieuwe journalisten af. In het studiejaar 2020/2021 reikten de diverse journalistiekopleidingen in ons land samen 399 diploma’s uit. In het jaar voor de corona-uitbraak waren dat er nog 423. En in studiejaar 2017/2018 nog 466. Of dat zo blijft, is afwachten: de opleidingen journalistiek namen voor het nieuwe studiejaar samen meer studenten aan dan ooit.

Dat vacatures soms lastig te vullen zijn, komt volgens Elske Schouten ook deels doordat er meer banen zijn. Bij NRC, waar Schouten adjunct-hoofdredacteur is, werken aan het eind van dit jaar meer mensen dan toen het jaar begon. Die groei zit vooral in de onderzoeksredactie. ­Het afgelopen jaar is NRC volgens Schouten anders gaan werven, met name voor functies met een tijdelijk karakter. We waren lang gewend dat nieuwe collega’s “kwamen aanwaaien”. De laatste tijd zetten we veel gerichter vacatures uit.’

Meer te kiezen
Op die vacatures komen nu aanzienlijk minder reacties dan een paar jaar geleden. Waar NRC eerder tachtig sollicitatiebrieven kreeg op een functie, zijn dat er nu twintig. ‘De kwaliteit van sollicitanten veranderde niet’, aldus Schouten. ‘Het is niet zo dat alleen de goede overblijven. Dat we minder brieven krijgen is niet per se erg. Er hoeft natuurlijk maar één sollicitant tussen te zitten die goed bij de functie past.’

Meer plekken om te werken betekent meer vacatures. Een blik op de vacaturebank op Villamedia bevestigt dat beeld. Waar er in 2020 in totaal nog 1100 vacatures werden geplaatst, waren dat er in 2021 ruim twee keer zoveel. Het aantal journalistieke vacatures bij kranten, vakpers, radio en televisie verdrievoudigde zelfs. Tegelijkertijd liep het aantal journalisten dat thuis zit met een WW­-uitkering de laatste jaren alleen maar terug.

Bij meer aanbod heb je meer journalisten nodig, aldus René Sommer, hoofdredacteur Journalistiek bij KRO-NCRV. Ook die omroep heeft soms moeite om mensen te vinden. Soms denk ik weleens: ‘Waar blijft iedereen? Willen mensen niet bij ons werken?’ Sommer vermoedt dat een deel van het probleem wordt veroorzaakt doordat studenten minder animo hebben om de journalistiek in te gaan. ‘Ik vraag me af of de toegenomen intimidatie van journalisten daar een rol in speelt.’

Thomas Bruning, algemeen secretaris bij de NVJ, ziet de toegenomen dreiging ook als een van de mogelijke factoren die het moeilijker maken mensen te vinden. ‘Ik vermoed dat het een complex aan factoren is: journalisten op leeftijd die met pensioen gaan, meer budget voor uitbreiding op het gebied van bijvoorbeeld digitaal en podcasts, vertrek van freelancers naar beter betaald werk en minder aanwas omdat het beroep als minder aantrekkelijk wordt ervaren. Deels vanwege de lage beloning en deels vanwege de toegenomen dreiging.’

Verleiden
Van het dozijn media dat Villamedia sprak, gaven alleen Het Financieele Dagblad en Follow the Money (FTM) aan weinig last te hebben van krapte op de arbeidsmarkt. ‘We zijn de laatste jaren flink gegroeid, maar we zetten niet zo vaak vacatures uit’, aldus Arne van der Wal, medeoprichter en co-hoofdredacteur van FTM. ‘Meestal scouten we in het informele circuit. Zo hebben we vaak snel geschikte redacteuren kunnen werven. Alleen bij gespecialiseerde functies is het soms lastiger. Zo zoeken we nu al een tijdje naar iemand met kennis van de financiële sector. Maar die waren altijd al moeilijk te vinden.’

Veel andere nieuwsmedia doen naar eigen zeggen nu meer moeite om mensen aan zich te binden. ‘De tijd dat nieuwe mensen uit zichzelf naar ons toe kwamen, is wel voorbij’, aldus RTL Nieuws-hoofdredacteur Ilse Openneer. ‘Vooral bureauredacteuren die onderwerpen kunnen uitzetten en items voor televisie kunnen maken, zijn lastig te vinden. Terwijl zij het goud voor onze redactie zijn.’

Openneer vervolgt: ‘Je ziet echt dat de arbeidsmarkt aan het veranderen is. Alleen een vacature uitzetten en hopen dat mensen daarop afkomen is wat ouderwets.’ Inmiddels zoekt RTL Nieuws veel vaker mensen via haar eigen netwerk. De nieuwszender startte ook een traineeship, waarbij net-afgestudeerden ervaring op kunnen doen. ‘En we proberen te laten zien wat er zo mooi is aan bij ons werken. We laten regelmatig sollicitanten een dag meelopen, zodat zij kunnen kijken of wij bij hen passen. We zijn ook bezig met het oprichten van een campus, waarmee onze werknemers trainingen en workshops kunnen volgen. Een baan is meer dan alleen een goed salaris. Je wilt mensen ook de kans geven om te groeien.’

Traineeships zoals die van RTL Nieuws, worden op meer plekken gezien als een uitkomst. Omroep Brabant gaat er in september mee starten. Bij DPG Media loopt zo’n project al een tijdje, waarbij met name mensen van buiten de sector worden aangetrokken. ‘Mensen vinden is lastig, maar we maken het ons ook niet per se makkelijk. We willen graag meer diversiteit in onze redactie brengen, omdat dat onze journalistiek relevanter maakt’, aldus Gert-Jaap Hoekman, hoofdredacteur bij NU.nl, dat onderdeel is van DPG Media. ‘Als we nu een nieuwe sportredacteur zoeken, gaat de voorkeur uit naar een vrouw. Want dat perspectief missen we. Ze zijn er wel, maar ze zijn wel lastiger te vinden.’

Naast zelf opleiden is het aantrekken van de juiste nieuwe journalisten een kwestie van verleiden geworden, aldus Hoekman. ‘We draaien van origine op jonge honden. Dat doen we nog steeds, maar we zijn ook meer ervaren journalisten gaan aantrekken. Die hadden zich misschien nooit voorgesteld dat ze bij een nieuwssite zouden werken. We moeten hen dus laten zien wat we doen en wat onze visie is. Onderzoeksjournalist Harm Ede Botje heb ik bijvoorbeeld binnen gehaald tijdens een boswandeling. Mensen verleiden bij je te komen werken is soms echt maatwerk.’

Dit artikel verscheen al eerder dit jaar in Villamedia-magazine.