Nepnieuws in Nederland: vom Facebook nichts neues

Nieuwscheckers (een project van de Universiteit Leiden) en factcheckers van nieuwssite NU.nl controleren sinds begin dit jaar artikelen die op Facebook rondgaan op waarachtigheid. De oogst viel in maart ronduit mee.

Een half jaar later is er geen sprake van een duidelijke toename van het aantal door Nederlandse Facebook-gebruikers gemelde berichten, stelt Peter Burger, docent wetenschapsjournalistiek en brongebruik aan de Universiteit Leiden.

Nieuwscheckers controleert op dit moment gemiddeld twee berichten per week, maar dat tempo wordt geregeerd door capaciteit.

Burger: “Op dit moment bestaat Nieuwscheckers uit twee begeleidende docenten, een redacteur en incidenteel een groep studenten die factchecken in het kader van een van onze vakken. In februari en maart, met de verkiezingen, konden we veel meer doen omdat toen een hele groep masterstudenten een paar weken full-time aan het checken kon besteden.”

Er is op Facebook de afgelopen zes maanden geen duidelijk aantoonbare verschuiving te zien naar meer politiek nepnieuws, stelt Burger: “Politiek nepnieuws zien we vooral op Twitter.” Burger ontzenuwt zulke artikelen op zijn eigen site De Gestolen Grootmoeder.

Burger: “Facebookgebruikers rapporteren zelden totaal verzonnen of zwaar uit de context gerukt politiek nepnieuws. Wij zien vooral drie soorten Nederlands nepnieuws op Facebook: puur commerciële clickbait, alternatief gezondheidsnieuws en artikelen over complotten. De laatste hebben we tot nu toe grotendeels genegeerd, omdat weerlegging ervan zo bewerkelijk is.”

Omdat de situatie niet veel veranderd ten opzichte van een half jaar terug, zijn er eigenlijk geen fundamentele nieuwe inzichten te melden.

Burger: “We hebben wel het idee dat we bepaalde trends scherper zien. De betrekkelijke afwezigheid - althans: het wordt niet gemeld - van politiek nepnieuws op Facebook, die overigens ook overeenstemt met het beeld bij de afgelopen verkiezingen in Duitsland. Het wordt steeds duidelijker dat de VS, waar de commotie over nepnieuws ontstond, in diverse opzichten uitzonderlijk zijn, en anders dan Nederland. Nederland is minder gepolariseerd, het vertrouwen in nieuws is er veel hoger, en anders dan de VS, maar ook de Baltische staten of Duitsland, is Nederland van ondergeschikt strategisch belang voor Rusland - reden waarom we ondanks recente waarschuwingen van een gespecialiseerde brigadegeneraal weinig Russisch nepnieuws zien.”

Nepberichten die duidelijk zijn bedoeld als clickbait zijn zelden van de grond af verzonnen voor Nederlandse consumptie, aldus Burger. Het gaat bijna altijd om gerecyclede berichten uit het Engels.

Er zijn uiteraard uitzonderingen op die regel, zoals nepnieuws over een bedreigde zingende moslima in Deventer of het nepbericht over een man die een hond mishandelde - een incident dat creatief werd getransplanteerd vanuit Manchester naar Arnhem.

Ondanks de in essentie bescheiden impact van nepnieuws op Facebook blijft de samenwerking in stand, aldus Burger.