Uitgangspunten
De Wet openbaarheid van bestuur dateert van 1980 en geeft de burger, en dus
de journalist, iets moois. De burger krijgt de gelegenheid
bestuurlijke besluitvormingsprocessen te doorzien. Populair gezegd: je mag
bij de overheid in de keuken kijken. Alle overheidsdocumentatie is in
principe openbaar. Niet alleen schriftelijke stukken, maar ook foto’s,
bandjes of computerbestanden.
Grote voordeel van de Wob is dat je een breekijzer in handen hebt. Je kunt
het vrijgeven van informatie via de rechter afdwingen. Nadelen zijn er ook.
De Wob vergt tijd, de overheid heeft tal van mogelijkheden tot rekken. De praktijk
leert bovendien dat de overheid niet van pottenkijkers houdt. Verder kent de Wob
heel veel uitzonderingsgronden. Het zijn er de laatste jaren zelfs meer
geworden. De openbaarheid staat steeds meer onder druk.
Overheidsorganen
Niet alle overheidsinstellingen vallen onder de Wob. Het gaat volgens de wet zelf
om ministers, en om de bestuursorganen van provincies, gemeenten, waterschappen
en publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (bijv. een produktschap) En: het gaat ook
om bestuursorganen die onder verantwoordelijkheid van de eerder de genoemde
organen werkzaam zijn. Voorbeeld: het openbaar ministerie (OM)dat onder de
minister van justitie valt. Maar niet de rechterlijke macht, die is
onafhankelijk en geen bestuur.
Verder vallen ook alle andere bestuursorganen onder Wob, tenzij ze nadrukkelijk
zijn uitgezonderd. Ooit was er een lijst met instellingen die wel of niet
onder de Wob vielen, maar die lange lijst is er niet meer. Het is een heel
kort lijstje geworden. Het ”Besluit bestuursorganen Wet Nationale Ombudsman
en Wob” zegt dat NOS, Nederlandsche Bank en AFM deels wel en deels niet
onder de Wob vallen.
In de Wob ontbreekt overigens een definitie van het begrip bestuursorgaan.
Algemeen wordt aangenomen dat je in dit kader te rade moet gaan bij artikel
1:1 lid 1 van de Algemene wet bestuursrecht:
Onder bestuursorgaan wordt verstaan:
a. een orgaan van een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld, of
b. een ander persoon of college, met enig openbaar gezag bekleed.
Het gaat dan dus verder louter om de vraag of je te maken hebt met een
bestuursorgaan en dus om bestuur. In een tijd van privatisering is dit
overigens een lastige. Valt een stichting waarin de overheid deelneemt
onder de Wob? Je moet dan kijken naar de statuten en naar taken en bevoegdheden.
Is er op een of andere manier sprake van een overgedragen bestuurlijke taak en
dus van ‘enig openbaar gezag’, dan geldt de Wob. Voorbeeld uit het verleden:
het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) was een stichting maar viel
onder de Wob valt omdat uitgifte van rijbewijzen een overheidstaak is.
Overigens is het CBR nu een zogeheten zelfstandig bestuursorgaan (zbo).
Ander voorbeeld: luchthaven Schiphol. Is een NV, maar bijna volledig in
overheidshanden (Rijk en gemeenten Amsterdam en Rotterdam). Valt Schiphol onder
de Wob? Neen, zegt de rechter. Het runnen van een vliegveld is geen bestuurlijke
taak. Dat ligt overigens weer anders voor de luchtverkeersleiding, dat is wel
een overheidstaak, die in Nederland wordt uitgeoefend via een zelfstandig
bestuursorgaan. Daar geldt de Wob dus wel.
Actief/passief
De wet regelt twee soorten openbaarheid. Actieve en passieve. Bij de eerste
gaat het om informatieverschaffing uit eigen beweging. De overheid heeft de
plicht eigener beweging informatie over beleid te verschaffen, ‘zodra dat
in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering’ (artikel 8
WOB). De praktische betekenis hiervan is zeer beperkt, omdat je als burger,
en dus als journalist, naleving van de bepaling over actieve openbaarheid
niet kunt afdwingen.
Wel dient in het oog te worden gehouden dat artikel 8 van de Wob het
werk van iedere overheidsvoorlichter in Nederland een wettelijke basis geeft.
Actieve openbaarheid is dus niet af te dwingen, maar passieve wel. Bij passieve
informatieverstrekking gaat het om informatie op verzoek. En daar hebben
journalisten het altijd over als ze het over de Wob hebben.
Meer in dit dossier ‘De Wob voor journalisten in zes stappen’:
1. Uitgangspunten
2. Uitzonderingen
3. Wob-verzoek
4. Naar de rechter
5. Wetteksten
6. Tips
Overig:
Links met nuttige andere vindplaatsen op het web
Contact/Colofon
En als toegift alles wat we over de Wob schrijven
