‘Olympische spelen van de geschiedenis’ geopend
Dag 1 van het International Congress of Historicial Sciences
Zondag 22 augustus. Historici van over de hele wereld laten het IJ links liggen – uitzonderingen daargelaten die toch stiekem een blik werpen op de Kruzenshtern en de Amerigo Vespucci. Terwijl de massa zich langzaam voortbeweegt op de Veemkade, genietend van Sail2010, zit het Auditorium van het Amsterdams Muziektheater vol met de echte geschiedenisliefhebbers. Daar vindt namelijk de officiële opening van het International Congress of Historical Sciences (ICHS) plaats.
23 augustus 2010 | door Freke Remmers
‘Water als een factor in de geschiedenis’ is het openingsthema. Open deuren laten zich nog steeds makkelijk intrappen. Het Leidse Kunst Uitschot Team heeft speciaal voor de gelegenheid een ingenieus muziekinstrument uitgevonden: de Rain Machine. Het geval doet denken aan de film The Prestige (2006) waarin twee illusionisten concurreren om de gunst van het grote publiek door steeds grotere machines in te zetten voor hun goocheltrucs.
Twee musici bespelen de Rain Machine, begeleid door een klein orkest, en warempel: er komt nog muziek uit ook. Het instrument zorgt tijdens de korte film Regen (1929) van Joris Ivens voor de bijbehorende weergeluiden: pingpongballen in een grote buis doen denken aan het tikken van de grote druppels. Zelfs een paraplu wordt ingezet om het gevaarte te ‘bespelen’. Bijzonder is het in ieder geval.
Een enkel Afrikaanse kostuum en Indiase sari geven kleur aan het publiek. De sfeer is gemoedelijk, vooral als tijdens de borrel de eerste contacten tussen de Aziatische, Afrikaanse, Amerikaanse en Europese congresgangers gelegd worden. Netwerken is immers hét doel van het ICHS, de ‘Olympische Spelen van de geschiedenis’.
Die duren nog tot en met aanstaande zaterdag. Historisch Nieuwsblad doet dagelijks verslag van alle bijzondere lezingen, debatten, borrels, ontmoetingen en al het andere wat een international geschiedenis congres met zich meebrengt.
Morgen weer een dag.
Het verschil tussen ‘macht’ en ‘macht’
Dag 2 van het International Congress of Historical Sciences
Maandag 23 augustus. ‘I was completely wet this morning,’ zegt de één opgewekt tegen de ander. ‘Same for me,’ is het antwoord. Het zijn de voor de hand liggende openingszinnen op deze eerste echte congresdag van het ICHS. Het was natuurlijk de goden verzoeken als je ‘water’ als openingsthema neemt. Vandaag wordt gekenmerkt door het water dat met bakken uit de hemel komt. Welkom in Nederland!
24 augustus 2010 | door Freke Remmers
De congresgangers houden de moed erin. ‘That’s better,’ is het Spaanse commentaar als het een keer droog is. ’s Middags breekt zelfs het zonnetje door, wat het gelijk aangenamer maakt om van de ene naar de andere congreslocatie te lopen. Die liggen namelijk verspreid over het stadscentrum: van de UvA-Aula tot het Amsterdams Muziektheater en van het Bushuis tot het Universiteitstheater.
In de Oude Lutherse Kerk waar nu de Aula van de Universiteit van Amsterdam gevestigd is, waan je je in Brussel. ‘3. English, 4. Français’ staat er geschreven boven het tolkenhokje waar twee dames de lezingen vertalen. Duits, Italiaans, Zweeds, Chinees, in de koffiepauzes hoor je het allemaal. De voertalen van het congres zijn Engels en Frans, maar zij die het één of het ander niet spreken, worden op hun wenken bediend. Althans, in de grotere zalen. Bij een kleinere lezing in de Oudemanhuispoort moet je het met de eigen talenknobbel stellen.
Het is hard werken voor de tolken. Lezingen duren van 9 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur, een hele dag dus waarin een heleboel informatie op ze afkomt. Specialisten zijn het niet, ze weten alleen globaal iets van geschiedenis af. Het wordt ze extra lastig gemaakt als sprekers spelen met taal en het verschil in betekenis tussen Franse en Engelse woorden willen benadrukken. Want hoe moet je pouvoir en puissance anders in het Engels vertalen dan power? Overigens bestaat hier in het Nederlands ook maar één woord voor, namelijk ‘macht’.
