Zo maak je ideeën jatproof

1. Geef niet je hele verhaal weg
Misschien wel de belangrijkste tip: geef niet je hele verhaal weg. Vertel wel wat je verhaal inhoudt en wat je wilt doen, maar houdt ook belangrijke informatie (zoals namen of plaatsen) voor jezelf. Geef bijvoorbeeld je bronnen niet zomaar af. Maar deel ook weer niet te weinig! Een opdrachtgever bellen en zeggen dat je een schitterend verhaal hebt, maar dat je verder niets kwijt kan werkt juist tegen je. De kunst is om een redactie lekker te maken, zonder meteen alles uit de doeken te doen.

2. Verkoop jezelf
Verkoop niet alleen je verhaal, maar ook vooral jezelf! Waarom ben jij nou juist diegene die dat verhaal moet maken? Komt dat door je gevatte schrijfstijl die zo fijn past bij een reportage over hoe je een koe slacht? Of heb je een netwerk in de hackerswereld waar niemand ook maar bij in de buurt komt? Maak heel duidelijk dat je de enige bent die het verhaal kan maken. Andere verkoopargumenten: persoonlijke ervaring, ooggetuigen, opleiding of bewezen expertise.

3. Kader je idee in
‘Ik wil iets doen met…’ is geen idee. Sterker nog: het indienen van een breed idee zonder sturing werkt juist tegen je. Brede ideeën ketsen vaak af. Maar ondertussen heb je toch een zaadje geplant in het hoofd van de redactie. Het staat mensen altijd vrij om geïnspireerd te raken. En ook om zelf concrete invalshoeken te kiezen en vervolgens een verhaal te gaan maken. Ben dat voor!

4. Denk aan je doelgroep
Spits je idee toe op het medium dat je benadert. Het lijkt een gegeven, maar veel freelancers gaan daar nog wel eens de mist in. Zorg dat je weet wie je voor je hebt en maak goed duidelijk waarom je verhaal juist past bij de krant of het tijdschrift dat je benadert.

5. Voorkom dubbel pitchen
Spit de afgelopen jaargangen en edities van een blad of krant door voordat je een verhaalidee indient. Nog beter: houdt kranten en bladen gewoon continu bij. Je weet dan of je verhaal misschien niet al een paar maanden geleden geplaatst is. ‘Dubbel pitchen’ staat erg slordig en ongeïnteresseerd.

6. Bedenk meerdere invalshoeken
Een artikel researchen kan veel werk zijn. Verzin daarom meerdere invalshoeken bij een verhaal. Dat helpt niet alleen je verhaal goed toe te spitsen op een medium, maar zorgt er ook voor dat je het op meer plekken uit kan zetten. Dan heb je in het geval van ‘ideetje lenen’ tenminste niet al die research voor niets gedaan.

7. Mailen is killing
Heb je een echt goed idee? Niet op de mail gooien, maar bellen! Mailen komt afstandelijk en lui over. Vooral bij opdrachtgevers die jou niet kennen. Bel en maak een afspraak. In andere woorden: ga op de koffie om over je idee te praten. Zo ziet de redactie meteen wie je bent. Bijkomend voordeel: je kunt zo de redactie ook veel beter inschatten.

8. Een grote don’t!
Ideeën kunnen niet beschermd worden, maar de uitvoering van een idee wel. Je kunt je plannen gedetailleerd op papier zetten en het uitgewerkte idee bij de Belastingdienst laten voorzien van een datumstempel. Klinkt slim, maar maakt op voorhand een vijandige indruk op je opdrachtgever. En dat werkt dan weer tegen je. Niet doen.

9. Schrijf je veilig
Aan een al geschreven verhaal kun je wel weer rechten ontlenen. Weet je zeker dat je iets bijzonders hebt? Schrijf dan het verhaal en pitch dát! Zorg er wel voor dat je ook echt een scoop in handen hebt, anders is het verloren tijd.
 
10. Maak jezelf nodig
Denk niet dat je uniek bent. Er zijn maar zoveel ideeën in de wereld. En veel journalisten kijken naar dezelfde bronnen, zoals persberichten of tweets. De kans dat ideeën dan eens overlappen is groot. Ben creatief. Als je een eigen draai aan een verhaal weet te geven voorkom je dat je idee gestolen wordt. Overtuig je opdrachtgever van je expertise. Zorg ervoor dat het in ieder geval lijkt alsof je de enige bent die het verhaal op de door jou bedachte manier kan maken.

