mgm nvj maart

— dinsdag 28 maart 2017, 10:37 | 0 reacties, praat mee

Waar is de lokale waakhond?

Waar is de lokale waakhond?
© Stimuleringsfonds

Lokaal nieuws is op aardig wat plekken te vinden. Gemiddeld heeft een Nederlandse burger tien kanalen ter beschikking. Dat lijkt veel, totdat je beter kijkt. ‘Wie zich beperkt tot online nieuws treft een schraal aanbod en naar lokale onderzoeksjournalistiek is het zoeken met een lantaarntje’, schrijft onderzoeker Quint Kik van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Laatste wijziging: 28 maart 2017, 10:37

Dit artikel wordt met je gedeeld door NVJ-lid Marjolein Slats. Ook lid worden?

Naast de krant, radio en televisie zijn er in de laatste jaren heel veel websites bijgekomen waar je op weg naar je werk even snel het nieuws uit je woonplaats kunt checken. Het maakt verschil of je ’s avonds thuiskomt in Breda of Beesel, maar gemiddeld heeft een Nederlandse burger wel tien kanalen ter beschikking. Dat lijkt heel wat, totdat je beter kijkt naar de berichtgeving. Wie zich beperkt tot online nieuws treft een schraal aanbod, kleine plaatsen zijn aanzienlijk minder bedeeld dan grote steden en zelfs in grote gemeenten is de afwisseling in de berichten ver te zoeken.

Naar lokale onderzoeksjournalistiek is het zoeken met een lantaarntje, in kleine en middelgrote gemeenten beland je zelfs op een dood spoor.

In De Groene Amsterdammer (16-02-17) pakte het opinieblad uit met een artikel over bijklussende burgemeesters en wethouders. Het onwaarschijnlijke aantal nevenactiviteiten van lokale bestuurders was opvallend, net als het feit dat de ambtsdragers het risico van belangenverstrengeling totaal onderschatten.

Maar wat nog meer in het oog sprong was de moeizame totstandkoming van het stuk. Hoewel het sinds 2010 wettelijk verplicht is om lijsten met nevenactiviteiten bij te houden, maakten nogal wat gemeenten er weinig haast mee het gevraagde materiaal aan de journalisten beschikbaar te stellen. Sterker nog: ‘Ondanks veel aandringen leverden 74 gemeenten onvolledige informatie of zelfs helemaal geen gegevens aan’. Het belang van (lokale) onderzoeksjournalistiek lijkt – ook met het recente aftreden van de Commissaris van de Koning Jacques Tichelaar in Drenthe in gedachten – bepaald geen overbodige luxe.

Waar kunnen burgers terecht voor lokaal nieuws? Hoeveel nieuws over hun dorp of stad treffen ze aan in kranten, bij omroepen en online, en over wat voor nieuws hebben we het dan? Wordt de handel en wandel van de lokale politiek gevolgd? Wordt er nog aan onderzoeksjournalistiek gedaan, is er aandacht voor ‘de achterkant’ van het nieuws? En misschien wel het belangrijkste: zijn consumenten van lokaal nieuws aan het juiste adres bij traditionele nieuwsmedia of worden zij beter bediend door de websites van zelfstandig opererende (burger)journalisten en amateurbloggers?

Ingevlogen razende reporter
NVJ-secretaris Thomas Bruning constateerde in NRC Handelsblad (27-11-16) dat ‘de afgelopen jaren redacties zich hebben teruggetrokken uit dorpen en stadswijken’. Redacties verhuisden naar industrieterreinen en de journalist is anno 2017 eerder een ingevlogen razende reporter dan een herkenbare buurtgenoot die problemen al in een vroeg stadium signaleert. In een ingezonden opiniestuk in Het Parool (17-02-17) stelde PvdA-Kamerlid Mei Li Vos: ‘Journalistiek werk (volgens de regels van onderzoek, hoor en wederhoor) wordt steeds vaker vrijwilligerswerk.’ Immers: Nieuws op internet is gratis.
Als Bruning en Vos gelijk hebben, moeten we ­vrezen voor de gevolgen voor de nieuwsvoorziening in gemeenten. Minder professionele journalisten en meer vrijwilligers in de journalistiek, dat moet haast wel impact hebben op de hoeveelheid berichten (om over de diepgang maar te zwijgen). En voor wie dit een ouderwetse opvatting van journalistiek vindt: zonder twijfel lopen er in onze dorpen en steden kundige schrijvers en burgerjournalisten rond, maar net als lokale bestuurders in het gros van de Nederlandse gemeenten zijn dit op zijn best goedwillende amateurs, die zich niets gelegen hoeven laten te liggen aan journalistieke ethiek.

