Kim van Keken en Dieuwertje Kuijpers willen weg van de ‘beleidsmatige konkelfoezerij’

Het duo Kim van Keken en Dieuwertje Kuijpers trapte 18 januari af met een heus manifest, getiteld: ‘Parlementair journalisten, kies toch niet steeds de kant van de macht’. Ze schrijven: ‘De eerste vuilnisman die zuchtend en kreunend met veel misbaar de zwarte bak achter de wagen hangt, moeten wij nog tegenkomen. Het dagblad dat zijn lijdensweg vervolgens vol begrip optekent eveneens. Tegelijkertijd is het doodnormaal dat politici in gezaghebbende media anoniem leeglopen over het juk van verantwoordelijkheid en transparantie.’ En: ‘Gretig worden anonieme bronnen opgevoerd die eigen straatjes schoonvegen en vuil in de tuin van anderen flikkeren’.

Het taalgebruik laat er geen enkel misverstand over bestaan: Van Keken en Kuijpers take no prisoners. Maar wie zijn de nieuwe Binnenhofwatchers van Vrij Nederland zelf dan wel?

Kim van Keken (1977) werd na de mavo jongerenwerker in de Utrechtse probleemwijk Hoograven. Omdat ze zichzelf niet tot haar 40ste op pleintjes zag voetballen met Marokkaans-Nederlandse drop-outs, meldde ze zich aan bij de School voor Journalistiek. Via Dagblad Zaanstreek en Het Parool belandde ze bij de Volkskrant, waar ze van 2007 tot 2012 parlementair verslaggever was. Daarna werkte ze voor Brandpunt en Pauw. ‘Ik dacht dat ik tv heel leuk zou vinden. Nee dus.’ Ze ging freelancen voor Follow the Money (FTM) en werd samen met Eric Smit Journalist van het Jaar 2017, met hun onthullingen over de dubieuze handel en wandel van toenmalig VVD-voorzitter Henry Keizer.

Bij FTM maakte Van Keken ook kennis met Dieuwertje Kuijpers (1984), aan de VU gepromoveerd op politiek risicogedag tijdens militaire interventies. Ze was ook medewerker van het wetenschappelijk bureau van de VVD geweest. Kuijpers, die in 2009 haar eerste stukjes tikte voor DeJaap.nl (nu ThePostOnline), was door FTM aangetrokken als columnist, maar ging al snel grote verhalen schrijven. Zij en Van Keken bleken een klik te hebben. De twee bogen zich onder meer over de nevenfuncties van Eerste Kamerleden.

Na Van Kekens vertrek bij FTM – ze was gebrouilleerd geraakt met Smit – deden zij en Kuijpers ook projecten voor De Groene Amsterdammer. In 2019 vroeg VN-hoofdredacteur Ward Wijndelts het tweetal om voor hem op freelance basis de bestuurlijke ‘polder’ door te lichten: de vakbonden, de Raad van State, de SER. Dit jaar is dus het Binnenhof aan de beurt.

Kuijpers is al tien jaar samen met GeenStijl-boegbeeld Bart Nijman. GeenStijl en VN staan voor werelden die aan het begin van hun relatie nog mijlenver uiteen lagen. Maar anno 2022 wordt aan de keukentafel van de adjunct-hoofdredacteur van het cynische rechtse weblog dus besproken hoe het deftige linkse opinieblad over de Haagse politiek schrijft.

Wat voor reacties hebben jullie van collega’s gekregen op jullie gestrekt-beenmanifest?
KvK: ‘Er is veel herkenning, maar allemaal van mensen die weg zijn uit Den Haag. Kennelijk zie je het pas als je die afstand hebt.’

Ik heb natuurlijk wat parlementair journalisten benaderd om op jullie pamflet te reflecteren. Slechts één van hen wilde on the record iets zeggen: politiek columnist van de Volkskrant Martin Sommer.
KvK, verbaasd: ‘Alleen Martin? Hij was mijn chef toen ik in Den Haag werkte. Typerend dat hij de enige is. Zo gevoelig ligt kritiek dus binnen onze beroepsgroep.’