Hoe frustrerend voor historici die in discussies altijd zeer gesteld zijn op heldere definities.
Eerstejaartjes
Dag 3 van het International Congress of Historical Sciences
Dinsdag 24 augustus. ‘Wat kunnen wij als eerstejaartjes inbrengen?’ vraagt Marieke Knol zich vertwijfeld af. Niet alleen ‘echte’ wetenschappers bezoeken het ICHS, ook aanstormende historici proeven er alvast van de academische wereld.
25 augustus 2010 | door Freke Remmers
Studenten van de Rijksuniversiteit Groningen Marieke Knol (22), Lili Barakat (20) en Rolf Nijmeijer (19) grepen de kans met beide handen aan: voor een schamele € 50,- (speciale studentenprijs) zagen zij het wel zitten om zich een week lang te laten vermaken met historische lezingen en gratis borrels in de Nederlandse hoofdstad. ‘Zo’n groot congres komt maar één keer naar Nederland, daar moet je van profiteren,’ aldus Lili, die het dan ook niet begrijpt dat zo weinig Nederlandse studenten te porren waren voor het congres.
Zoals het academici betaamt, zijn de Groningers kritisch. ‘Het is leuk, maar ouderwets. Het is niet interactief en er wordt te veel van je verwacht dat je passief luistert naar papers die letterlijk opgelezen worden.’ Liever hadden de drie gezien dat er meer discussie was en er meer vragen gesteld mochten worden. Hoewel, dat laatste hadden ze waarschijnlijk zelf niet gedaan. ‘Wat kunnen wij als eerstejaartjes inbrengen?’ Marieke geeft er een positieve draai aan: ‘het geeft wel een historisch gevoel dat de lezingen zo ouderwets gegeven worden.’
Rolf is te spreken over de inhoud, die voldoet aan zijn verwachtingen vooraf. De dames hadden echter hogere verwachtingen en vinden dat er weinig nieuwe informatie gegeven wordt, een opmerking die al eerder gehoord werd van Pieter Stokvis van de Open Universiteit van Amsterdam.
‘Maar de algemene indruk is positief! Je ontmoet veel nieuwe mensen en je doet ideeën op voor essays.’ Marieke, Lili en Rolf zijn bang dat alleen hun negatieve opmerkingen genoteerd worden. Rondkijkend in het Oost-Indisch Huis, het voormalig VOC-hoofdkantoor, zegt Lili: ‘De gebouwen zijn geweldig. Ook UvA-studenten komen hier niet.’
Ondertussen in het Holland History House
Dag 4 van het International Congress of Historical Sciences
Woensdag 25 augustus. In het Holland History House gaat Valentijn Byvanck, directeur van het Nationaal Historisch Museum, in discussie met Jürgen Kocka, in de jaren tachtig een van de initiatiefnemers van het Deutsches Historisches Museum in Berlijn. Byvanck vindt het Duitse museum te neutraal en daarom geen voorbeeld voor het nog te realiseren NHM.
26 augustus 2010 | door Freke Remmers
Tijdens hun dagelijkse live talkshow The Remains Of The Day in het Holland History House vragen presentators Hans Goedkoop en Jouke Turpijn aan Kocka en Byvanck, wat het NHM kan leren van het DHM. Ook in Duitsland ontstond in de jaren tachtig een breed maatschappelijk debat, toen bondskanselier Kohl het idee lanceerde om een nationaal historisch museum op te richten.
‘Mensen waren bang dat de regering de Duitse geschiedenis zou stroomlijnen en zuiveren van haar zwarte bladzijdes, een soort manipulatie door de staat,’ herinnert Kocka zich. Maar ‘de meeste van die angsten zijn niet uitgekomen. De meeste positieve verwachtingen trouwens ook niet. Kohl wilde dat het museum het gespleten Duitsland zou samenbinden, maar dat is niet gebeurd.’