De regio in
De onderzoekers van het Stimuleringsfonds trokken in de periode 2012-2015 de regio in om de pols van het lokale nieuws te nemen en een beter zicht te krijgen op de stand van de lokale journalistiek. Er was volop aanleiding tot zorg: het rapport van de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (kortweg: Commissie Brinkman), de ineenstorting van advertentie-inkomsten, opeenvolgende reorganisaties bij krantenuitgevers, aanhoudende bezuinigingen bij publieke omroepen.

Begin 2015 resulteerde dit in het rapport ‘Gelukkig zijn hier geen journalisten’, waarvoor samen met studenten en docent-onderzoekers van Hogeschool Windesheim al het lokale nieuws uit één week in 26 gemeenten werd beschreven. Het onderzoek leverde een goed beeld op van de stand van de lokale journalistiek in de 21e eeuw. Gemiddeld kan een burger terecht bij iets meer dan tien kanalen met lokaal nieuws uit zijn plaats, worden er wekelijks 176 nieuwsberichten over zijn woonplaats gepubliceerd en gaat een kwart hiervan over de lokale politiek. Indrukwekkende aantallen, zelfs een doorgewinterde nieuwsconsument zou er een dagtaak aan hebben dit allemaal bij te houden.

Kwantiteit en kwaliteit
Maar zoom je nader in op die 176 berichten, dan blijkt dat kwantiteit niet hetzelfde is als kwaliteit. Ongeveer de helft van het lokale aanbod betreft namelijk nieuws over ‘veiligheid & rechtspraak’ (112-nieuws, ofwel: het uitrukken van de hulpdiensten bij ongelukken, branden, inbraken, verkeerscontroles, etc.) of ‘cultuur & uitgaan’ (wat is er te doen in mijn stad). Politiek nieuws wordt in zeven op de tien gevallen gebracht in de vorm van een ‘kortje’ of nieuwsverhaal, waar hooguit één maar dikwijls ook geen enkele bron aan te pas komt. Online laten deze cijfers een nog extremer beeld zien. Wie alleen af en toe nieuws over zijn stad checkt op zijn mobiel kan kiezen uit hooguit 15 berichten, waarvan er één á twee enige verdieping bieden in de vorm van een interview, verslag of commentaar. Een achtergrondartikel is met één op de twintig internetberichten, een zeldzaamheid.

Let wel: genoemde aantallen zijn gemiddelden. Voor wat een inwoner daadwerkelijk onder ogen krijgt, maakt het nogal wat uit waar hij woont. Gemeenten als Heumen in Gelderland, Beesel in Limburg en Wormerland in Noord-Holland met elk rond de 15.000 inwoners, steken qua aanbod van lokaal nieuws schril af tegen de grote steden. Waar 250 á 400 lokale nieuwsberichten per week de norm zijn in Breda, Nijmegen en Leeuwarden staan Heumen (26 berichten), Beesel (23) en Wormerland (10) beduidend minder op het netvlies van de journalistiek.

Onafhankelijke waakhond
De verleiding ligt op de loer het grote verschil te wijten aan het geringe aantal inwoners, maar ook deze plaatsen kennen een gemeentebestuur en een begroting van tientallen miljoenen euro’s, die vragen om een onafhankelijke waakhond. Heumen lijkt er op het eerste gezicht nog het beste af te komen: de gemeente onder de rook van Nijmegen mag zich verheugen in de ruime aandacht van regionaal dagblad De Gelderlander, dat van de genoemde 26 berichten er 19 voor zijn rekening nam. Schijn bedriegt echter ook hier: hoewel 12 daarvan ook de lokale politiek betroffen, waren achtergrondartikelen afwezig. Tekenend is ook dat het belangrijkste Heumense nieuws uit de onderzoeksweek ging over het ter ziele gaan van de lokale omroep.