In jullie manifest heeft de toeslagenaffaire een prominente rol. Jullie schrijven dat het journaille - op Pieter Klein van RTL en Jan Kleinnijenhuis van Trouw na - ‘het voor elkaar kreeg jarenlang ruim 24.000 gedupeerde gezinnen in de toeslagenaffaire over het hoofd te zien’.
DK: ‘Ja. Ook omdat journalisten het zich in hun Randstedelijke journalistenbubbel niet konden voorstellen dat de overheid mensen zo zou behandelen.’

Sommer erkent dat dat ook wel een beetje voor hem gold. Maar, memoreert hij, er werd ook wel flink gefraudeerd met die toeslagen. En uit jullie manifest begrijpt hij dat journalisten zich meer zouden moeten opstellen als vertegenwoordigers van de slachtoffers. Sommer zegt: ‘Dat is niet mijn taakopvatting. Die is: opschrijven wat er gaande is. En dat is al moeilijk genoeg.’
KvK: ‘De macht heeft gewoon de meeste airtime in Nederland. Zet maar een talkshow aan en je ziet alleen maar “spins” van de coalitie. Wij kijken iets verder, en ja, dan zit je misschien iets sneller aan de kant van de slachtoffers.’

DK: ‘Wij beschrijven een vrij duidelijk mechanisme: als de keuze daar is, wordt buitenproportioneel vaak gekozen voor de positie van de macht. Als wij zoiets constateren, zeggen mensen: “Oh, je wilt voortaan dus alléén nog maar slachtoffers aan het woord?” Nee, dan sla je door naar de andere kant. Wat we zeggen is: er mag wel wat meer aandacht zijn voor de balans.’

Jullie ergeren je blijkens jullie manifest kapot aan het in Den Haag volkomen ingeburgerde gebruik van anonieme bronnen. Dat gaan jullie zelf dus niet doen?
In koor: ‘O, jazeker wel!’

DK: ‘Bij misstanden, absoluut. Een ambtenaar met gewetenswroeging die zijn baan kan verliezen voeren we zeker anoniem op. Maar als een minister gewoon even politiek-tactisch iemand een hak wil zetten, is maar één antwoord mogelijk: “Of je belt hem zelf even, of je vertelt het ons on the record.” Want anders word je geoperationaliseerd als doorgeefluik van een spin-spel.’ 

Wie laten zich zoal ‘operationaliseren’ voor dit soort afrekeningen? 
KvK. ‘Begin vorig jaar liepen bij RTL allemaal anonieme fractievoorzitters leeg over Kamervoorzitter Khadija Arib. Ja, kom op zeg. Je ziet het ook vaak in columns: roddels belanden gewoon in de krant.’

Heb je daar een voorbeeld van?
KvK: ‘In ons manifest noemen we twee voorbeelden. Zo schrijft Telegraaf-commentator Wouter de Winther, die in Den Haag wordt gezien als een man die reputaties kan maken en breken, in zijn column over een minister die volgens anonieme collega’s “hysterisch” was, en voert Tom-Jan Meeus, de invloedrijke columnist bij NRC, anonieme adviseurs op om de strubbelingen van het landsbestuur te beschrijven.’

DK: ‘In talkshows gebeurt het ook. Te vaak is het gewoon niveau Mediacourant: Dreetje en Monique zijn weer samen - of niet. En daar wordt dan heel gewichtig over gedaan.’

Kim, moest jij onder Sommers chef-schap ook zo te werk gaan?
KvK: ‘Nee, Martin probeerde de centrale redactie destijds een beetje bij ons weg te houden, want juist bij al die chefjes in Amsterdam en Hilversum regeert de waan van de dag. Volgens mij is dat erger geworden, ook door al die talkshows en Twitter.’

DK: ‘Vroeger hadden we één keer per dag een ophef. Nu hebben we er twee voordat je je eerste koffie op hebt. Chefs en hoofdredacties roepen vaak heel deftig: “We willen het graag over inhoud hebben.” Maar ze hangen altijd meteen aan de lijn: “Er is weer iets met Thierry Baudet!”’