In Nederland is op het moment een soortgelijke discussie gaande. Volgens Byvanck moet een museum mensen aan het denken zetten in plaats van pasklare antwoorden geven. ‘We kennen alle geschiedenisfeiten wel. Een handboek van de Nederlandse geschiedenis presenteren is dus saai.’ Het DHM vindt Byvanck te neutraal. ‘Dat museum doet niemand pijn. Een museum dat juist vragen oproept, is veel interessanter.’
Het DHM is nu een goedlopend museum. Dat geeft hoop voor zijn Nederlandse tegenhanger. ‘Maar zelfs als het museum er niet komt, dan heeft de discussie in ieder geval aangetoond dat geschiedenis belangrijker is geworden voor een groter publiek. Het is een motor voor het denken over geschiedenis,’ zo sluit Byvanck af.
Het Holland History House is tijdens het ICHS het trefpunt voor iedere geschiedenisliefhebber. Ook niet-congresgangers kunnen vanaf 17 uur ’s middags terecht op de binnenplaats van het Amsterdams Historisch Museum om te genieten van talkshows, livemuziek en een drankje. Lezers van Historisch Nieuwsblad krijgen korting op de entreeprijs.
Dringen in het Rijksmuseum
Dag 5 van het International Congress of Historical Sciences
Donderdag 26 augustus. Nadat de congresleden de laatste dag hebben horen samenvatten in het Holland History House, is er ruime gelegenheid de stad te verkennen. Het zouden geen historici zijn als zij niet dolgraag de belangrijkste Amsterdamse musea zouden willen ontdekken. Allerlei musea in de stad zetten deze week daarom speciaal voor de congresgangers hun deuren in de avonduren open.
27 augustus 2010 | door Freke Remmers
Vanavond zijn de meesten te vinden in het Rijksmuseum, dat speciaal voor het ICHS tot in de late uurtjes open is. Althans, dat was het idee. Vlak voor half acht gaat het tempo waarmee de stroom bezoekers langs de Keukenmeid van Johannes Vermeer en de zelfportretten van Rembrandt loopt, gestaag omhoog. Enkele studenten rennen in lichte paniek nog snel langs de belangrijkste werken. De bewakers lijken iedereen zo snel mogelijk het museum uit willen.
‘Gisteren waren er zo weinig mensen in het museum dat vandaag is besloten eerder te sluiten,’ weten de medewerkers van de garderobe. Woensdagavond had het Rijksmuseum speciaal voor het ICHS een avond story telling georganiseerd. Curatoren van het museum vertelden verhalen over de collectie, zoals over de welbekende Nachtwacht. Er was echter op hetzelfde moment een belangrijke receptie van de Stad Amsterdam gaande in De Bazel, waar dan ook het hele ICHS te vinden was. Het Rijksmuseum telde die avond slechts 26 bezoekers.
Vanavond is de animo juist groot: zo’n 100 tot 150 congresleden vergapen zich aan de portretten van Frans Hals en zijn tijdgenoten. Bij de ingang staan er nog meer te popelen om naar binnen te gaan, maar die druipen, nadat ze zijn geweigerd, teleurgesteld af.
De leraar van het leven
Dag 6 van het International Congress of Historical Sciences
Vrijdag 27 augustus. ‘Zoals een kapitein moet weten of zijn schip een oorlogsschip of een handelsschip is, zo moet een staatsman het karakter kennen van het land dat hij bestuurt. De geschiedenis leert welk karakter dat is.’ De Groningse geschiedfilosoof Frank Ankersmit parafraseert Leopold von Ranke (1795-1886) om te benadrukken dat geschiedenis wel degelijk nut heeft voor de niet-academische wereld, in het bijzonder voor de politiek. De Romeinse senator Cicero zei het al: historia magistra vitae est: geschiedenis is de leraar van het leven.
28 augustus 2010 | door Freke Remmers
Hadden we de huidige economische crisis kunnen voorzien als we wat beter naar het verleden had gekeken? Ja en nee. Is deze ‘Great Recession’ te vergelijken met de ‘Great Depression’ van de jaren dertig? Ja en nee. ‘De crisis van 2008 volgt ruwweg hetzelfde patroon als eerdere economische crises, maar elke crisis heeft een eigen context. De tegenwoordige tijd is geen spiegel van het verleden, maar een product daarvan,’ zegt Jürgen Kocka tijdens één van de laatste sessies van het ICHS. Volgens hem is een nieuwe Wereldoorlog bijvoorbeeld niet te verwachten, omdat er dit keer geen alternatieven (fascisme of communisme) zijn voor het in diskrediet gebrachte kapitalisme.
