Formatie vraagt om kritische journalistiek

Daarbij komen journalisten met speculaties die vaak weer gebaseerd zijn op de framing van de (al dan niet directe) politieke spelers. Zo zou Job Cohen niet kunnen rekenen, omdat hij is opgeleid als jurist en niet als econoom. Maar wat studeerden zijn opponenten? Rutte: geschiedenis; Balkenende: dito plus Nederlands recht, promoveerde als jurist; Roemer: pedagogische academie; Halsema: criminologie; Wilders: beroepsopleiding Sociale Zekerheid en deelcertificaten recht; Pechtold: kunstgeschiedenis en archeologie, plus het diploma veilinghouder; Rouvoet: rechts- en staatsfilosofie; Van der Staay: rechten. Dus geen enkele econoom, wat historici en veel (meta-) juristen. Ook het staatshoofd is geen academisch econoom, maar niemand verwijt haar dat zij niet kan rekenen. Cohen werd ook vaak verweten dat hij door ‘onervarenheid’ zijn greep op het formatieproces ‘verloor’ en de ‘strategische blunder’ maakte door na de mislukking van Paars Plus aan te geven dat er eerst gekeken moest worden naar de mogelijkheden van een VVD-PVV-CDA-coalitie. Zijn idee dat die rechtse coalitie toch niets zou worden lijkt na 3 september 2010 minder onaannemelijk.

Ook is er de framing ‘middenkabinet’ (VVD, PvdA, CDA) met als kader dat het politieke centrum stabiel en betrouwbaar is (in tegenstelling tot de ‘flanken’). Cohen werd verweten dat hij deze combinatie uit ‘opportunistische’ motieven - PvdA die gemangeld door VVD en CDA keldert in de polls – verwierp. Bezwaren van CDA’ers tegen het door islamofoben en reformatorisch fundamentalisten gedoogde kabinet werden niet gekoppeld aan de magere vijftien kamerzetels die de christen-democraten volgens de polls zouden krijgen. Deze ‘CDA-dissidenten’ werden daarentegen in een journalistiek ‘wishful thinking’ geframed als politici die vinden dat hun partij in het politieke centrum moet staan, gematigde oordelen heeft over alle denkbare issues en vanuit de religieuze achtergrond haar opvattingen altijd moreel weet te verantwoorden.

Wat kunnen media dan wel, en beter? Ze kunnen de voorhanden ‘formatiestukken’ doorspitten. Niet alleen kijken naar wat er staat, maar vooral wat er niet staat en de ontbrekende informatie proberen aan te vullen met dingen die we wel weten. We kennen de verkiezingsprogramma’s en de parlementaire praktijken van de afgelopen jaren. Uit die combinatie van gegevens is bijvoorbeeld mathematisch te voorspellen dat het staatshoofd geen kabinet met PVV of SP wenst, alleen al omdat die partijen een ceremonieel koningschap voorstaan, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de (fractieleider van de) PvdA. De leider van de PVV heeft haar bovendien geregeld aangevallen op standpunten die zij in toespraken huldigde. Voerde de argumentatie van Tjeenk Willink (alleen spreken met partijen die elkaar niet uitsluiten en zoveel mogelijk daarbij winnaars honoreren) wel zo lijnrecht naar Paars Plus als hij suggereerde? Moet per se de grootste partij de premier leveren? Moet per se de grootste winnaar in een nieuw kabinet? Beide vragen kunnen zelfs na vijf minuten surfen op Wikipedia ontkennend worden beantwoord. Laat staan na een kwartier bladeren in een betrouwbare parlementaire geschiedenis.

Ten tweede kunnen journalisten de politieke framing wat systematischer en structureler tegen het licht houden. Is Mark Rutte een ‘linksliberaal’ dan wel een ‘sociaal liberaal’ of een ‘rechtsliberaal’ zoals correspondenten van buitenlandse kranten hem omschrijven? Maxime Verhagen framet het komende kabinet als ‘centrum-rechts’. Maar was dat niet al Balkenende IV? Er bestaan toch criteria voor dit soort kwalificaties?  Is een ‘zakenkabinet’ misschien niets anders dan de politieke arm van het VNO/NCW, met gedoogsteun van het MKB? Is er werkelijk sprake van ‘een crisis in de Lage Landen’ of is de politieke situatie in Nederland en België moeilijk met elkaar te vergelijken? Is bij ons niet gewoon sprake van een nieuwe situatie: geen grote partijen meer, alleen een aantal middelgrote?
Impliceert de huidige crisis werkelijk dat de representatieve democratie stappen terug moet doen? Honoreert het poldermodel het optimale aantal kiezers of slechts die van het traditionele centrum? Reduceert een ‘compact regeerakkoord’ de problemen voor een toekomstige coalitie of gaat het om een noodgreep die juist problemen schept?

Juist in deze dagen hebben wij behoefte aan civiele journalisten. Laat zien hoe selectief onze regeringen omspringen met de uitvoering van Europese wetten, ook al ben je het daarmee eens. Zoek geen zondebokken, maar analyseer waarom gecompliceerde en omvangrijke infrastructurele projecten zo slecht beheersbaar zijn. Benader de economie ook vanuit een ander perspectief dan dat van zakenlieden en aandeelhouders. Vooral omdat hun perspectief noch hun ideologie vanzelfsprekend is.

August Hans den Boef is Senior docent-onderzoeker Instituut voor Media, Informatie en Communicatie Hogeschool van Amsterdam