KvK: ‘Haags nieuws is ook zo makkelijk om te maken hè. Je belt wat Kamerleden en je hebt een berichtje. Daar zijn ze in Amsterdam en Hilversum verslaafd aan.’

We gaan alleen niet anoniem roddelen over mensen.

Jullie gaan het dus anders doen. Alleen, worden diepgravende stukken over ingewikkelde wetsvoorstellen niet snel saai? De opiniebladen hebben het zwaar. Ook Ward Wijndelts van VN heeft goede verkoopcijfers nodig.
Wederom in koor: ‘Wetten zijn helemaal niet saai!’

KvK: ‘Voor elke wet wordt gelobbyd door belanghebbenden. Neem maar van mij aan dat veel lobby’s heel spannend zijn.’

DK: ‘Je kunt met humor of juist heel schrijnend beschrijven hoe met beleidsmatige konkelfoezerij en allerlei bedekkende taal een parallelle werkelijkheid wordt gecreëerd.’

KvK: ‘We schrijven ook nergens dat we niet over poppetjes gaan schijven. We gaan alleen niet anoniem roddelen over mensen.’

DK: ‘Neem ook het lekken van de Miljoenennota. Alleen het goede nieuws wordt gelekt. Ha, dit is nieuws, denkt een redactie dan. Nee, dat is PR. Nieuws is de héle miljoenennota, en dan met z’n allen een bak Chinees bestellen en die hele nota met een Casio’tje uitpluizen. Dan doe je je werk. Tot die tijd is het gewoon een politiek-strategisch lek waarvoor je je laat gebruiken.’

KvK: ‘Peter Middendorp deed in 2007 verslag van de gang van zaken op het Binnenhof voor het gratis dagblad De Pers. Hij constateerde dat je als Haags journalist een soort voetbalcommentator bent. Dieuwertje en ik gaan een stapje verder: je bent een voetbalcommentator met een blinddoek op. Want je ziet maar 5 procent van wat er gebeurt. De spindoctors, die zoals Kees Berghuis van de VVD soms zelf ex-journalist zijn en dus precies weten hoe ze verslaggevers moeten bespelen, fluisteren je alleen dingen in waar ze zelf belang bij hebben. De spinners van de coalitie stemmen ook nog dingen met elkaar af. Als je er twee gesproken hebt, kun je als verslaggever dus onmogelijk zeggen: ik heb twee bronnen, dús is het waar.’

Je noemt zelf Middendorp. Hij, Joris Luyendijk en Jean-Pierre Geelen constateerden vele jaren geleden al dat Haagse journalisten te veel onderdeel zijn van het politieke spel.
KvK: ‘Klopt, wij zeggen niks nieuws. Ik hoopte steeds dat er iets zou veranderen. Maar op de een of andere manier vinden journalisten dat heel moeilijk.’

DK: ‘Ook omdat uitgevers voor de klikkies blijven gaan en die scoopjes willen hebben. Maakt niet uit wat, als ze maar de eerste zijn.’

KvK: ‘Ik zou willen dat er een echt debat kwam: hoe kunnen we het als journalisten beter doen? Maar ja, je ziet nu al hoe weinig collega’s er iets over willen zeggen.’

Is het eigenlijk leuk, Haags journalist zijn?
KvK: ‘O ja! Er valt zoveel te ontdekken. Neem de duikboten – van Defensie-kenner Dieuwertje moet ik overigens onderzeeboten zeggen. Eerst denk je: wat een saai onderwerp, maar dan ontdek je dat het heel vuil belobbyd wordt. Er is echt oorlog tussen de Fransen en de Nederlanders. Dat zijn hartstikke lekkere verhalen. Altijd spannend.’

En de dagelijkse dynamiek? Bestaat er zoiets als de Haagse matras?
DK, onmiddellijk: ‘Ja ja, echt wel! Je zit met elkaar onder die stolp, werkt hard, gaat tot laat door. Dat schept een band. Er werken veel jonge mensen, en als die dicht op elkaar zitten ontstaan er gewoon matrasjes.’

