mgm nvj maart

— zaterdag 24 maart 2012, 09:21 | 0 reacties, praat mee

Het risico op risico

Het risico op risico

Freelance oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen was onlangs in Syrië voor o.a. RTL en de Wereldomroep. De NOS besloot geen gebruik te maken van zijn diensten omdat ze het er te gevaarlijk vonden. Villamedia vroeg Melissen welke afwegingen een rol speelden bij het bepalen of het veilig genoeg was de grens over te steken. Laatste wijziging: 14 februari 2013, 16:48

Eerst even terug naar tien jaar geleden. In een, niet nader te noemen, oorlogsgebied is mij toen iets opmerkelijks overkomen. Het was in een gebied waar ook een vaste correspondent zat. Op een dag kreeg ik de mail in handen die hij had geschreven aan de hoofdredactie van de omroep die ik ook bediende. Voor de duidelijkheid: de correspondent zat in zijn kantoor aan huis, ik in het gebied waar werd gevochten. Dat vond de correspondent onverantwoord. ‘Je hoeft geen psycholoog te zijn om te begrijpen dat dit soort mensen hun grenzen niet kent.’ Dat soort teksten. De correspondent vond ook dat als hij zelf niet in oorlogsgebied zat, het dus betekende dat het onmogelijk was: ‘gekkenwerk’ zelfs.

Zijn redenering vond ik moeilijk te volgen. Immers als de huisarts het niet aan kan, verwijst die je door naar de specialist. Maar wat deze correspondent deed, was oorlogsverslaggevers niet afschilderen als specialisten, maar als aan adrenaline verslaafde waaghalzen. Zoals in driekwartsmaat Hollywood films: cowboys zonder verantwoordelijkheidsgevoel. Vast ook iets met dikke sigaren, drinken en veelwijverij. Daar zat ik dan als geheelonthouder, niet rokend en met een vaste vriendin.

Tien jaar later hangt dat cowboybeeld nog steeds boven de markt. Het wordt soms gebruikt door afgunstige collega’s, door bange chefs of door columnisten. Het wordt versterkt door televisieverslaggevers die gauw voordat ze in beeld komen hun kogelwerend vest aantrekken. Het kogelwerend vest als televisie-kostuum. 

Bovendien ben je al gauw een waaghals in de ogen van het risicomijdend Nederlandse publiek, dat de nieuwe wasmachine tegen betaling van € 50,- voor drie jaar extra verzekert. Of dat winterbanden (€ 64,95) voor de kinderwagen koopt. Het is dat de redactie van de Van Dale lang verzet zal bieden, maar het liefst zouden we ook het woord risico uit het woordenboek verwijderen. Of er een verwijzing bij plaatsen: ‘zie gekkenwerk’.

Illegaal vanuit Libanon
Toch heb ik mij allesbehalve gek gevoeld, tijdens de uitgebreide voorbereiding voor mijn Syrië trip. Eerder extreem voorzichtig. In de week voordat westerse verslaggevers stierven in Homs, onderzocht ik hoe ik vanuit Libanon illegaal naar Syrië kon gaan. Een visum krijg ik nog steeds niet. Ik bezocht de Syrische oppositie in Libanon en die schilderde de overtocht als uiterst makkelijk af. Alleen dat al wantrouwde ik meteen, wetend hoe graag zij journalisten het land in zien gaan. Oorlogen die je militair niet redt, zijn wellicht via de media te winnen.

Ik overlegde met twee collega’s van een grote Britse krant die met mij mee zouden gaan. We hadden al besloten dat we niet naar de stad Homs wilden, omdat je dan door de Syrische linies heen moest terwijl er zwaar werd gebombardeerd. Wel hadden we een stad in de buurt op het oog, dicht bij de grens.

Ik sprak toen deze helaas bijna profetische woorden: ‘Ik krijg bij deze mensen de indruk dat het hen niet eens slecht zou uitkomen als wij doodgaan. Één dode westerse journalist = duizend Syrische doden, publicitair gezien.’

Uiteindelijk besloot ik de zaak af te blazen, vooral ook omdat deze Syrische oppositie­leden om duizenden dollars vroegen. Dat vond ik dubieus. Ik keerde terug naar Nederland, zonder verhaal, maar wel vliegtickets, taxi’s en een hotelrekening armer.

Kort na terugkomst in Nederland werden de collega’s Marie Colvin en Remi Ochlik gedood in Homs. Daar schrok ook ik van. Marie kende ik, vooral als vriendin van Minka Nijhuis. Zij durfde altijd al veel meer dan ik.

