‘Ik voelde me soms bijna Kuifje’

Vlak voor het bezoek aan een minister in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) vult Mads Brügger een envelop met geld, die hij grinnikend the envelope of happiness noemt. Het pakketje geeft hij aan zijn Afrikaanse assistent Paul. Want, zo zegt hij: ‘Dat moet ik natuurlijk niet zelf overhandigen, anders denken ze nog dat ik ze probeer om te kopen.’ Paul knikt instemmend, terwijl het cynisme van de scène de kijker niet kan ontgaan. De ironische toon typeert The Ambassador, die op 16 november de 24e editie van het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) opent.

In de documentaire probeert de flamboyante journalist Brügger (39) een Liberiaanse diplomaat te worden in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Undercover spreekt hij met machthebbers en doet hij zaken met malafide types. ‘Er was simpelweg geen andere manier om dit onderwerp te onderzoeken’, vertelt hij, weer terug in Kopenhagen. ‘Voor een gewone journalist zouden alle deuren gesloten blijven. Dan kom je nooit bij de binnenste cirkel van de macht. Ik moest hier helemaal in ondergaan en als een geloofwaardige, arrogante diplomaat door de Centraal-Afrikaanse Republiek trekken. Ik wilde in mijn documentaire namelijk per se een ander deel van Afrika laten zien.
Niet de stervende kinderen of de daar werkzame NGO’s, maar het menselijke gif dat door de Afrikaanse samenleving heen sijpelt.’

Kuifje in Afrika
De Deen laat een wereld zien waarin vrijwel alles te koop is. Via de handen van de journalist komen grote sommen smeergelden – eigenlijk afkomstig vanuit Deense en Europese film- en cultuurfondsen die de documentaire subsidieerden – het land in. ‘Ik heb niet zoveel met ethiek’, grinnikt hij. ‘Voor een goed verhaal moet je soms je handen vies maken.’ Het resultaat, grotendeels opgenomen met verborgen camera’s, is tamelijk shockerend. Door de luchtige toon komt de heftige thematiek extra hard binnen. Wat begint als een verhaal waarin Brügger laat zien hoe gemakkelijk het is om – met veel geld – een diplomatieke status te verkrijgen, eindigt in zenuwslopende machtspelletjes tussen invloedrijke personen in Afrika en onthullingen over machthebbers en corruptie.

Rode draad zijn de belevenissen van Brügger zelf. Hij wil diplomaat worden en vanuit die positie ambassadeur van Liberia worden. Om beschermd door die status in schimmige zaakjes zoals de handel in bloeddiamanten in Bangui (hoofdstad van CAR) te duiken. ‘Het is aan de ene kant een heel journalistieke documentaire door de duistere zaken die ik blootleg. Tegelijk is het een soort persoonlijke observatie van mijn bizarre belevenissen in het land. Ik voelde me soms bijna Kuifje in Afrika.’

Gevaar
In The Ambassador opereert hij onder zijn eigen naam. Iedereen met beschikking over internet kon dus met een paar muisklikken zijn journalistieke achtergrond ontdekken. Niet heel handig in een land waar ‘lastige’ mensen regelmatig worden opgeruimd. ‘Ik ben wel bang geweest’, geeft hij toe. ‘Als ik ontmaskerd was als journalist, weet ik niet wat er had kunnen gebeuren. Vreemd genoeg heeft niemand me gecheckt. Ook mijn Nederlandse contactpersoon Willem Tijssen niet, voor zover ik weet.’ Deze Tijssen is een soort makelaar in diplomatieke titels in Liberia, die hij via een mysterieuze tussenpersoon verkrijgt. Mads betaalt hem meer dan een ton in dollars en krijgt het gevraagde diplomatieke paspoort. Hoe het precies werkt blijft vaag, maar Tijssen zegt in de film: ‘Je hebt de onderwereld met criminele activiteiten, de bovenwereld waar wij zakenmensen in leven en de back world waar de mensen leven die invloedrijk zijn en de touwtjes in handen hebben. Zij kunnen dingen regelen.’

De gevaren van die back world ontdekt Mads als een van de geïnterviewden vermoord wordt vlak na een interview. ‘Ik was als de dood dat ze een onderzoek naar me in zouden stellen, omdat ik contact met hem had gehad. Als ze vervolgens de opnames zouden vinden, zou ik een gigantisch probleem hebben. Bij dit verhaal zijn veel machtige mensen betrokken.’

Ethische grenzen
In Denemarken staat Brügger bekend als een eigenzinnige journalist die met zijn documentaireseries over Amerika (Danes for Bush) en Noord-Korea (The Red Chapel) opvalt. Steevast heeft hij zelf een belangrijke rol in beeld, speelt hij met feiten en fictie en is de insteek ironisch. ‘Je hebt als journalist een boodschap. Die kun je droog brengen, maar ik denk dat je het beter spannend kunt maken. Grote kans dat dan nog meer mensen geboeid blijven.’ Hij zegt het nonchalant. Toch roepen zijn onorthodoxe methoden soms vragen op. Zo wil hij een luciferfabriek opzetten als dekmantel voor de handel in diamanten. Om dit te bewerkstelligen nodigt hij arme mensen uit om hem te helpen en biedt hij hen een toekomstperspectief. ‘Dat voelde niet fijn’, zegt Brügger zachtjes. ‘Maar het kon nu eenmaal niet anders. Ik had hen nodig. Bovendien hield ik mezelf voor dat zij dagelijks te maken krijgen met dit soort malafide types. Van de mensen die ik in Afrika ontmoette hield ongeveer 99,9 procent zich bezig met criminele activiteiten. Zij besturen die landen en hebben enorm veel invloed.’

Risico’s van het vak
Hij hoopt dat zijn film een eye-opener is voor het publiek. Al heeft hij niet de illusie dat deze onthullingen de situatie in Afrika kunnen verbeteren. ‘Mensen zoals Tijssen zullen bijvoorbeeld altijd blijven bestaan. Net als corrupte politici en diamanthandelaren. Zolang er waardevolle grondstoffen te halen zijn, zullen westerlingen en machtige Afrikanen het gif van de hebzucht blijven strooien in de samenleving.’ Hij zucht even: ‘Zelf hoop ik dat de documentaire een discussie start. Overal, maar vooral in Frankrijk. Dat land is nauw betrokken bij de smerige zaakjes van de Centraal-Afrikaanse Republiek. Mijn wens is dat mensen met elkaar zullen gaan debatteren over dat gedrag. Misschien kan het iets veranderen, al verwacht ik dat niet. Afrika is jarenlang grondig verpest en valt niet zomaar te redden.’

IDFA, 16 t/m 27 november, verschillende locaties, Amsterdam. www.idfa.nl
The Ambassador draait op 17 november (Munt 11, 19.45 uur), 18 november (Tuschinski 4, 11.00 uur), 19 november (Tuschinski 1, 23.15 uur) en 25 november (Brakke Grond, 14.15 uur)