De visiebrief van minister Slob: 8000 woorden en exact 0 over de makers

Toekomstbestendig. Dat moet de publieke omroep worden. En dus schreef mediaminister Slob een visiebrief. Die is dit najaar inzet van publieke en politieke discussie. Begin september beantwoordt hij de eerste ronde van Kamervragen. In negentien pagina’s met ruim 8000 woorden schetst de minister een publieke omroep die als twee druppels water lijkt op de huidige. Alleen moet het wat goedkoper, digitaler, minder reclame en – de journalistiek – regionaler.

De minister bespreekt ook uitvoering wie het voor het zeggen krijgt in Hilversum: de verhouding tussen de omroepen, de raad van de bestuur van de NPO en de raad van toezicht. Hij verschuift daarbij wat stoelen aan vergadertafels zonder de verhoudingen fundamenteel te veranderen. Over één groep, toevallig ook de grootste groep in Hilversum, staat niets in de brief. Hij slaat de makers volledig over. Een plekje aan een van de ontel­bare vergadertafels ontbreekt voor hen nu. En dat blijft ook zo in zijn visie.

Slob wijdt in zijn visiebrief exact 43 woorden aan de programmamakers: ‘Gelet op de kwetsbare positie van makers, en tegelijk hun belangrijke bijdrage aan producties, vindt het kabinet het van groot belang dat zij binnen de publieke omroep een stem hebben. Het kabinet bekijkt of het mogelijk is om makers meer inspraak te geven.’

De woorden staan onder het kopje ‘Betere benutting buitenproducenten’. Wil de minister echt de positie van medewerkers van buitenproducenten verbeteren en niet die van medewerkers in dienst van de omroepen? Ja, dat klopt, zegt een woordvoerder van de minister. Laat dat maar even op je inwerken. De makers bij de omroepen hebben niets te vertellen en de minister helpt vervolgens niet hen, maar wel een andere groep.
 
Terwijl de positie van alle omroepmedewerkers bijzonder zwak is. Dat vinden althans de programmamakers zelf. Al jaren. De archieven van Villamedia bevatten verschillende wanhoopskreten van journalisten. In 2003 negeerde onderzoeksbureau McKinsey bijvoorbeeld de makers volledig bij het opstellen van een bezuinigingsplan voor de publieke omroep. Tot woede van de makers. Recent, in 2018, gebeurde exact hetzelfde. Alleen toen was het niet een adviesbureau, maar de raad van bestuur zelf die 60 miljoen euro uit de kosten van de NPO sloopte (wat later werd teruggebracht tot zo’n 20 miljoen). Daarbij werd journalistiek volgens de raad van bestuur ontzien, ook al bleek dat in de praktijk nauwelijks te controleren.

Niemand die eens aan een programmamaker vraagt ‘heb jij nog een idee?’

Bij een gesprek tussen de netmanagers en de makers in het Instituut voor Beeld en Geluid in september vorig jaar over de programma’s die na de bezuinigingen zouden overblijven, waren het journalisten als Chris Kijne (VPRO), Hans Goedkoop (NTR), Henk van der Aa (KRO-NCRV) die zich boos maakten over het gebrek aan overleg en inspraak. Zij krijgen simpelweg te horen welke programma’s blijven, een andere platform krijgen, krimpen of zelfs verdwijnen. En als er wat nieuws op stapel staat, dan wordt eerst centraal bedacht wat nodig is voordat de makers de invulling mogen bedenken. Niemand die eens aan een programmamaker vraagt ‘heb jij nog een idee?’

Directeur televisie bij de NPO, Frans Klein, was helder in zijn antwoord op de kritiek: ‘Wij werken in een bestel waar de politiek heeft bepaald dat wij als netmanagers bepalen waar de programma’s komen en de omroepen gaan over de inhoud. Wij praten dus met omroep­directies en die praten met hun medewerkers. Ik ga ervan uit dat ze dat ook doen. Zeker bij dit soort belangrijke ­veranderingen’.

Dat blijkt in de praktijk tegen te vallen. Omroepen hebben wel ondernemingsraden, maar de inspraak over de inhoud van programma’s is, op de VPRO na, nergens echt goed geregeld. Soms is er een redactieraad voor een programma, maar nooit medezeggenschap over de inhoud op omroepniveau. Dat geldt voor de landelijke omroepen. Bij de regionalen is de afstand tussen de beslissers en de makers niet zo groot.

Minister Slob gaat in zijn visiebrief volledig voorbij aan die situatie. Waarom?

Wais Shirbaz, secretaris omroep bij de NVJ, heeft een vermoeden. ‘Bestuurlijk is de publieke omroep een chaos en daar verandert de visie van de minister niets aan. Serieuze medezeggenschap vindt plaats op de plek waar de beslissingen vallen. Alleen is dat bij de NPO op een plek waar de makers geen toegang toe hebben. Dat probleem lost de minister niet op en binnen zijn plannen zie ik daarvoor ook geen echte oplossing. Daarom zegt de ­minister maar niets. Waar wij in elk geval weinig voor voelen is een oplossing waarbij vrijblijvende praat­groepen ontstaan in plaats van echte medezeggenschap.’ Sander ’t Sas, journalist bij EenVandaag en medeorganisator van een debat op 29 augustus over de visiebrief: ‘De NPO is top-down georganiseerd. Wij vragen om een bottom-up benadering. Dat botst.’

Shirbaz sluit zich aan bij dat idee: ‘Wij zeggen: begin van onderop. Organiseer de medezeggenschap van redacties bij de omroepen goed. Kom met redactieraden per programma en per omroep. Dat is in elk geval een begin. Doe dat in plaats van een discussie te starten over de positie van medewerkers bij de buitenproducenten. Natuurlijk willen we dat ook graag, maar het probleem is veel groter dan de minister nu doet voorkomen. Om met de minister te spreken: ook de positie van medewerkers bij de publiek omroepen is kwetsbaar, zij leveren ook een belangrijke bijdrage en zij verdienen een stem.’