‘In den beginne was de Shoah’
Oud-voorzitter Knesset schreef controversieel boek
‘Ik ben tegen politici die de Holocaust exploiteren om de wereld te dwingen Israël te steunen.’ Dat zegt Avraham Burg in een interview naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van zijn boek The Holocaust is over. We must rise from its ashes, dat afgelopen maandag 25 januari werd gepresenteerd in De Balie in Amsterdam.
29 januari 2010 | Freke Remmers
Een bezoek van Avraham Burg blijft nooit onopgemerkt. Het is dan ook een opmerkelijke boodschap die de oud-voorzitter van het Israëlische parlement en de World Zionist Organization uitdraagt. Nota bene iemand die opgroeide in een gezin dat aan de basis stond van de Israëlische staat (zijn vader was decennialang minister voor de Nationaal Religieuze Partij) en die zich in het hart van de Israëlische politiek heeft bewogen, verkondigt dat de Holocaust te dominant aanwezig is in de Israëlische samenleving: ‘Hij is de bron van alles, en hij absorbeert alles. Dit is zo sterk, dat ik soms het begin van de Bijbel zou willen herschrijven: “In den beginne was er de Shoah en de aarde nu was woest en ledig.”’
Trauma
Burg acht de alom aanwezigheid van de Holocaust niet meer dan normaal maar plaatst kanttekeningen bij het overmatige gebruik ervan door Israëlische politici. ‘Als iemand wordt getraumatiseerd, wordt zijn leven erdoor gedomineerd. Je denkt eraan, je vraagt je af waarom het is gebeurd, je krijgt schuldgevoelens en wordt agressief. Wat voor het individu geldt, geldt voor het collectief. Er was een megagroot misbruik van de Joden zo’n zestig à zeventig jaar geleden, maar de leiders van Israël moeten inzien dat we nu in een ander tijdperk leven. Ik kan het niet aanzien als premier Netanyahu over Ahmadinejad zegt “het is opnieuw 1938”. Het is geen 1938! We hadden geen staat, geen machtig leger, geen onvoorwaardelijke steun van de belangrijkste Westerse supermachten in 1938. Het is dus geen 1938. Is Ahmadinejad een probleem? Het antwoord is ja. Vormt hij een uitdaging voor Israël en het Westen? Het antwoord is ja. Is hij Hitler? Nee! Zo’n vergelijking is een farce. Ik ben tegen politici die de Holocaust exploiteren om de wereld te dwingen Israël te steunen.’
‘Er komt een dag dat de laatste getuige van de Holocaust overlijdt. Er zullen geen nazi’s en geen overlevenden meer zijn. Op die dag zal de Holocaust getransformeerd worden van een persoonlijke ervaring naar een herinnering. Wat doe je dan? Ga je het verleden kopiëren en herhalen om voor altijd onder de schaduw van het trauma te leven, of schuif je langzaam, hoe pijnlijk ook, van trauma naar vertrouwen?’
‘Dat geldt niet alleen voor Israël. Denk ook aan de Europese Unie en Rusland. Willen jullie echt dat miljoenen Russen een stem krijgen in de EU? Het antwoord is nee. Waarom? Vanwege de bloedige geschiedenis van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de jaren van de Russische tsaren et cetera. Die kwesties zijn ook nog niet opgelost. Bij ons is het intensiever omdat we in het enige Westerse land leven dat constant in oorlog is. Vragen van oorlog en vrede, van leven en dood, zijn bij ons fysiek meer aanwezig. Wij gaan in dezelfde gemoedstoestand verder als in de Tweede Wereldoorlog. We hebben er nooit bij stil kunnen staan dat er een alternatief is. Op het moment dat we een pauze inlassen, zullen we met jullie op gelijke voet staan. Nee, ik hoop zelfs dat we beter zullen zijn. Het nieuwe xenofobische discours in Europa laat zien dat niet iedereen de les van zestig jaar geleden heeft geleerd.’
Toch staat het bestaansrecht van Israël in sommige landen nog steeds ter discussie. Als tegenargument wordt vaak de Holocaust opgeworpen. Als Israël zich daar niet langer op mag beroepen, wat is dan de legitimatie van Israël? Burg reageert enigszins verbolgen: ‘Ik argumenteer niet. Heeft Nederland het recht te bestaan? Als je die vraag niet stelt over Nederland, dan stel je hem ook niet over Israël. Anders meet je met twee maten. Israël bestaat. Meng je je in het debat over het bestaansrecht van Israël, dan legitimeer je de vraag. De vraag bestaat niet.’
Debat
De publicatie van zijn boek The Holocaust is over. We must rise from its ashes, in het Nederlands vertaald als De Holocaust is voorbij. Afrekenen met Hitlers erfenis, stuitte in Israël op groot verzet. Hoewel het voor Burg niet altijd makkelijk was – hij heeft niet langer recht op een plekje op de Mount Herzl, waar Israëlische politici worden begraven – is hij blij dat er een debat is ontstaan. ‘Sommige mensen steunden mij, sommige mensen waren absoluut tegen mij. Maar er was tenminste discussie. Dat was het doel van het boek: bijdragen aan het publieke debat.’
