Bij Marcia Luyten moet het schuren

‘Ik kom je ophalen met een bootje’, mailt Marcia Luyten (41) van tevoren. En inderdaad, tussen de weilanden met zwartgevlekte koeien komt ze aanvaren. Met haar man en drie kinderen woont ze sinds hun terugkeer uit Oeganda op een woonboot in Waterland. In weer en wind tuft ze met een pontje naar de bewoonde wereld, aan de overkant van de vaart. Ze ziet er stoer uit, met haar leren jack achter het roer.

Met zes kinderen liep zij door Artis toen ze een paar maanden geleden een telefoontje kreeg van Corinne Hegeman. ‘Heb je even?’, vroeg de eindredacteur van Buitenhof. ‘Ik dacht dat ik werd uitgenodigd voor een tv-debat over ontwikkelingssamenwerking, maar Corinne vroeg of ik wilde meedoen aan een screentest.’Daar hoefde ze geen seconde over na te denken. ‘Mijn eerste sollicitatie na mijn afstuderen was bij Buitenhof. Als politiek junkie, die ik toen al was, vond ik dat programma het einde.’ De baan als redacteur kreeg ze toen niet, maar vanaf september gaat ze eens in de drie weken – afwisselend met Pieter-Jan Hagens (Avro) en Kees Driehuis (Vara) – het debatprogramma op de zondagochtend presenteren. ‘Een grote eer, want Buitenhof is een instituut. Het heeft een unieke plek op tv, omdat het zich onttrekt aan hypes, trends, versnelling en amusement.’

Heb je gevraagd waarom de VPRO jou wilde?
‘Nee, ik ben natuurlijk een tv-maagd, maar ik zit niet voor het eerst een debat voor. In Afrika schreef ik alleen, maar in Nederland modereer ik al geregeld gesprekken, ook in een tv-format. Bijvoorbeeld OneWorld Live in de Amsterdamse De Balie. Bovendien was ik eerder al eens in gesprek met de VPRO over het tv-programma Tegenlicht. We wilden een uitzending maken over landjepik in Ethiopië, maar we kregen geen toestemming om te filmen.’

Hoe ging je screentest?
‘Volgens mij goed, met de redactie heb ik drie dagen hard gewerkt aan de voorbereiding. Eén gast had nog nooit met een journalist gesproken over een groot debacle – nee, ik zeg niet wie. Met hem had ik een moeilijk gesprek, maar er gebeurde wel wat. Bij mij moet het schuren. Stroeve gesprekken vind ik het leukst.
Met oud-minister Jan Pronk had ik ook een keer zo’n ervaring. We kregen een scherp gesprek, onder meer over de vraag of hij in 1994-1995 fouten heeft gemaakt in Rwanda, in de nasleep van de genocide. Toen gaf Pronk als eerste steun aan de vluchtelingenkampen die later bolwerken bleken voor zich hergroeperende Hutu-milities. Zo’n gesprek hoeft niet bot of onaangenaam te zijn, maar ongemakkelijk mag best.
Soms vragen mensen: zoals wie wil jij presenteren? Iemand als Ischa Meijer vind ik geweldig; met zijn vileine humor is hij ontregelend, maar zo ben ik niet. Sven Kockelmann bereidt zijn interviews fantastisch voor, maar zijn stijl is ook niet de mijne. Hij heeft te veel besloten een confronterende interviewer te zijn. Als iemand drie keer zegt dat hij geen antwoord wil geven, is dat ook een antwoord.’

Hoe typeer jij jouw stijl dan?
‘Ik hoop iets te hebben van de elegante scherpte van Clairy Polak, een vakvrouw. Ik bewonder ook de opgetogenheid van Matthijs van Nieuwkerk, volgens mij de beste talkshow-host van Nederland. Maar hij laat soms mensen zoals Felix Rottenberg de kastanjes uit het vuur halen. Ik denk dan: doe dat nou zelf.’

Je discussieerde tot nu toe altijd mee in programma’s als Pauw & Witteman. Wordt het lastig om nu een andere rol aan te nemen?
‘Ik heb besloten minder essays en opiniestukken te schrijven. De column die ik voor de Volkskrant zou maken, heb ik opgegeven. Dat kan nu niet meer. In één-op-één gesprekken kan ik mijn mening wel inzetten, maar in debatten moet ik een neutrale moderator zijn.
Dat is wel een offer, ja, de essayistiek is een groot deel van mijn bestaan. Maar ik houd niet van dingen halfbakken doen. Toen me deze baan werd aangeboden, heb ik het er uitgebreid met de VPRO over gehad. Ik wil mezelf nu een eerlijke kans geven. En het is niet voor eeuwig.’

Je hebt al eens een essay geschreven over ‘het verraad van Ben Knapen’. Kun je je voorstellen dat hij niet graag meer je gast is in Buitenhof?
‘Ik laat me nu niet makkelijk meer in de kaart kijken. Er is mij er te veel aan gelegen met een open vizier te werk te gaan.’

