mgm nvj maart

— vrijdag 23 september 2011, 10:00 | 0 reacties, praat mee

Zelfcensuur om de kogels te omzeilen

‘Je traint je gezin voor oorlog’, zegt Javier Valdez Cárdenas. ‘Kruip naar een badkamer als er kogels door het huis vliegen.’ Volgens de columnist hangt er een schaduw van terreur over de Mexicaanse journalistiek. ‘Altijd op je hoede, bang als er een grote “camioneta” naast je auto stopt.’ De teller staat inmiddels op 102 collega’s sinds 2000. Vermoord of vermist. Sinds eind mei was het acht keer raak. Laatste wijziging: 24 april 2018, 14:19

‘Nee, linksaf! Rechtdoor is te gevaarlijk.’ Een collega van de Mexicaanse fotograaf Ernesto ‘Pepis’ Martínez hangt uit zijn witte busje en stuurt ons een andere kant op. De fotografen zijn op weg naar weer een slachtoffer in de nietsontziende Mexicaanse drugsoorlog. ‘Verderop zou een kamp van drugsbandieten zitten. Die wil je niet tegen­komen’, zegt Pepis.

Een half uurtje later klikken de camera’s onder toeziend oog van politie en nabestaanden. Forensisch specialisten proberen de overhoop geschoten corpulente veehouder van zijn porch te tillen. Een baseballcap blijft achter in het bloed. Met een dreun valt de doorhangende brancard achter in de laadbak. Veel meer tijd zullen de autoriteiten er niet aan besteden. En zelf op onderzoek gaan voor de krant La Primera Hora doet Pepis ook niet. Hij kijkt wel uit.

Wie zijn neus dieper in het geweld, de politieke corruptie of drugszaken steekt, neemt in Mexico grote risico’s. Niet ver van provinciehoofdstad Culiacán, werd op 25 augustus het lijk gevonden van journalist Humberto Millán Salazar, oprichter van de digitale krant A Discusión, en presentator van een kritisch radiostation. Een dag eerder was hij klemgereden, en afgevoerd.

In havenstad Veracruz drongen gewapende lieden in juni het huis binnen van columnist Miguel Angel López Velasco. De specialist in politiezaken werd samen met vrouw en zoon, ook fotograaf bij Notiver, neergeschoten.

Op 1 september doken de lichamen op van twee journalistes in een park in Mexico stad. Rocío González Trápaga was freelancer en ex-verslaggever van televisiestation Televisa, haar vriendin Marcela Yarce Viveros werkte bij het weekblad Contralínea.

‘Laat ze erachter aan gaan! Uitzoeken wie erachter zit’, roept Ana Lilia Pérez boos, collega van Yarce Viveros bij Contralínea. Uit woede en onmacht organiseerde de verslaggeefster half september een protestmars door Mexico stad. Want de kans op het achterhalen van de daders is klein. Van de 102 journalistieke slachtoffers sinds 2000, toen de staatspartij PRI (Partido Revolucionario Institucional) in een democratische wende het presidentschap verloor aan de PAN (Partido Acción Nacional), zijn slechts twee zaken opgelost. ‘Het is straffeloosheid wat de klok slaat. We leven in een land dat baadt in het bloed.’

Hoewel diverse motieven worden onderzocht voor de moord op de journalistes – González Trápaga zou als mede-eigenaar van een geldwisselkantoor op het vliegveld een flinke tas met geld bij zich hebben gedragen – gelooft Pérez niet langer in toeval. Contralínea, een blad dat zich specialiseert in politieke corruptiezaken, is in haar 10-jarig bestaan te vaak bedreigd, binnengevallen en gebruuskeerd door twijfelachtige rechterlijke uitspraken.

‘Ik heb zelf met lijfwachten rondgelopen’, zegt Pérez. ‘Ze werden me toegewezen door de landelijke Commissie voor Mensenrechten.’ In 2009 publiceerde ze documenten die aantoonden dat geld van staatsoliebedrijf Pemex werd misbruikt door personen dichtbij de president. Er volgden doodsbedreigingen, plunderingen van de redactie en de journaliste dook onder. Pérez: ‘Er is teveel gebeurd om er zomaar vanuit te gaan dat de moord op mijn collega’s niet met hun vak te maken heeft.’

Balbina Flores van Reporters Without Borders beaamt de zorgwekkende trend. ‘Het geweld neemt de afgelopen maanden toe. Een verklaring heb ik niet, maar de situatie lijkt te verergeren nu de presidentsverkiezingen van 2012 dichterbij komen.’ De organisatie schonk Mexico in 2006 de titel ‘meest onveilige land ter wereld’ voor journalisten. Sindsdien is het nooit uit het rijtje met Somalië en Afghanistan verdwenen.