‘Ik realiseerde me dat Israël een efficiënt koninkrijk zonder profetie werd. Terwijl het Israëlische volk erg utopisch is, heeft het politieke systeem van Israël geen utopie, geen richting, geen hoger doel. Ik trok mij terug uit de politiek om uit te zoeken wat mijn hoger doel is.’
‘Mijn utopie is de terugkeer van het gesprek tussen Joden en niet-Joden. In de negentiende en vroege twintigste eeuw bestond er een intellectuele, filosofische en existentiële discussie tussen Duitse Joden en niet-Joden. Denk aan Felix Mendelssohn, Sigmund Freud, Walter Benjamin, Hannah Arendt en zo meer. Het debat werd bruut vermoord in de Tweede Wereldoorlog en blokkeerde. Ook nu raken Joden, zowel in Israël als in Amerika, steeds meer geïsoleerd en we missen het universalisme om nog langer bij te kunnen dragen aan de wereldbeschaving. Ik geloof dat het universalistisch humanisme zal terugkeren zodra het gesprek weer op gang komt. Ik geloof dat het discours met de wereld en met de regio geheel zal veranderen zodra Israël de uitspraak “nooit meer voor de Joden” verruilt voor “nooit meer voor de mensheid”.’
‘Ik deelde deze ideeën met mijn kinderen en met het publiek. Ik hoopte dat andere politici mijn boodschap zouden oppikken en uitdragen.’ Of dat ook echt gebeurd is? Burg is voorzichtig. ‘Nee, het is… Geef het tijd. Er gebeurt iets, maar schrijven heeft een langzame impact.’
Vredesproces
Niet alleen op Israël maar ook op Europa en de Verenigde Staten heeft Burg kritiek. Desondanks ziet hij voor hen een rol in het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen, ook al groeit in beide regio’s de kritiek.
‘Ik ben niet iemand die zegt “als je Israël bekritiseerd ben je een antisemiet”. Iemand kan van Israël houden en toch een scheiding tussen de twee naties willen. En als Israël doorgaat met de expansionistische kolonisatiepolitiek moet het berispt worden. Ik heb geen problemen met dergelijke opvattingen op voorwaarde dat men onderscheid blijft maken tussen het gehele Israëlische volk en de kolonisten en de regering. Rechtse regeringen steunen de tweestatenoplossing niet en staan kolonisten – vooral bestaande uit religieuze fanatici die elke vorm van vrede willen voorkomen – toe zich in de bezette gebieden te vestigen. Elke regering die geen verzoening en vrede promoot, is een problematische regering. Maar men moet ook de fouten van de Palestijnen niet uit het oog verliezen.’
‘Het drama van de regio is dat wij noch zij een kans missen een kans te missen. Daarom gaat het niet om kanten kiezen in dit conflict. Alleen Europa en Verenigde Staten moeten voor elkaar kiezen en samen als een verantwoordelijke en neutrale volwassene naar het Midden-Oosten afreizen en met een interventiemacht de strijdende partijen scheiden. Alleen kunnen we het niet meer!’
Een jaar geleden sprak Burg de hoop uit dat Barack Obama inderdaad een dergelijke stap zou zetten. Zijn presidentschap beloofde een nieuwe dialoog tussen Hamas en Israël. Een jaar later is Burg teleurgesteld, maar hij hoopt nog steeds. ‘Ik werd bewogen door zijn redevoering in Caïro, hoewel het niet makkelijk was voor Israëlische oren. Het was een briljante toespraak van de leider van de vrije wereld in het hart van het Egyptische, islamitische werelddeel. Woorden zijn belangrijk, maar daden zijn belangrijker. En hij doet niks! Simpelweg niks. Ik hoop, ook voor hem, dat hij wakker wordt. Een Amerikaanse terugtrekking uit Irak is immers onmogelijk zonder een regeling tussen Irak en Syrië, en tussen de Palestijnen en Egypte. Als Obama onze component niet oplost, zie ik een stabiele toekomst in Irak met zorgen tegemoet. Ik wil dat hij iets doet en niet alleen praat. Hij praat te veel.’
Volgens Burg is vrede bovendien niet het eindstation. Als het eenmaal zover is zullen andere kwesties vragen om een oplossing. Bijvoorbeeld de terugkeer van de gevluchte Palestijnen. Burg pleit voor een strikte scheiding van Palestijnen en Israëliërs. ‘Als Palestijnse vluchtelingen terug zouden mogen keren naar Israël, zou Israël een tweede Palestijnse staat worden. Zij zouden immers in de meerderheid zijn. Het is dus niet logisch een vredesovereenkomst te tekenen die twee staten creëert voor de prijs van één. De eerste fase van de betrekkingen tussen de twee naties is separatie, niet integratie. Israëlische kolonisten moeten terugkeren, maar daar tegenover staat dat Palestijnse vluchtelingen niet teruggaan naar hun oorspronkelijke land. Laten we eerst maar zien hoe we naast elkaar functioneren. De mix van de afgelopen veertig tot vijftig jaar heeft slechts ellende gebracht.’
Avraham Burg
De Holocaust is voorbij. Afrekenen met Hitlers erfenis
306 p. Ambo|Anthos, € 22,95