Was het dagblad vroeger de kurk waarop de lokale nieuwsvoorziening dreef, in veel middelgrote en kleine gemeenten is dat allang niet meer de realiteit. Als een gemeente bij het regionale dagblad helemaal van de radar valt, zie je dat lokale media dappere pogingen ondernemen om de rol van waakhond over te nemen. Dat lukt soms vrij aardig, getuige de inspanningen in bijvoorbeeld Bunschoten, Noordwijk en Someren waar huis-aan-huisbladen en lokale omroepen samen verantwoordelijk zijn voor vrijwel alle berichtgeving over de lokale politiek. Daar staat tegenover dat nieuwsconsumenten de websites van huis-aan-huisbladen en lokale omroepen haast volkomen links laten liggen; van alle inwoners van de 26 onderzochte gemeenten gaf respectievelijk 12 procent en 5 procent aan hier weleens op zoek te gaan naar lokaal nieuws, tegenover 47 procent bij regionale dagbladen. Die broek is voor veel huis-aan-huisbladen en lokale omroepen een maatje te groot.

Geen geld om tegels te lichten
Het regionale dagblad kan in theorie bogen op een fijnmazig netwerk van correspondenten, verdeeld over talloze lokale dagbladedities. Uit de onderzoeksresultaten van het Stimuleringsfonds valt echter af te lezen dat het dagblad in de regio zich terugtrekt uit de haarvaten van de samenleving. De nieuwsbehoeftige inwoners van dergelijke ‘vergeten’ gemeenten mogen zich in de handen wrijven wanneer een gedreven pensionado of betrokken vrijwilliger verslag doet van de lokale politiek in het huis-aan-huisblad of bij de lokale omroep of een eigen nieuwsblog bijhoudt. Tenminste, tot op zekere hoogte, want dergelijke lokale nieuwsmedia - nieuwsblogs of hyperlocals voorop - blinken doorgaans niet uit in het ‘lichten van tegels’. Daar hebben ze simpelweg de middelen en de mankracht niet voor. Opvallend genoeg worden zelfstandige nieuwssites van alle lokale nieuwsmedia het beste bezocht – 57 procent van de respondenten in ons gebruiksonderzoek bezoekt weleens een hyperlocal – tegelijkertijd blijkt bijna 50 procent van het politieke nieuws op hun website gekopieerd te zijn van gemeentelijke persberichten, columns van lokale afdelingen van politieke partijen en soms van elkaar. De betere voorbeelden van professionele online journalistiek (Breda Vandaag, de Groninger Internet Courant) zijn op één hand te tellen en dit type hyper­local wordt dikwijls op plekken aangetroffen waar toch al veel nieuws voorhanden is.

Was vroeger alles beter? Dat ook weer niet. In een vervolgonderzoek met Windesheim werden eind 2015 alle regionale dagbladen uit 2014 vergeleken met 2004. Dit bracht aan het licht dat in tien jaar het aantal berichten weliswaar iets afnam, maar dat het aandeel politiek nieuws daarbij gelijk bleef. Het aantal achtergrondverhalen nam zelfs iets toe. De kwestie-Tichelaar waarbij de Volkskrant samenwerkte met de regionale krant Dagblad van het Noorden is illustratief voor het niet te onderschatten belang van lokale journalistiek en maakt eens te meer duidelijk dat journalistiek, onderzoeksjournalistiek in het bijzonder, niet mag worden overgelaten aan de participatiemaatschappij.

Quint Kik is onderzoeker bij het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Sinds 2012 houdt hij zich voor bezig met onderzoek naar lokale journalistiek, waarbij wordt samengewerkt met studenten van Hogeschool Windesheim, Universiteit Leiden en Erasmus Universiteit. In september 2016 is het fonds gestart met een onderzoek naar het nieuws-ecosysteem van G4-steden. In december zijn de voorlopige resultaten voor Utrecht gepresenteerd. Amsterdam, Den Haag en Rotterdam staan in 2017 op de rol. Een overkoepelend rapport volgt in 2018.

Onderzoek

Sinds 2012 doet het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek onderzoek naar de stand van het lokale nieuws. In de rapporten ‘Wie waakt er in de regio?’ en ‘Gelukkig zijn hier geen journalisten’ werd niet alleen geïnventariseerd welke kranten, zenders en websites er in de regio zijn, maar ook werd in ieder onderzoek al het nieuws in één week geteld en gecategoriseerd. Offline werd vergeleken met online, grote steden werden afgezet tegen provincieplaatsjes en er werd gekeken naar de belangstelling voor lokaal nieuws. Beide onderzoeken leverden een goede indruk op van de variatie en diepgang van de lokale media, en van de mate waarin de lokale politiek werd gevolgd. In de loop van 2017 wordt de data die het Stimuleringsfonds de afgelopen jaren verzamelde en in beide rapporten publiceerde, ontsloten via de website svdj.nl.

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.