‘Dreiging celstraf werkt verstikkend’
Onderzoeksjournalist Brenno de Winter deed vier jaar lang onderzoek naar het falen van de OV-chipkaart. Het gevolg: er hangt hem nu een celstraf van zes jaar boven het hoofd voor het kraken van OV-Chipkaarten. Wat dat met hem doet, beschrijft hij hier.
Mijn onderzoek omvatte niet alleen het vervoersbewijs zelf, maar ook de centrale systemen van het bedrijf achter het product. Misbruik zou snel worden gedetecteerd en kaarten zouden geblokkeerd worden. In de praktijk blijkt niets te kloppen. Zelfs met een geblokkeerde kaart kan prima worden gereisd. Zoiets kun je alleen bewijzen door het te laten zien.
‘Ik zou meteen met het onderwerp stoppen, maar ja ik heb ook kinderen’, vertelt een vrouwelijke collega me vlak nadat duidelijk is dat ik verdacht word van het kraken van OV-chipkaarten.
In het begin wuif je dat lachend weg. Maar in de dagen en weken erop blijft zoiets aan je knagen. Is een mislukt miljardenverslindend project het waard om zes jaar cel voor te riskeren?
Die vragen spelen door je hoofd als het werk op zo’n manier je privéleven binnen wandelt. De ervaring om als crimineel te worden verhoord is zo bizar dat in een eerste opwelling je geneigd bent inderdaad te stoppen. Precies daar begint censuur: de intimidatie van een overheid die jouw leven wel eens kapot zal maken, weerhoudt mensen om kritische journalistiek te bedrijven.
Toch stop je niet en je denkt daarmee te hebben gewonnen. Toch blijft het beklemmend. Er zijn meer grote zwakheden in het systeem, die ik eigenlijk wil blootleggen. Nieuwe hacks, nieuwe demonstraties van het falen van het systeem. Maar mijn advocate adviseert me nu niet zoiets te doen. De balans tussen wel of niet vervolgen kan verkeerd doorslaan. Daarmee ligt een journalistiek project stil. Dat is slecht nieuws voor de zaak. Ook is het slecht voor een freelance journalist, die veel investeert.
Dan wordt de traagheid opeens een groot obstakel. Het Openbaar Ministerie (OM) belooft in juni nog ‘zeer voortvarend’ te werken. Dat kan prima, want over de feiten en het doel van het onderzoek kan geen discussie bestaan. Maar in plaats van haast te maken, gaat de Officier van Justitie op vakantie zonder een vervanger aan te wijzen. Ook daarna gaat het werk langzaam. En al die tijd is ieder woord dat je schrijft een mogelijk ticket richting gevangenis, want alles kan tegen je gebruikt worden. Je bent fysiek vrij man, maar journalistiek niet meer. Natuurlijk dien ik een klacht in, maar die behandeling ligt stil omdat degene die de zaak afhandelt op vakantie is. De oproep voor spoedig overleg leidt dus tot niets.
Ook in het werken met het Openbaar Ministerie is het lastig. Opeens krijg je geen antwoord op reguliere vragen meer of moet je wel heel hard stampvoeten. Toen iemand daadwerkelijk een handel begon met gekraakte OV-chipkaarten werd een feitencheck een probleem. Op vragen komen geen antwoord richting ‘de verdachte’, maar naar andere journalisten wel. Een ‘misverstand’ dat 24 uur later wordt opgelost, maar dan is het nieuwsmoment weg. Zo zijn er meer voorbeelden ook met andere verhalen. Als het OM een rol speelt kun je je werk eigenlijk niet meer doen.
Natuurlijk moet het OM onderzoek doen naar iedere aangifte. Dat is goed. Toch wordt nu compleet voorbijgaan aan andere belangen als persvrijheid. Het is geen uitgesproken beroepsverbod, maar de facto werkt het wel zo. Na vier jaar onderzoek pakt een onzichtbare macht je het dossier af. Waarschijnlijk gaat het hier niet om planmatig handelen. Toch is het nettoresultaat dat de dreiging van celstraf verstikkend werkt. Als freelancer voel ik mij bedreigd in mijn voortbestaan. Het liefste had ik die collega ongelijk gegeven. Maar eigenlijk ben ik nu voor het eerst even blij dat ik geen kinderen heb.
——-
Praat mee