In de politieke arena wordt geschiedenis regelmatig ingezet voor de retoriek. In Nederland kennen we allemaal Balkenende en zijn ‘VOC-mentaliteit’. De Amerikaanse emeritus hoogleraar Metageschiedenis Hayden White noemt het voorbeeld van de laatste Amerikaanse presidentsverkiezingen, waarin zowel Hillary Clinton als Barack Obama die verkiezingen bij voorbaat al historisch noemden. ‘We kunnen geschiedenis maken,’ zei Obama. ‘Dit is geen geschiedenis die iemand anders overkomt. Het overkomt ons,’ zei Clinton. Historici zijn niet altijd even blij met zulke vergelijkingen.
Dat de wisselwerking tussen geschiedenis en politiek ook vice versa werkt, maakt de zaak van de Colombiaanse historicus Diana Gomez pijnlijk duidelijk. In het Holland History House doet zij haar verhaal: hoe haar vader, ook een historicus, verdween en vermoord werd, hoe zij eveneens werd geïntimideerd vanwege haar kritische opstelling tegenover de regering en hoe zij nu in de Verenigde Staten in ballingschap haar beroep uitoefent.
Ook het volgende gastland van het ICHS, China, staat niet bekend om de vrijheid van meningsuiting. Of dit gevolgen heeft voor het ICHS, only time can tell. Of zijn de problemen waar het antropologische congres IUAES in het Olympische jaar 2008 tegenaan liep - het congres werd door de Chinese regering op het laatste moment afgezegd en uitgesteld tot 2009 - een duidelijke les uit het verleden?
Nieuwe projecten
Laatste dag van het International Congress of Historical Sciences
Zaterdag 28 augustus. De laatste foto’s worden genomen, de laatste woorden van afscheid uitgesproken en de laatste organisatoren bedankt. Vandaag is dan ook de laatste dag van het ICHS en de congresleden keren terug naar huis. Emeritus hoogleraar Juan M. Maiguashca van de York Universiteit te Toronto (Canada) blikt terug.
28 augustus 2010 | door Freke Remmers
Juan M. Maiguashca komt uit Ecuador, maar werkt al sinds 1972 in Canada. Hij is gespecialiseerd in historiografie. Zijn paper voor dit congres ging over marxistische geschiedschrijving in Latijns-Amerika. ‘De Europese archieven zijn goed georganiseerd, die in Latijns-Amerika niet. Datzelfde geldt voor de Europese bibliotheken.’ Tussen de twee continenten bestaan volgens Maiguashca grote verschillen in de praktische kant van historisch onderzoek. ‘In Latijns-Amerika zijn bibliotheken maar enkele dagen per week open en dan ook nog maar enkele uren per dag. Onderzoek kost daardoor veel tijd en geld, omdat je soms maar twee of drie dagen per week echt kan werken.’
Voor Maiguashca resulteert het ICHS 2010 in een nieuwe publicatie. Tijdens de sessie waarin hij zijn paper presenteerde, ontmoette hij eindelijk de gezichten die horen bij de namen wiens geschriften hij gebruikte voor eigen onderzoek. ‘Dat helpt om nieuwe projecten te ontwikkelen. Zo gaan wij onze papers samen publiceren in boekvorm.’ Voor de geïnteresseerden: het verschijnt onder de titel Marxist history in the twentieth century.
‘Hét gespreksonderwerp op dit congres was de vraag, hoe ben jij hier gekomen?’ vertelt Maiguashca. Naar eigen zeggen is hij één van de weinigen die het hele congres heeft bijgewoond. ‘De meesten bleven maar één of twee nachten. Ze komen, presenteren hun paper en gaan weer weg.’ Dat verklaart het enorme verschil tussen het totale aantal deelnemers (1287) en de opkomst tijdens de sluitingssessie (ongeveer 100). ‘Hun universiteit betaalt de helft of een derde van de kosten, waardoor ze een week lang in een hotel gewoonweg niet kunnen betalen,’ licht Maiguashca toe.