11. Maak afspraken
Heb je een enorme scoop te pakken? Maak eerst afspraken met de redactie voordat je teveel prijs geeft. Geef de opdrachtgever een lekkermakertje en vertel ze dat je best meer wilt vertellen, maar wel onder voorwaarde dat je het verhaal zelf mag maken. Is het echt een belangrijk verhaal? Zet die afspraken dan ook op papier. Ga daarin ook weer niet te ver (want onnodig werk) en doe het alleen als je écht een scoop hebt.

12. Heb geduld
Een geweldig idee ingediend en na twee dagen nóg geen reactie? Rustig! Redacties hebben meer te doen. Bel niet al na twee dagen met de vraag wanneer je kan beginnen. Je komt dan ontzettend wanhopig over. En redacteuren houden niet van dat gedram.

13. Bescherm je bronnen
Ben je wel genoodzaakt om namen van bronnen te noemen omdat dat je pitch versterkt? Spreek dan eerst met je bronnen af dat ze alleen met jou praten. Win hun vertrouwen. Zorg dat je bronnen loyaal aan je zijn, door bijvoorbeeld veel tijd in ze te investeren. Pitch jij dan een verhaal en noem je je bronnen, dan kun je er in ieder geval redelijk zeker van zijn dat ze niet met anderen praten. Zeker als je ze ook vraagt dat niet te doen. Vooral bij belangrijke nieuwsverhalen laat een verhaal zonder bronnen zich slecht jatten. 

14. Bewijs jezelf
Nieuwe opdrachtgever? Tsja, die kent jou natuurlijk niet nog. Dus moet je wel even bewijzen dat je fatsoenlijk werk kunt leveren. Verwijs daarom naar eerder werk en zet die stukken het liefst online. Bijlagen in een mail worden soms over het hoofd gezien.

15. Niet dreigen
Word het idee voor je stuk toch ‘geleend’? Dreig dan niet meteen met een rechtszaak. De kans dat je wint is klein (bewijs het maar eens) en het kost veel geld en stress. En je verliest er een klant mee. Zomaar op je laten zitten dan? Nee, ook niet. Stuur een luchtig bericht waarin je zegt dat je het tof vindt dat je idee in het blad teruggekomen is en vraag of je de redactie misschien ergens anders mee kan helpen. Het klinkt een beetje als door het stof gaan, maar je laat er vooral mee zien dat je de zakelijke relatie op wilt bouwen.

Voor het pitchen en beschermen van dit artikelidee gebruikte Nick Kivits onder andere tips 1, 2, 4, 5, 8, 10, 12 en 15.

Gejat? Of toch niet?

Begin er met een willekeurige freelancer over en de voorbeelden van gestolen ideeën vliegen je spreekwoordelijk om de oren. Maar wanneer dat idee dat jij aangeboden hebt ineens onder een andere naam in een blad staat, wil dat niet altijd zeggen dat het gejat is. Vaak is het puur toeval en is de redactie in kwestie zelf al bezig met een soortgelijk verhaal. ‘Als een freelancer belt met een idee waar de redactie zelf ook al mee bezig is, ben je als eindredactie of chef niet geneigd dat te vertellen. Je wilt niet dat de freelancer in kwestie met het idee en die kennis naar de concurrent stapt’, weet Kees Schaepman, voormalig eindredacteur van Vrij Nederland. Volgens Schaepman en enkele andere journalisten die we gesproken hebben is het stelen van ideeën binnen de journalistiek meer uitzondering dan regel. ‘Het is net als plagiaat, het blijft aan je plakken. En lang ook.’ Volgens Schaepman zit het probleem vaak in het feit dat freelancers geregeld met hele brede ideeën aan komen zetten. Ook freelance journalist Tijs van den Boomen herkent dat. Hij schreef er onder andere over in het Handboek Freelancen. ‘Je moet je als freelancer realiseren dat het idee dat jij verzonnen hebt ook door anderen verzonnen kan zijn. Je ideeën zijn niet altijd geniaal.’ Een laatste tip van Van den Boomen: ‘Word je idee gestolen, dan is dat heel vervelend. Maar aan de andere kant: er zijn zat ideeën. Je moet gewoon je ogen open houden. Verzin meer ideeën dan er gejat kunnen worden.’ 

MEER INFORMATIE
Handige boeken voor wie meer wil weten over dit onderwerp én over freelancen in het algemeen zijn:
– Handboek Freelancen, Tijs van den Boomen
– How to work as a freelance journalist, Marc Leverton
– The Freelancers Handbook, Andrew Crofts