Tweede poging
Toch keerde ik een paar dagen later terug naar Libanon. Ik had nu contact met andere oppo­sitieleden, die ook de verslaggever en fotograaf van de Britse krant uiteindelijk naar binnen hadden geholpen. In mijn hotel sprak ik de Britten weer. ‘We zijn er maar een paar dagen in geweest, niet in Homs, maar in die andere plaats. Het is te doen, maar het is allemaal erg wankel.’

Ik maakte nieuwe afwegingen. Bovendien veranderde de situatie in dit gebied van Syrië per dag. Er werd steeds zwaarder gevochten. Homs stond op punt te vallen. Ik besloot het er weer niet op te wagen.

De grens met Turkije
Er was nog een alternatief, dat als veel veiliger werd omschreven: via Turkije. Dat had ik al langer in voorbereiding en ik belandde via Istanbul in de Turkse plaats Antakya, dichtbij de grens met de Syrische provincie Idlib.

Het contact ter plekke kwam op mij veel betrouwbaarder over dan de mensen in Libanon. Ondanks dat ik naar een veiliger plek zou gaan, waren zij bezorgder over mijn en hun eigen veiligheid. Bovendien waren er geen absurde bedragen mee gemoeid. Nog steeds was ik ongerust, een gevoel dat werd aangewakkerd vanuit Nederland. Ik kreeg mailtjes van collega’s met allerlei rampscenario’s en de NOS liet weten dat ze niet met mij wilden werken als ik Syrië in zou gaan.

Maar mijn inschatting, gebaseerd op alle informatie die ik kreeg, was dat het hier wel kon. Tal van buitenlandse collega’s waren in de regio. Er werd in de plaatsen waar ik heen zou gaan op dat moment niet gevochten, wel gedemonstreerd. Ik zou geen enkele poging doen om naar Idlib-stad te gaan, bang dat die stad net als Homs gauw zou vallen.

Ik was alleen, gewapend met een zeer kleine camera en niet met een volledige tv-ploeg die teveel zou opvallen. Er was bovendien altijd een vluchtroute: in dit bergachtige gebied kun je jezelf volkomen onzichtbaar maken en via meerdere routes terugkeren in Turkije. Hooguit zou dat wat spierpijn opleveren.

Ik aarzelde nog steeds. Angst is een besmettelijke ziekte en ik belde met mijn vriendin. Ze sprak wijze woorden: ‘Doe zoals je het altijd doet, al jarenlang. Stap voor stap. Als je het bij de grens niet vertrouwt, ga je gewoon niet.’ En dat is precies wat ik heb gedaan. Bij de grens bleek het verbijsterend eenvoudig en totaal anders dan ik heb gehoord of gezien van collega’s. Er zijn veel verschillende illegale routes. 

Stap voor stap
Ook de rest van de week ging ‘voorzichtige stap na voorzichtige stap.’ Ja, ik was er illegaal, low profile en leefde als een onderduiker. Maar dat was vooral voor de veiligheid van mijn begeleiders, minder dan voor mijn bescherming.

Toen een verklikker van Assad op de brommer opdook bij een anti-Assad betoging en mij zag ben ik op de man afgestapt en heb hem een hand gegeven. Tot zijn schrik en afschuw. Maar als ik van schrik naar mijn begeleiders was gestapt, had ik hen verraden. Verklikkers en betogers leven in deze plaatsen naast elkaar en wachten af of het regeringsleger binnentrekt of het Vrije Syrische leger de volledige macht krijgt. Beide partijen houden lijsten bij van mensen die ze dan te grazen willen nemen.

Ik sprak intussen met ex-gevangenen, demonstranten, mensen op de vlucht, begrafenisgangers en leden van het Vrije Syrische Leger.

Het enige echt problematische was dat de laatste dagen mijn satellietapparatuur zo ernstig door Assads technische troepen werd gestoord, dat er geen verbinding meer mogelijk was. Bovendien zijn satelliettelefoons traceerbaar. Mogelijk breng je jezelf, of de mensen bij wie je logeert, in gevaar.

Een nieuw seizoen
Na een week wilde ik het lot niet verder tarten en vertrok weer naar Turkije. Vlakbij de grens moesten we uren in een boomgaard liggen, wachtend tot we het sein ‘veilig’ kregen. Na een koude week sloeg net het seizoen om. De zon scheen, het werd warmer, bloemen bloeiden. Een Arabische lente begon. Stap voor stap.

Bekijk meer van

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.