In een tv-debat reageerde je op Arend Jan Boekestijn met: ‘Wat een onzin!’ Zou je dat als presentator ook roepen?
‘C’est le ton qui fait la musique. Maar ik zou dat nog steeds over mijn lippen kunnen krijgen, ja. Ik kan niet “niet mezelf zijn”. Eva Jinek is toch ook een personality?’ (‘Die mag hier wel een keer komen eten’, roept haar man vanuit de keuken.)

Hoe zou jij jouw stempel op Buitenhof willen drukken?
‘Ik zou de buitenwereld meer naar binnen willen halen. Het decor is prachtig, maar het straalt veel distantie uit. Het studiogesprek vindt nu te veel in een bubbel plaats. Als we praten over Angela Merkel, zou ik haar ook willen zien in het achtergrondbeeld. Ik zou er ook meer publiek bij willen hebben om het levendiger te maken.’

Wie zou je aan tafel willen uitnodigen?
‘Het Nederlandse politieke spectrum zie je overal terug op tv. De omloopsnelheid is groot. Daarom zou ik de deur openhouden voor spannende buitenlandse sprekers. Als de politiek denker John Gray of Dambisa Moyo, schrijfster van “Dead Aid” in Nederland zijn, zou ik ze onmiddellijk uitnodigen. Laatst zag ik een oud-ambassadeur van Frankrijk op TV5, Stéphane Hessel. Een geëngageerde man van 95 die het boekje “Indignez-vous!” (“Maak u boos!”) heeft geschreven. Dat is een megahit, ook bij jonge Fransen. Mensen hebben behoefte aan bevlogenheid. Het lijkt me te gek om hem te interviewen.’

Je twitterde als eerste dat Kees Driehuis de andere nieuwe presentator van Buitenhof wordt. Kreeg je op je kop?
‘Ik dacht dat er al een persbericht over was uitgebracht, maar dat had ik moeten checken. Die procedure was extreem discreet, omdat er meer Vara-kandidaten zouden zijn. Ik kreeg een telefoontje over mijn tweet van Corinne Hegeman, maar dat was het. Ik weet hoe groot de impact van twitter is: als ik mijn stuk erop zet en iemand als Femke Halsema retweet dat, heb ik meteen veel meer lezers. Maar laat ik mijn onverschrokkenheid voorlopig maar even bewaren voor dat ene uur Buitenhof.’

Op het VPRO-weblog schrijft iemand dat je huwelijk met ‘PvdA-Kamerlid Jeroen de Lange het lastig maakt bepaalde partijpolitieke gesprekken te voeren’. Inmiddels is je man niet herkiesbaar, maar het is wel een dilemma.
‘Tijdens het sollicitatiegesprek kreeg ik de vraag of er mensen zijn die ik niet kan interviewen. Jeroen dus. Toen hij nog bij Buitenlandse Zaken werkte, waren er ook wel eens conflicten. Niet met hem, maar met het ministerie. Bijvoorbeeld toen ik een kritisch stuk schreef over begrotingssteun aan Oeganda, terwijl hij, overtuigd voorstander, de architect was van een succesvol systeem voor begrotingssteun. Dat is dan ook meteen het bewijs dat ik onafhankelijk functioneer.’

Hoe gaat je werkzame leven er vanaf volgende maand uitzien?
‘Dan heb ik alleen Buitenhof en het boek ‘Het geluk van Limburg’ dat in 2014 moet uitkomen. De rest is weggestreept. Eén week in de maand bereid ik me voor op de uitzending, de andere weken kan ik me op het boek concentreren. Ik kom uit Zuid-Limburg, dus voer ik de interviews over de glorie en ondergang van de steenkolenmijnen in het dialect. In mijn schuurtje schrijf ik. Dat wordt een kluizenaar achtig bestaan, in een hoekje met een boekje. Maar Buitenhof gaat me genoeg adrenaline geven.’

Bij de steiger wacht het pontje. In de schemer tuffen we naar de overkant.

Marcia Luyten
1971: geboren in Wijnandsrade (Limburg)
1994-1996: afronding economie en cultuur- en wetenschapsstudies, Universiteit van Maastricht
1997-1999: diplomaat ­ministerie van Buitenlandse Zaken
1999-2001: redacteur bij de Volkskrant
2001-2003:  correspondent Centraal-Afrika (o.a. Het Parool, Elsevier)
2003: boek ‘Witte Geef Geld’ (Podium)
2003-2006: debatleider en publicist (o.a. NRC Handelsblad, de Volkskrant)
2006-2010: correspondent Oeganda  
2008: boek ‘Ziende blind in de sauna, Hoe onze politiek, economie en cultuur “Afrikaanse” trekken krijgen’ (Lemniscaat)
2010 -2012: debatleider en publicist
September 2012: Buitenhof
Najaar 2012: boek ‘Dag Afrika’ (De Bezige Bij)