‘Het verschil tussen Mexico en de rest van Latijns-Amerika is de oorlog tegen de drugskartels’, zegt Flores. ‘Die heeft sinds 2006 gezorgd voor een geweldsexplosie. Journalisten zitten er middenin. De lijn tussen politici, narco’s en politie is flinterdun. Dat maakt het verzamelen van informatie levensgevaarlijk. Het lijkt tegenstrijdig, maar de groeiende aanwezigheid van leger en politie op straat heeft de veiligheid niet verbeterd. Van de 102 slachtoffers vielen er 73 in de laatste zes jaar.’

Javier Valdez Cárdenas slaapt slecht. Homeopathische druppels moeten de onderzoeksjournalist van RioDoce ontspannen. De drugsoorlog is zijn vakgebied, hij schrijft er wekelijks de column Malayerba (Onkruid) over en publiceerde een boek met portretten van verslaafde en geronselde kinderen door kartels. ‘Ik wil meer dan doden tellen. Ik wil de verhalen optekenen achter de koppensnellers, de ha­viken (verklikkers) en de smokkelaars. Maar je weet nooit of je te ver gaat.’

Tijdens het gesprek in Sinaloa, thuisbasis van de machtigste drugsbaas van Mexico, rijdt geregeld een militaire patrouille langs. ‘Mijn zoon zegt: “Waar zijn al die soldaten voor als er dit jaar in deze staat al 1200 moorden zijn gepleegd?” Mijn familie is bang. Je traint ze voor de oorlog. Kruip naar een badkamer als er kogels door het huis vliegen! Als ergens narco-muziek wordt gedraaid, wegwezen! Kies juiste vrienden. Maar de angst is dagelijks. Ik sluit me op, ga niet naar feestjes. Ze verminken je, snijden je vleugels af.’

De noordelijke grensprovincies waren altijd het gevaarlijkste. Drugskartels vechten daar om afzetmarkten en doorvoerroutes. Journalisten uit Ciudad Juárez vluchtten zelfs naar de VS. Maar inmiddels zijn ook zuidelijker staten veranderd in brandhaarden. Veracruz, Sinaloa, Michoacán, Guerrero, overal waar de strijd tussen kartels of met het leger oplaait, zijn ook journalisten doelwit.

Flores: ‘Het gevolg is een groeiende zelfcensuur. Tegenwoordig word je niet omgelegd omdat je te diep spit, maar om het simpele feit dat je informeert. Het ergste is dat er witte, lege plekken vallen op de kaart. Gebieden waar geen nieuws meer vandaan komt. Het lijkt alsof er in zwaar getroffen staten als Durango of Tamaulipas niets gebeurt. Ja, grote zaken die niet te verzwijgen zijn, zoals massale paniek in een voetbalstadion tijdens een vuurgevecht. Maar verder: stilte.’

Pérez erkent de druk. ‘Zelfcensuur is reëel. Misschien vindt men ons laf, maar er is soms geen andere uitweg. Zolang de politie de moordzaken niet serieus onderzoekt of geen betere training krijgt, moeten wij om aandacht schreeuwen. Het publiek bewust maken van de bedreigingen voor vrije meningsuiting. Want zolang de straffeloosheid bestaat, denkt elke gek weg te kunnen komen met geweld.’

In zijn columns schrijft Valdez niet over namen, plekke of data. ‘Het is de enige manier om kogels te omzeilen. Eén keer heb ik wel namen genoemd. Dronken lui reden in een Camaro met 170 kilometer per uur een echtpaar dood. De daders waren opgepikt voor er politie aan te pas kwam. Dat zegt genoeg: alleen in drugskringen krijg je dat voor elkaar. Ik was zo kwaad, ze denken ongestraft te mogen beschikken over leven en dood. Ik kwam er achter wie reed en wie eigenaar was van de auto, en heb gepubliceerd. Ik werd wel bedreigd, maar heb geluk gehad. Ik zit hier nog.’

‘Politie en Openbaar Ministerie deden vervolgens niets met de informatie. In Sinaloa protesteert niemand. Een mars tegen geweld? Er komen amper mensen. Uit angst en uit medeplichtigheid. We negeren onze doden. Maar als een familie geen gerechtigheid eist na een liquidatie, dan maak je toch een wees van je vermoorde kind?’


——-

Bekijk meer van

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.