Weer een schaterlach: ‘Mark Koster noemde het Binnenhof “het Hollywood voor lelijke mensen”. Dat vond ik een heel goeie omschrijving.’

KvK: ‘In mijn Volkskrant-periode had ik een relatie met een D66-voorlichter. Ik schreef niet over D66 en heb het Martin meteen verteld – hij maakte geen bezwaar. Maar achteraf bezien had ik eerder uit Den Haag weg moeten gaan.’

Je hebt daarna bij Pauw wel gezien hoe het bij talkshows werkt.
KvK. ‘Ja. Daar worden zogenaamd geen afspraken met politici gemaakt. Nee, niet over welke vraag wel en welke niet, maar als een bewindspersoon zegt: ik kom alleen maar als het over dit onderwerp zal gaan, dan maak je feitelijk al een afspraak.’

DK: ‘Ik zat een keer bij WNL om over mijn vakgebied Defensie te praten. Toevallig was Jeroen Dijsselbloem er ook. Namens diens voorlichter vroeg een WNL-redacteur me om geen onverwachte vragen aan de minister te stellen. Heb ik niet gedaan. Maar op weg naar huis dacht ik: dit is toch weird? Dus als ik iemand hoor zeggen: wij maken geen afspraken, denk ik: bullshit.’

Hoe vullen jullie elkaar aan?
KvK: ‘We zijn naar elkaar toegegroeid. Dieuwertje keek eerst meer naar de wetenschappelijke kant en ik meer naar wat nieuws was. Werken met tijdlijnen heb ik echt geleerd van Dieuwertje.’ DK: ‘Je kunt geen causaliteit aantonen als je tijdlijn niet op orde is. Dus ben ik erg van het nerderig pielen achter de computer. Van Kim heb ik veel geleerd over het goed opschrijven.’

KvK: ‘We zijn heel kritisch op elkaar: zijn we niet te gretig? Hebben we wel écht iets?’

DK: ‘Als je in een wederhoorproces om de tuin wordt geleid is het ook prettig om met z’n tweeën te zijn.’

Hoe vaak zullen jullie voor Vrij Nederland in Den Haag te vinden zijn?
KvK: ‘Niet zo vaak. Ik ga er niet op dinsdag rondhangen, en ik ga ook niet naar spoeddebatjes.’

DK: ‘Als ik er dagelijks zou zitten zou ik op enig moment ook koffie gaan drinken met woordvoerders en ontdekken: hee, dat zijn best wel aardige mensen. Zo begint het socialiseringsproces. Journalist, spindoctor: iedereen ziet er daar ook hetzelfde uit. ‘s Ochtends zie je één lange lijn van regenjassen en bruine puntschoenen richting het Binnenhof lopen. Heel gezellig, maar journalistiek hoeft niet altijd gezellig te zijn.’

Kortom: jullie gaan alleen op afspraak?
DK: ‘Ik denk dat ik er om de maand zal zijn. Bart en ik gaan namelijk verhuizen naar Portugal. De Algarve.’

Pardon?
DK: ‘We vertrekken eind maart. Arthur van Amerongen (nu freelancer voor GeenStijl, red.) woont er ook. Twee jaar corona heeft ons geleerd dat het grootste deel van het werk prima op afstand kan. En het is in Portugal niet alleen mooier weer, het leven is er ook een stuk goedkoper. Zo kun je als zzp’er dus eindelijk serieus pensioen gaan opbouwen.’

Kim, vind jij deze constructie ook handig?
KvK: ‘In coronatijd heb ik ook altijd op afstand gewerkt, dus het kan. Maar ik vind het wel jammer qua gezelligheid.’

Een Binnenhof-watcher die in Portugal woont. Heeft Wijndelts wel op z’n minst een wenkbrauw opgetrokken?
DK, stralend: ‘Nee, niet eens! Hartstikke moderne club dat Vrij Nederland.’